Komt er weer een Schots onafhankelijkheids­referendum? ‘De brexit heeft uittreding een stuk moeilijker gemaakt’

Wat staat er vandaag volgens jou op het spel?

“De komende twee dagen gaat de Schotse advocate general, een soort landsadvocaat, bij het Britse Hooggerechtshof een referendum over de onafhankelijkheid van Schotland bepleiten. De Schotse regering zegt dat dit mogelijk is zonder toestemming van de Britse regering in Londen. Wat simpelweg op het spel staat, is of dit klopt. De uitspraak wordt pas in december verwacht. Er moet namelijk nog hard over na worden gedacht.”

En, hoe worden de kansen van de Schotse regering ingeschat?

“Erg klein. Want het is niet gebruikelijk dat een deel van het Verenigd Koninkrijk een referendum houdt over onafhankelijkheid, en al helemaal niet zonder toestemming van de regering in Londen. De ongeschreven grondwet laat dat niet toe. Het zou een verrassing zijn als het Hooggerechtshof hiermee akkoord gaat.”

Wat wil de Schotse regering hier precies mee bereiken?

“Het doel is uiteindelijk om op 19 oktober van volgend jaar een referendum te organiseren. Het moet een raadgevend referendum zijn, net als acht jaar geleden. Toen had toenmalig premier van het Verenigd Koninkrijk David Cameron wél toestemming gegeven.”

“Hoewel ook dat referendum raadgevend was, zou de uitslag gerespecteerd worden. Ja is ja, net als bij de brexit. Cameron heeft toen wel geëist dat dit het laatste onafhankelijkheidsreferendum voor deze generatie Schotten zou zijn, dus dat er de komende 25 jaar geen nieuw referendum zou komen. Toenmalig premier Alex Salmond én Nicola Sturgeon, toen vicepremier en nu de premier, hebben daarmee ingestemd. Uiteindelijk stemde een meerderheid tegen de onafhankelijkheid.”

“Maar, zo zegt Sturgeon nu, toen was het Verenigd Koninkrijk nog onderdeel van de EU. Bij het brexitreferendum van 2016 stemde een meerderheid van de Schotten tegen de brexit.”

Dus eigenlijk wil Schotland gewoon bij de EU?

“Uiteindelijk is dat wel wat de regering wil. Het feit dat de Britten voor de brexit hebben gestemd, is politiek gunstig geweest voor de heersende Schotse nationalisten van de SNP. Sindsdien kunnen ze zeggen dat Schotland wel weg moet uit het Verenigd Koninkrijk. Het is een troefkaart.”

“Alleen: de brexit heeft een uittreding ook een stuk moeilijker gemaakt dan voorheen. Er is geen interne Europese markt meer, waardoor er bij uittreding uit het VK een harde grens tussen Schotland en het VK ontstaat. Bovendien moet Schotland zich dan kandidaat stellen voor de EU. Normaal gesproken word je dan geacht de euro als munt te accepteren. Maar het ziet er naar uit dat de Schotten liever de pond houden, omdat de meeste handel gevoerd wordt met de rest van het VK. Dat zijn twee lastige kwesties waar de Schotse regering nog geen duidelijk antwoord op heeft.”

“Als de Schotse regering verliest bij het Hooggerechtshof, dan is er een plan B. En dat is bij de volgende landelijke verkiezingen over twee jaar puur en alleen campagne te voeren op basis van onafhankelijkheid, als een soort referendum. Als de SNP meer dan 50 procent van de Schotse stemmen haalt, dan is dat een ja voor onafhankelijkheid, vindt de partij. Wat helemaal niet zegt dat Londen dit moet volgen, trouwens.”

Wat wil de Schotse bevolking eigenlijk?

“Volgens de laatste opiniepeilingen is er geen meerderheid voor een onafhankelijke natie. Het schommelt tussen de 40 en 45 procent, acht jaar geleden stemde 45 procent voor onafhankelijkheid.”

“Er zijn andere problemen in het land. De economie draait moeizaam. De staat van het onderwijs en de zorg gaat achteruit, harder dan in de rest van het VK. Bovendien liggen de Britse nucleaire wapens in Schotse wateren. De SNP wil daar van af, maar met de huidige Oekraïne-oorlog is dat geen populair standpunt.”

“Premier Sturgeon wil zich profileren op de onafhankelijkheid, om de aandacht af te leiden. Ze zei onlangs dat ze de Engelse Conservatieven haat en heeft ook amper met de nieuwe Britse premier Liz Truss gesproken.”

Hoe staat de Britse regering tegenover deze nieuwe poging?

“Ik proef een soort ‘ze doen maar’-houding. Truss heeft na haar aantreden, behalve heel kort bij de uitvaart van de koningin, nog geen gesprek gehad met Sturgeon. Dat laat zien dat Schotland absoluut geen prioriteit is, wat dan weer tot woede leidt bij de Schotten.”