‘Falen is goed, als je bereid bent om uit je fouten te leren’: journaliste Elizabeth Day verklapt hoe en wat je uit je fouten kunt leren

Vóór het boek How to Fail was er de (nog steeds lopende) gelijknamige podcast, waarin u beroemdheden uitvraagt over hun mislukkingen. Weet u nog wanneer u het idee daarvoor kreeg?

“Ja. Als prille dertiger zat ik niet zo goed in mijn vel. Ik was met de foute man getrouwd, wilde heel graag kinderen maar die kwamen er maar niet, en ik onderging een resem vruchtbaarheidsbehandelingen. Uiteindelijk had ik een miskraam en is mijn huwelijk op de klippen gelopen. Ik voelde me heel erg mislukt, omdat mijn leven niet was geworden wat ik ervan verwacht had. Maar na een tijdje realiseerde ik me dat die situatie me ook een unieke kans bood: ik kreeg plots een leeg doek waar ik wat ik maar wilde op kon schilderen. Heel beangstigend, maar ook heel bevrijdend.

“Fast forward naar een paar jaar later: zo’n jaar na mijn scheiding was ik in een nieuwe relatie beland, die, geheel onverwachts, enkele weken voor mijn 39ste verjaardag, eindigde. Ik voelde me opnieuw helemaal mislukt, want ik dacht dat ik dit keer andere keuzes had gemaakt, dat ik uit mijn fouten had geleerd en wijzer was geworden. Ik werd geconfronteerd met het feit dat ik bijna 40 was en dat geen enkele van mijn verlangens over ‘Het Leven’, van een stabiele relatie tot kinderen, vervuld was. Op dat moment begon ik na te denken over wat falen en mislukken nu eigenlijk betekende, en ik realiseerde me dat telkens als er iets mislukt of misgegaan was, ik het ook overleefd had. En dat gaf me de kracht om ook deze tegenslag te doorstaan.

“Ik begon veel naar podcasts te luisteren, omdat iedereen weet dat popmuziek dodelijk kan zijn voor iemand met hartzeer, en dat bleek een medium te zijn waarmee je heel intieme gesprekken kon voeren. Ik was toen als journaliste helemaal uitgekeken op het type interviews met beroemdheden waarin je het alleen maar over hun successen lijkt te hebben. En al die dingen samen, het liefdesverdriet, het luisteren naar podcasts, de vele interviews over succes, staken een lichtje in mij aan. Ik zou een podcastreeks maken met interviews met beroemdheden over hun mislukkingen.”

Ironisch genoeg werd de podcast How to Fail een groot succes. Praten over falen blijkt heel spannend en bevrijdend te zijn. Is dat omdat falen nog altijd taboe is?

“Ik denk het wel. Maar het mooie is dat je, op het moment dat je jezelf durft bloot te geven, erachter komt dat anderen net hetzelfde hebben doorgemaakt. Praten over falen is met andere woorden heel erg verbindend. Voor de persoon die zich blootgeeft is het een last die van zijn of haar schouders valt, en voor de luisteraar is het troostend dat hij of zij niet alleen is. Daarnaast is er vandaag de dag inderdaad de druk om succesvol te zijn in alles wat je doet. Dan is het heel fijn om toe te geven dat níét alles over rozen loopt.”

Een mens leert doorgaans meer uit zijn mislukkingen dan uit zijn successen. Waarom is dat zo?

“Neem bijvoorbeeld je eindexamens. Als je zonder al te veel moeite voor al je vakken slaagt, denk je hoogstens eens: super, op naar de volgende horde, en vervolgens ga je daar naar alle waarschijnlijkheid niet al te lang bij stilstaan. Maar als je níét slaagt, is de kans veel groter dat je gaat terugkijken en analyseren wat er zoal fout liep. En als je met falen omgaat op de manier die ik bepleit, probeer je er iets uit te halen: wat kan ik de volgende keer beter doen? Wat kan ik leren? Ik geloof dat uit elke mislukking wel een les te trekken is, al zal dat niet in alle gevallen meteen duidelijk zijn en is ook niet elke mislukking betekenisvol op zich. Maar op z’n minst leert het je iets over je veerkracht.”

Verrijkt mislukken ons leven? Je schrijft: ‘Wat betekent het om te mislukken? Dat we in technicolor leven, niet in zwart-wit.’

“Zeker. Volgens mij is het onmogelijk om je af te schermen voor mislukkingen, rampspoed of verdriet. Uiteindelijk zullen ze ook jou overkomen. Dat besef heeft iets heel bevrijdends, omdat het geen enkele zin heeft om je te verstoppen. Of je nu bang bent om te falen of niet, het overkomt je sowieso. En wanneer je jezelf toestaat om te voelen wat je voelt, in goede en slechte tijden, draagt dat alleen maar bij aan de textuur en rijkdom van het leven. Het leven draait niet om geluk alleen. Hoe kan je weten wat geluk is, als je niet ook verdriet kent?”

Zoals je vader je ooit zei: ‘Avonturen brengen per definitie een risico met zich mee, maar door het avontuur niet aan te gaan, loop je het leven mis en dat is een veel groter risico.’

“Heel erg wijs en zo waar. Op How to Fail interviewde ik ooit journaliste Gloria Steinem. Zij had het erover hoeveel mensen risico’s schuwen precies omdat ze bang zijn. Maar angst duidt ook vaak op een kans om te groeien. Je bent bang omdat je geconfronteerd wordt met het onbekende. Maar waar anders kan je groeien dan in het onbekende?”

Je boek is een soort curriculum vitae van mislukkingen en wat je eruit geleerd hebt. Zo vertel je hoe je als kind een buitenbeentje was, maar dat je daardoor wel goed mensen leerde te observeren en een rijk innerlijk leven ontwikkelde, wat je later als journalist en schrijfster goed van pas kwam. Is een mens de som van zijn mislukkingen?

“Ik denk het wel, ja. Dat is hoe ik over het leven wil denken: dat het universum zich ontvouwt zoals het moet, wat trouwens een citaat is uit een van mijn favoriete gedichten van Max Ehrmann (het gedicht ‘Desiderata’, red.). Ik geloof ten stelligste dat, als ik niet gefaald had in het erbij proberen te horen op school, en in mijn eerste huwelijk of in kinderen krijgen, ik niet zou staan waar ik nu sta wat betreft de vriendschappen en relaties die ik heb, de empathie die ik voel of de motivatie die mij drijft. Zelfs het feit dat ik geen kinderen heb, heeft me veel geleerd. Het heeft me geleerd om mijn eigen verlangens in vraag te stellen en in te gaan tegen de druk van een familie of een maatschappij die lijkt te vinden dat een vrouw nu eenmaal kinderen moet hebben.”

Welke rol spelen verwachtingen bij falen? Jijzelf had hoge verwachtingen van je leven als twintiger, maar de realiteit draaide anders uit. In hoeverre was je teleurstelling niet gewoon een gevolg van die hoge verwachtingen?

“Een heel goede vraag. Het was de voormalige manager van Google X (ontwikkelingsinstelling van Google, red.), Mo Gawdat, die me daarover iets heel interessants wist te zeggen. Hij had namelijk een wiskundige formule voor geluk uitgewerkt: ‘Gelukkig ben je als de realiteit van je leven tegemoetkomt aan je verwachtingen of ze overtreft.’ Op die manier wordt geluk een oefening in het beheren van verwachtingen. Hetzelfde geldt volgens mij voor falen. Als je elke dag de meest onmogelijke verwachtingen hebt, kan er alleen maar teleurstelling volgen. Als je nog nooit een paar loopschoenen hebt vastgehad, maar je neemt je wel voor om volgende maand een marathon te lopen, dan is de kans dat je zal falen heel groot, precies omdat je je huidige realiteit vergeet. Een meer realistische verwachting zou zijn: ik geef mezelf zes maanden om te oefenen en vandaag begin ik met deze kleine stap. Op die manier hou je rekening met wie je vandaag bent, in plaats van alles te projecteren op een soort toekomstige perfecte versie van jezelf, die niet bestaat, nooit zal bestaan en die je alleen maar een ongelofelijk slecht gevoel over jezelf geeft als je het niet haalt.”

Ligt onze lat niet gewoon te hoog? Alleen het beste is goed genoeg, lijkt het vaak. We verlangen perfectie.

“Ten eerste: de enige perfectie die iemand ooit zal bereiken, is die van het imperfect zijn. Ook perfectionisten moeten weten dat perfectie gewoon niet bestaat. Het lijkt me dan gezonder om je imperfecties te omarmen. Ten tweede is er een groot verschil tussen je best doen en het beste bereiken. Veel perfectionisten geloven ten onrechte dat het eindresultaat alles over hen bepaalt. Het draait dan om de beste punten halen op het examen, de job krijgen waar je je zinnen op had gezet of het salaris krijgen waar je om gevraagd had. Maar de sleutel tot geluk zit volgens mij in het besef dat niet het eindresultaat bepaalt of iets geslaagd is of niet, maar wel de moeite en energie die je erin hebt gestoken. Het gaat erom of je hard hebt gestudeerd voor dat examen, dat je alles hebt gedaan voor de job en dat je hebt durven te vrágen om de loonsverhoging. Die reis leert je meer dan het toevallige eindresultaat.”

Eén hoofdstuk in je boek draagt de titel ‘Durf te falen in zijn zoals Gwyneth Paltrow’, waarbij zij zo’n beetje het schoolvoorbeeld is van de perfecte vrouw. Jij hebt ooit letterlijk een week zoals Gwyneth Paltrow proberen te leven. Hoe was dat?

“Zó leuk! (lacht) Omdat het zo absurd was. Ik woonde in die tijd in Los Angeles en had van een krant de opdracht gekregen om een stuk te schrijven over een nieuwe gezichtsbehandeling waar Paltrow lyrisch over was. Die behandeling bestond eruit dat je je in je gezicht moest laten steken door bijen. Ik ben er niet achter gekomen waar ze dat had laten doen – het was zelfs illegaal, geloof ik – maar ik heb de krant voorgesteld om een week te leven zoals zij, aan de hand van alle aanbevelingen die ze doet op Goop (wellness- en lifestylemerk van Paltrow, red.). Het kwam erop neer dat ik een hele week lang door L.A. reed van de ene schoonheidsafspraak naar de volgende. Ik kreeg een of andere blitse laser facial, nam een geluidsbad – wat ik wel heel erg leuk vond –, ik volgde een danswork-out bij Tracy Anderson, waar alleen maar belachelijk mooie blonde vrouwen zich aan ontzettend vermoeiende dansroutines overgaven. En als klap op de vuurpijl onderging ik een behandeling waarbij ze mijn vagina stoomden, wat goed zou zijn voor je hormonenbalans maar wat mij alleen maar een klam gevoel gaf. Mijn conclusie was dat het een fulltimejob is om Gwyneth Paltrow te zijn. Meer nog: volgens mij slaagt Gwyneth Paltrow er zélf niet in om zoals Gwyneth Paltrow te zijn. Maar ik denk dat dat besef stilaan wel bij meer mensen groeit: dat er een grote kloof is tussen wat we van zo’n beroemdheid te zien krijgen op zijn of haar Instagram-profiel en de realiteit. Op Instagram krijg je een soort van gecureerde perfectie te zien die gewonere stervelingen een slecht gevoel geeft, omdat wij onze neurotische binnenkant vergelijken met die ogenschijnlijk perfecte buitenkant.”

Krijgen we vandaag nog genoeg ruimte om te falen? Zoals je zegt, leven we in tijden van geregisseerde perfectie, succes is het maatschappelijk ideaal en mensen worden hard aangepakt voor de minste fout.

“Ik ben dankbaar dat we in een tijd leven waarin mensen ter verantwoording worden geroepen voor allerlei vormen van geïnstitutionaliseerde corruptie, racisme of seksisme. Ik ben heel blij dat die systematische ongelijkheid aangepakt wordt. Maar dat betekent ook dat de slinger nu even doorslaat, voor hij weer terugkomt naar een of andere gouden middenweg. We leven in een tijd van enorme veranderingen. En door de cancelcultuur zijn we allemaal ontzettend op onze hoede om ons uit te spreken of om ervaringen te delen, uit angst om op zere tenen te stappen. Maar het idee erachter is prachtig. Dat draait namelijk om empathie, om gelijkheid, om aandacht voor elkaar. Maar omdat we leven in een tijd van Twitter, clickbait en snel gespuwde meningen, krijgen nuances geen kans of ruimte meer. Je kan niet bij alles wat je zegt vermelden dat je een geprivilegieerd persoon bent en dat het niet je bedoeling is om iemand te kwetsen. Daar is gewoon niet de tijd of ruimte voor. En dan ontstaan er soms misverstanden. Daarom pleit ik te allen tijde voor langere gesprekken. (lacht) Ik wil meer woorden lezen, ik wil langere stukken doordachte journalistiek, ik wil verschillende boeken lezen over een onderwerp voor ik er mijn mening over vorm. En als mensen hun bedoelingen oprecht of te goeder trouw zijn, zouden we ze niet moeten cancelen, maar eerder elkaar nog ietsje beter leren te begrijpen.”

In het boek lijk je te suggereren dat leren falen ook een opstap naar succes is. Je geeft het voorbeeld van honkballer Babe Ruth, wiens motto luidde: ‘fail big, succeed big’, of van heel wat ondernemers die vinden dat je eerst moet gefaald hebben voor je een succesvol bedrijf kan beginnen. Is falen een tussenstop op de weg naar succes?

“Ja en nee. Als je als ondernemer al een paar keer enorm op je bek bent gegaan, is het niet gegarandeerd dat je volgende zaak een succes wordt. Dat hangt helemaal af van wat je uit die mislukkingen geleerd hebt, en de les zou ook kunnen zijn dat je gewoon niet gemaakt bent om ondernemer te zijn en beter iets anders zou gaan doen. Maar ik ben er wel van overtuigd dat onze mislukkingen ons altijd succesvoller maken, als je succes anders gaat definiëren: als je succes ziet als grotere zelfkennis, meer authenticiteit en een beter begrip van het leven in al zijn gedaanten. Ik ben ervan overtuigd dat falen dat kan, op voorwaarde dat je bereid bent uit je fouten te leren.”

How to Fail: Omdat leren hoe te falen, ons eigenlijk leert hoe beter te slagen door Elizabeth Day is uit bij Ambo/Anthos, 328 p., 15 euro