Eerst verguisd als "koterij", nu bekroond: nieuwe aanbouw van het Steen in Antwerpen krijgt Onroerenderfgoedprijs

Een dik jaar geleden ging een petitie rond met als titel “Breek de koterij onverwijld weer af”. Sommige Antwerpenaren, zoals UAntwerpen-rector Herman Van Goethem, konden zich niet vinden in de nieuwe vleugel van het historische gebouw het Steen aan de Schelde. Maar nu komt het project als winnaar uit de bus van de Onroerenderfgoedprijs, voorheen bekend als de Monumentenprijs. De jury koos dit project uit de shortlist van drie, met naast het Steen ook de Stadsfeestzaal van Mechelen, nu omgetoverd tot bioscoop Lumière, en de Sint-Odulphuskerk van Borgloon.

Het Steen gaat terug tot de 13e eeuw en was vooral in gebruik als gevangenis. Nu is het toeristisch onthaalcentrum van de stad Antwerpen er gevestigd. Daarvoor is een aanbouw uit de jaren 50 vervangen door een nieuwbouw, ontwerpen door het bureau noAarchitecten. De hedendaagse constructie wordt onder meer gebruikt als ontvangstterminal voor passagiers van cruiseschepen.

De jury van de Onroerenderfgoedprijs was erg te spreken over de hedendaagse toevoeging aan het Steen: “Deze nieuwbouw sluit vrijwel naadloos aan bij het oorspronkelijke deel. De strakke volumeopbouw is nooit dominant. De kleurkeuze van de baksteen is geïnspireerd op de zandsteen en Doornikse hardsteen waarmee het monument is gebouwd. Dit zorgt voor een visuele continuïteit.” Conclusie: “Oud en nieuw gaan hier op stijlvolle wijze hand in hand, zonder elkaar in de weg te staan. Dat maakt van het getransformeerde Steen een verdiende winnaar van de Onroerenderfgoedprijs.”

Koen Kennis (N-VA), schepen van toerisme in Antwerpen, reageert verheugd op de bekroning en blikt nog terug op de felle discussie over het Steen: "Debat moet er zijn in Antwerpen. Maar ik denk dat veel Antwerpenaren die het Steen bezocht hebben, nu denken dat ze wat snel hebben geroepen. Als je het nu bekijkt, is het prachtig en het is weer van ons. "

Architect Jitse van den Berg van noAarchitecten geeft toe dat hij geschrokken was van de "lawine" aan kritiek. "Maar kritische stemmen klinken luider dan genuanceerde stemmen." Hij pleit er voor om een cultuur te scheppen waarin er gedebatteerd kan worden over een gebouw. 

Vlaams minister van onroerend erfgoed Matthias Diependaele (N-VA), die de Onroerenderfgoedprijs uitreikte in het KMSKA, blikte ook terug op de polemiek. "Dat is goed; het voedt het maatschappelijke debat over hoe we vandaag kunnen en willen omgaan met monumenten en begrippen als stijl, authenticiteit en esthetiek." Diependaele vindt het vooral belangrijk dat het Steen met de herbestemming een nieuw elan heeft gekregen. Het monument is nu ook beter toegankelijk, ook voor wie minder mobiel is.

De publieksprijs is voor de Sint-Odulphuskerk in Borgloon. Ruim 10.000 mensen stemden mee in een onlinepoll; meer dan 40 procent van hen kozen voor Borgloon. De middeleeuwse kerk is naast een gebedshuis ook een ontmoetingsplaats, een vergader- en exporuimte, een plaats voor cultuur en bezinning. Het gebouw is grondig gerestaureerd en kreeg een hedendaagse toevoeging, een HALO van architecten Gijs Van Vaerenbergh. 

Bij de Onroerenderfgoedprijzen hoort ook een eervolle vermelding en die gaat naar Marc Elsen uit Wezemaal. Hij zorgde eigenhandig voor het behoud en de restauratie van een deel van een historische muur op de Wijngaardberg, gebouwd met droog gestapelde ijzerzandsteen. 

De Onroerenderfgoedprijs beloont recente projecten van monumentenzorg, landschapszorg of archeologie. De zevende editie van de prijs stond dit keer open voor erfgoed dat publiek toegankelijk is. Er waren 38 deelnemers. De winnaar, het Steen, krijgt 15.000 euro. Vorig jaar won een privéwoning, het modernistische huis De Bruycker in Roeselare.