Crack aan het Zuidstation, Lyrica in de Brabantwijk: drugs zijn steeds zichtbaarder in Brussel

“Op straat is het onmogelijk om te stoppen met drugs. Je komt alleen maar mensen tegen die gebruiken. Je wordt wakker en ziet drugs, je kan aan niets anders denken. Het neemt je ziel over.” Youssef is een jonge dertiger van Marokkaanse origine die bij onthaal- en opvangcentrum voor druggebruikers Transit even tot rust kan komen. Hij wil er van zijn drugsverslavingen afraken, zijn ziel terugwinnen.

Na een traject via Spanje en Frankrijk kwam hij ruim drie jaar geleden in Brussel terecht. Op zijn migratieparcours kwam hij in aanraking met cocaïne en heroïne. In Brussel raakte hij verslaafd aan pregabaline, een medicijn dat beter bekend is onder de merknaam Lyrica. Sinds hij in Brussel op straat leeft, is hij verslaafd.

“De eerste keer vertelden vrienden me dat het een medicijn is dat helpt om angst te onderdrukken en te vergeten. Ik probeerde het een keer en het beviel me. Later pas besefte ik dat ik in de greep van een nieuwe drug was gevallen.” Wanneer Youssef de pilletjes niet nam, verschenen ontwenningsverschijnselen. “Net zoals bij heroïne of cocaïne werd ik verplicht om opnieuw te kopen en te gebruiken. Anders voelde ik me niet goed, was ik gestresseerd en wilde ik niets doen dan alleen maar ruzie zoeken. Zonder drugs kan je op straat niet leven. Als je gebruikt, ook al zit je in de shit, je vergeet wel alles.”

Lyrica is hier sinds 2006 op de markt en wordt voorgeschreven in behandelingen tegen epilepsie, angststoornissen of neuropathische pijn. Het is allesbehalve een illegale drug, maar wel een middel dat steeds vaker misbruikt wordt.

“Lyrica staat bekend om zijn euforische werking, vooral als het medicijn in grotere hoeveelheden of in combinatie met alcohol, cocaïne of andere opiaten gebruikt wordt. We weten dat het medicijn op straat gebruikt wordt om om te gaan met de moeilijkheden die gepaard gaan met het straatleven,” zegt Michaël Hogge, onderzoeker bij het Franstalige expertisecentrum voor alcohol en drugs Eurotox.

“Het is een medicijn dat remmingen wegneemt, wat agressief gedrag kan verklaren bij misbruik ervan. Dat is het meest zichtbare effect. Het veroorzaakt spanningen tussen gebruikers en professionals, en dat heeft de alarmbellen doen afgaan. Sinds 2017 stelden hulpverleners die met migranten werken, vast dat Lyrica steeds vaker gebruikt wordt op een niet-medische manier. Maar het misbruik is vrij algemeen bij mensen die op straat leven, niet alleen bij migranten, maar ook bij de ‘autochtone’ dakloze bevolking. Het gaat vaak om zogenoemde polygebruikers, die Lyrica nemen bovenop andere drugs.”

In 2021 kregen 12.000 patiënten in Brussel minstens één voorschrift voor Lyrica. Artsen schrijven het medicijn steeds vaker voor. “We zien een aanzienlijke toename van het aantal voorschriften voor Lyrica, vooral de laatste vijf jaar," merkt Hogge. "Die stijging valt deels te verklaren door misbruik, vooral bij een achtergesteld publiek van daklozen en migranten. We zien dat sommige patiënten voorschriften krijgen die tot twintig keer de dagelijkse limiet overschrijden. Dan mogen we aannemen dat een aantal van die medicijnen op de straatmarkt belanden.” En dat voor een behoorlijk lage prijs. Youssef geeft aan dat hij zijn pilletjes aan één of twee euro per stuk koopt. De lage prijs verklaart waarom het vooral door daklozen en (trans)migranten genomen wordt.

Zo komen we terecht in de Brabantwijk aan het Noordstation, waar transmigranten en dealers de hele dag rondzwerven tussen de buurtbewoners, pendelaars en klanten van sekswerkers. Het is dé wijk waar Lyrica een reëel probleem aan het worden is.

“Sinds anderhalf jaar moeten we er steeds vaker tegen optreden,” zegt Audrey Dereymaeker, woordvoerster van de politiezone Brussel Noord. “Het gebruik van dat medicijn in combinatie met alcohol heeft een heel grote impact op hoe mensen zich gedragen. Het leidt vaak tot vechtpartijen en heeft gevolgen voor de openbare orde. Het gebruik van het medicijn is toegelaten, maar de verkoop is een probleem. Wat we vaak zien, zijn personen die zakjes met pillen op zak hebben en ze pil per pil verkopen.”

Dat het Lyrica-verhaal geen fabeltje is, zien we met eigen ogen wanneer we op patrouille trekken met een gemengde groep van de lokale en federale politie. Een eerste controle vlak bij het Noordplein levert niet veel meer op dan de vangst van enkele zakjes cannabis. Pas anderhalf uur later hebben we prijs, wanneer de patrouilleleider een deal opmerkt in een portiek van een verloederd pand in de Aarschotstraat. Iemand zet het op een lopen met een plastic zak in de hand en wordt enkele meters verder gevat. De plastic zak blijkt een kleine drugssupermarkt: de politie vindt behalve 7 gram cannabis en 59 gram hasj ook 70 pillen ecstacy, 30 pillen Rivotril – net als Lyrica een middel tegen epilepsie en angstaanvallen - en 56 pillen Lyrica.

Hoe de medicijnen op straat belanden, kan de politie niet zeggen, maar hoe komt het dat drugsdeals de laatste tijd zichtbaarder zijn geworden? “Een van de elementen is de coronaperiode,” verklaart Dereymaeker. “We hebben vastgesteld in deze wijk dat de verkoop van verdovende middelen in het algemeen meer zichtbaar is geworden doordat er minder sociale controle is op straat.”

Toenemende verkoop en gebruik in het openbaar horen of zien we niet alleen van Lyrica. Ook crack, de rookbare vorm van cocaïne, volgt diezelfde tendens. Dat is te zien aan de vele zilverpapieren pijpjes die gebruikers achterlaten in metrostations als Ribaucourt, IJzer, Kruidtuin en Clemenceau. Ook in de buurt van dat laatste station, de wijk Kuregem, liggen geregeld crackpijpjes op de grond, tot aan het Zuidstation.

“Die verslaafden zijn constant op zoek naar drugs,” vertelt Nicolas Denayer, inspecteur bij de politiezone Zuid tijdens een patrouille in de wijk. “Daarvoor hebben ze geld nodig, en dus hangen ze rond aan het Zuidstation, om te bedelen of om te stelen. Er is een zone rond het Zuidstation waar een rechtstreekse verbinding is met Kuregem waar je de dealers aantreft.” Het crackprobleem groeit explosief, ondervond Denayer: “In een jaar tijd, ook onder invloed van de coronacrisis, zijn die problemen sterk toegenomen.”

Dat tonen ook de cijfers van vzw Transit aan. Om de verspreiding van bepaalde ziektes tegen te gaan, deelt de organisatie al jaren propere crackpijpjes uit. In 2015 waren dat er iets minder dan 600, vorig jaar waren dat er al ruim 14.000. “In onze cijfers zien wij duidelijk een toename van het crackgebruik, en tegelijk daalt het heroïnegebruik. Over de laatste vijf jaar zien we een constante stijging van jaarlijks meer dan tien procent,” legt directeur van Transit Bruno Valkeneers uit.

In heel Europa neemt het aanbod van cocaïne en crack toe, net als het gebruik. Hoe het komt dat er opvallend meer crack wordt gebruikt in Brussel, kan Transit niet zeggen, maar de vzw stelt wel vast dat de verkoop veranderd is. “In België was het de gewoonte dat een gebruiker zelf zijn cocaïne moest omvormen tot crack om het te kunnen roken. We zien nu steeds vaker dat op voorhand gemaakte crack verkocht wordt.” Door die verandering is cocaïne, in zijn rookbare vorm, toegankelijker geworden voor een breder publiek. Eén gram cocaïne kost ongeveer vijftig euro, terwijl een dosis crack minder dan de helft kost.

“Vroeger was het beter want cocaïne was duurder en minder makkelijk te verkrijgen. Minder mensen konden het zich veroorloven,” knikt de 47-jarige Michael Uytendael terwijl hij op het koertje van vzw Transit een sigaret rookt. “Nu zie je aan metrostation Clemenceau bijvoorbeeld dat mensen hun pijpje gebruiken alsof dat normaal is.”

Michael heeft in totaal zeventien jaar in de gevangenis gezeten en is nog maar enkele dagen vrij. Bij Transit kan hij, net als Youssef, twee weken verblijven om zijn zaken op orde te krijgen en om aan zijn verslaving te werken. Al 35 jaar neemt hij zware drugs. “Gezuiverde cocaïne roken, wat men crack noemt, is onbeschrijfelijk. Tien seconden lang ben je precies niet meer op aarde. Daarna komt onmiddellijk een terugslag. Je voelt je slecht in je vel en wordt paranoïde. Het is daarom dat crackgebruikers constant naar hun dealer bellen. Ze hebben nog maar pas gebruikt of ze willen alweer meer. Ze zouden er alles voor geven.”

Waar drugs als cannabis en crack vaak in het openbaar gekocht en gebruikt worden, zijn er in Brussel ook drugs die bijna uitsluitend in de privésfeer opduiken. Zoals bijvoorbeeld crystal meth, een drug die voornamelijk gebruikt wordt bij 'chemseks', het gebruik van drugs met de intentie om seks te hebben. Het is een praktijk die voornamelijk onder homoseksuele mannen aan populariteit wint. Intenser en langduriger genot is het doel, maar ook hier kunnen drugs destructieve gevolgen hebben.

“In het begin was het heel gecontroleerd, tot een van mijn eerste relaties op de klippen liep. Ik verloor mijn zelfcontrole, mijn job en vervolgens mijn woonst,” getuigt Daniel. “Ik heb dan een tijd op straat geleefd, maar had wel altijd drugs. Die helpen ook op dat moment, want ze stillen je honger en geven een goed gevoel.” Naast crystal meth worden ook andere illegale synthetische drugs als GHB en 3MMC gebruikt bij chemseks.

En dan zijn er nog de zogenaamde legal highs, zoals 3MMC dat ooit ook was, onderzoekschemicaliën die een effect hebben op het lichaam, maar waarvan de chemische structuur niet is opgenomen in de drugswetgeving. Het laat mensen als Daniel toe om drugs in de eerste plaats online te bestellen. “Die legal highs kosten 15 tot 20 euro per dosis en worden door de post geleverd. Je moet zelfs niet naar een dealer gaan. Het is veel te gemakkelijk.”

Net als veel andere drugsverslaafden vond Daniel moeilijk de weg naar de bestaande hulpverlening. Veel experts pleiten daarom al langer voor de decriminalisering van drugsgebruik. “Door al die praktijken illegaal en clandestien te maken, wordt erover praten moeilijker, net als de toegang vinden naar de hulpverlening,” zegt Catherine Van Huyck van Modus Vivendi, een Brusselse vzw waar gebruikers hun drugs kunnen laten testen. “Gebruikers zouden niet meer gestraft mogen worden omdat ze iets gebruiken of kopen.” Ook volgens Michaël Hogge van Eurotox zal illegaliteit de situatie niet verbeteren. “Wij stellen vast dat een verbod geen positieve impact heeft op het gebruik of op de markt. De illegale producten zijn juist gevaarlijker dan wanneer die op een gecontroleerde manier verkocht zouden worden.”