Wie is Ales Bialiatski (60), de Wit-Russische mensenrechtenactivist die Nobelprijs voor de Vrede heeft gewonnen?

Het Nobelcomité prees de inspanningen van de drie laureaten “om oorlogsmisdaden, inbreuken op de mensenrechten en machtsmisbruik te documenteren. Samen tonen ze wat burgers kunnen betekenen voor vrede en democratie”.

De 60-jarige Ales (Aliaksandr) Bialiatski stichtte in 1996 de mensenrechtenorganisatie Viasna. In 2020 won hij ook al de Right Livelihood Award, een Zweedse onderscheiding die beschouwd wordt als de “alternatieve” Nobelprijs.

Bialiatski is een van de initiatiefnemers van de democratische beweging die in de jaren tachtig in Wit-Rusland op gang kwam. “Hij heeft zijn leven gewijd aan het bevorderen van democratie en vreedzame ontwikkeling in zijn thuisland”, aldus het Nobelcomité. De Wit-Russische mensenrechtenactivist wordt sinds 2020 in zijn thuisland vastgehouden op beschuldiging van belastingontwijking, maar een proces is er nog steeds niet.

Het Noorse Nobelcomité riep Wit-Rusland vrijdag op om hem vrij te laten. “We willen er bij de autoriteiten in Wit-Rusland op aandringen om Beliatski vrij te laten. We hopen dat hij naar Oslo zal komen om de prijs in ontvangst te nemen”, aldus Berit Reiss-Andersen, voorzitter van het Nobelcomité. “Maar er zijn duizenden politieke gevangenen in Wit-Rusland en ik vrees dat mijn wens niet erg realistisch is”, klonk het nog.

“Alfred Nobel draait zich om in zijn graf”, zo reageerde de Wit-Russische regering op de toekenning van de Nobelprijs aan Bialiatski. “De laatste jaren zijn de beslissingen – en dan hebben we het over de vredesprijs – zo gepolitiseerd dat Alfred Nobel niet anders kan dan zich om te draaien in zijn graf”, aldus de woordvoerder van het Wit-Russische ministerie van Buitenlandse Zaken, Anatoli Glaz, op Twitter.

Ook twee organisaties die zich inzetten voor de mensenrechten vielen in de prijzen. Het Russische Memorial werd in 1987 opgericht door activisten die wilden voorkomen dat de slachtoffers van de onderdrukking door het communistische regime zouden worden vergeten. Memorial is de oudste en meest gerespecteerde mensenrechtenorganisatie van het land. De organisatie werd vorig jaar verboden door het Russische hooggerechtshof.

“Deze prijs geeft morele kracht aan alle Russische mensenrechtenactivisten,” zegt Ian Ratsjinski, voorzitter van Memorial International. “Het is een eer om samen met het Oekraïense Center for Civil Liberties de prijs te ontvangen”, zo reageerde ook Oleg Orlov, een historisch figuur in de ngo.

De prijs gaat ook naar het Center for Civil Liberties, in 2007 opgericht ter bevordering van mensenrechten en democratie in Oekraïne. De organisatie heeft het Oekraïense maatschappelijk middenveld versterkt en de autoriteiten onder druk gezet om van Oekraïne een volwaardige democratie te maken, aldus de jury. Daarnaast helpt het bij het documenteren van Russische oorlogsmisdaden tegen Oekraïense burgers. “In samenwerking met internationale partners vervult het centrum een pioniersrol bij het aanspreken van schuldigen op hun misdaden.”

Het hoofd van het Center for Civil Liberties heeft opgeroepen tot de oprichting van een internationaal tribunaal om de Russische president Vladimir Poetin te berechten. “Het is noodzakelijk om een internationaal tribunaal op te richten en Poetin, de Wit-Russische president Alexander Loekasjenko en andere oorlogsmisdadigers te berechten”, zei Alexandra Matviitsjoek op haar Facebookpagina.

De Nobelprijzen zijn goed voor 10 miljoen Zweedse kroon, ongeveer 920.000 euro, per categorie. Traditiegetrouw worden de prijzen uitgereikt op 10 december, de sterfdag van Alfred Nobel, de chemicus en industrieel die de Nobelstichting oprichtte. De Nobelprijs voor de Vrede wordt als enige Nobelprijs niet in Stockholm maar in Oslo uitgereikt.