De Koude Oorlog is terug

De oorlog van Vladimir Poetin tegen Oekraïne is een streven om de klok terug te draaien naar de tijd dat Rusland een supermacht was die Oost-Europa domineerde. Maar in wat neerkomt op een poging om de uitkomst van de Koude Oorlog te veranderen, heeft Poetin zijn capaciteiten zwaar overschat. De realiteit ter plaatse in Oekraïne heeft aangetoond dat een oorlog ingegeven door nostalgie naar het tsaristische bewind een groteske misrekening was.

Hoewel we nog niet weten hoe de oorlog zal eindigen of hoeveel slachtoffers hij zal eisen (aan beide zijden), is het nu al duidelijk dat Poetin niet langer kan winnen – niet op het slagveld, en vooral niet op het wereldtoneel. Met zijn laatste dreigementen om kernwapens in te zetten en zijn mobilisatie van zoʼn driehonderdduizend reservisten heeft hij ongewild zijn eigen zwakte blootgelegd, evenals de penibele situatie waarin hij door de ontwikkelingen op het Oekraïense slagveld terecht is gekomen. Nu zijn zogenaamde ʻspeciale militaire operatieʼ op spectaculaire wijze is mislukt, lijkt hij weinig andere keuze te hebben dan de strijd om te zetten in een regelrechte ʻoorlog,ʼ waarbij hij gebruik kan maken van alle strategische middelen van Rusland, waaronder zijn kernwapenarsenaal.

Het nucleaire taboe

Als Poetin inderdaad het nucleaire taboe schendt, dat sinds 1945 van kracht is, zal hij van Rusland een paria maken, waardoor het land internationaal vrijwel volledig zal worden geïsoleerd. India en China zullen Poetin niet op die weg volgen, en ook de Verenigde Staten en de NAVO zullen een dergelijke gevaarlijke vorm van escalatie niet tolereren. Zoals zij al hebben aangegeven, zullen zij op een weloverwogen maar niet-nucleaire manier militair reageren om ervoor te zorgen dat Rusland met ʻcatastrofale gevolgenʼ zal worden geconfronteerd. Voor Poetin zou een nucleaire aanval een nieuwe stap in de richting van een nederlaag zijn.

Maar wat zou dit voor Europa betekenen? Aangezien Rusland en de Europese Unie hoe dan ook buren blijven, zouden de Europeanen Rusland als een existentiële bedreiging moeten zien. We zouden plotseling terugkeren naar de militaire impasse die we aan het einde van de Koude Oorlog dachten te hebben overwonnen. Nu Rusland een oorlog voert om Oekraïne van de kaart te vegen, moet de hoop op duurzame vrede en stabiliteit worden opgegeven. De Koude Oorlog is terug, en het nucleaire sabelgekletter van Poetin betekent dat die ʻheetʼ kan worden, en zelfs radioactief. Europa moet deze realiteit onder ogen zien en de langetermijnveranderingen doorvoeren die nodig zijn om zich hieraan aan te passen.

De EU: diepere politieke integratie leek nooit mogelijk

Op dit moment is de EU verre van een grote mogendheid. Hoewel zij economisch en technologisch serieus wordt genomen, legt zij in geopolitiek opzicht veel minder gewicht in de schaal, grotendeels als gevolg van haar eigen interne verdeeldheid en conflicten. De catastrofe van de Tweede Wereldoorlog luidde een proces van Europese eenmaking in dat culmineerde in de oprichting van de EU, met haar vrije verkeer, gemeenschappelijke munt en interne markt. Maar diepere politieke integratie leek nooit mogelijk.

Nu de realiteit van de Koude Oorlog II zich aftekent, moet dat veranderen. Politieke integratie is precies wat Europa moet bereiken als het niet wil leven onder de constante, slopende dreiging van militaire aanvallen en nucleaire chantage. De NAVO, met haar veiligheidsgaranties, zal alleen sterk blijven als de Europeanen hun kant van de transatlantische brug kunnen versterken. En zij kunnen alleen een grotere bijdrage leveren aan de gemeenschappelijke verdediging en afschrikking door politiek samen te werken.

Wat doet de volgende bewoner van het Witte Huis?

De aanvalsoorlog van Poetin in Oekraïne heeft natuurlijk onderstreept hoe belangrijk de VS zijn voor de Europese defensiecapaciteit. Maar het presidentschap van Donald Trump heeft ernstige vragen doen rijzen over de betrouwbaarheid van de Amerikaanse verbintenissen op de langere termijn. President Joe Biden staat volledig achter het beginsel van transatlantische solidariteit en achter de NAVO; maar zal de volgende bewoner van het Witte Huis dat ook doen?

Zwaartepunt van de EU verplaatst zich oostwaarts

De nieuwe dreiging aan de oostgrens van Europa zal ook het zwaartepunt van de EU naar het oosten verplaatsen, waardoor deze lidstaten een grotere rol krijgen in het concert van de unie. Naast een rechtsgemeenschap en een gemeenschappelijke markt zal de EU ook een veiligheidsgemeenschap moeten worden, zij het een die nauw verweven is met de NAVO – een proces dat al is begonnen met het verzoek van Finland en Zweden om tot het bondgenootschap te mogen toetreden.

Voorlopig is het zaak de acute dreiging van een uit de hand lopende oorlog die overslaat naar Europa af te wenden. Maar op de langere termijn zullen de Europeanen de institutionele veranderingen moeten doorvoeren die nodig zijn om een effectief veiligheidskader tot stand te brengen.

Wist Poetin wat hij deed toen hij bevel gaf Oekraïne binnen te vallen? We zullen het waarschijnlijk nooit zeker weten. Maar nu hij de hoop op vrede de grond in heeft geboord, zullen de Europeanen zich moeten aanpassen. Nogmaals, vrijheid, democratie en veiligheid op het continent zijn geen vanzelfsprekendheid.


Joschka Fischer, Duitslands minister van Buitenlandse Zaken en vicekanselier van 1998 tot 2005, was bijna twintig jaar lang een leider van de Duitse Groenen.

© Project Syndicate, 2022
www.project-syndicate.org

Meer