Commentator Bart Eeckhout over begroting: ‘De ambitie om het land te hervormen is helemaal opgeborgen’

Bart, het was alweer op het nippertje?

“Dat is de traditie. Vorig jaar was het negen uur ‘s ochtends, nu nog later. En we herinneren ons uiteraard allemaal nog dat de Vlaamse regering twee weken geleden zelfs uitstel moest vragen voor haar Septemberverklaring. We moeten het toch even over die vorm hebben.

“Het idee achter de nachtelijke onderhandelingen is dat tegenspelers aan tafel pas onder tijdsdruk geneigd zijn om een compromis te aanvaarden. Maar dit is niet gezond. Niet voor de onderhandelaars - denk aan Vlaams minister Hilde Crevits (cd&v) die vorige maand ziek uitviel - maar ook niet voor het land. In deze omstandigheden kun je onmogelijk een helder akkoord of een grote hervorming afsluiten. Uit onze studietijd weten we allemaal dat een nachtje doorblokken voor je examen een riskante affaire is, we mogen dit ook niet als norm aanvaarden voor de beslissingen over de begroting van het land.”

Waar lag het probleem?

“Bij de besparingen. Premier Alexander De Croo (Open Vld) wil toch een begin maken met de sanering van de oplopende begrotingstekorten. De Croo wil het structurele tekort in 2023 en 2024 met respectievelijk 900 miljoen en 1,4 miljard euro verbeteren, zodat het federale structurele deficit op het einde van deze legislatuur op 3,2 procent van het bruto binnenlands product uitkomt. En dus moet er bespaard worden.

“Het gesprek blokkeerde op het liberale voorstel om de zogenaamde ‘perequatie’ (de regel dat ambtenarenpensioenen de evolutie volgen van de reële ambtenarenweddes, red.) een jaar te schrappen. Omdat PS en de groenen hun veto stelden, werd onder meer ook de verhoging van de effectentaks aan de inkomstenzijde geschrapt, want die ligt dan weer lastig voor de liberalen.

“En zo smolten de marges weg om nog nieuw beleid te kunnen voeren. Dat is vooral sneu voor de ministers Gilkinet (Ecolo, Mobiliteit), De Sutter (Groen, Ambtenaren) en Verlinden (cd&v, Binnenland), die al beloftes gemaakt hebben over spoorinvesteringen of een verhoging van de lonen voor ambtenaren en politie.”

Wat is er uit de bus gekomen?

“Voor iedereen toch weer wat minder dan verhoopt. De overwinstbelasting voor energieproducenten is bijvoorbeeld behoorlijk bijgeknipt. De belasting zal maar voor een periode van 7 maanden gelden, al is het wel de bedoeling dat de heffing ook deels met terugwerkende kracht wordt ingevoerd - als dat idee de toets van de rechter overleeft. De middelen zullen gebruikt worden om de tegemoetkoming in de energiefactuur voor huishoudens te verlengen tot maart.

“Ook zal de btw op gas en elektriciteit verankerd blijven op 6 procent. Als de prijzen dalen, zal met ‘slimme’ accijnzen gepoogd worden de consumptie te matigen. Ook bedrijven krijgen steun om de opeenvolgende loonindexeringen te kunnen verteren. In een eerste periode worden de patronale bijdragen op de loonsverhogingen geschrapt, daarna is er uitstel van betaling voor die bijdragen.

“Daarnaast zijn er nog tal van andere maatregelen, zoals de verruiming van de toegelaten werktijd voor jobstudenten en een inperking van het tijdskrediet. Een laatste struikelblok was het fiscale voordeel voor eigenaars van een tweede woonst. Budgettair een bescheiden kwestie, maar symbolisch is dat wel een geladen dossier. Linkse partijen willen het voordeel allang afschaffen, als bewijs dat de sterkste schouders de zwaarste lasten moeten dragen. MR hield tot dusver hardnekkig vast aan het behoud van het voordeel, maar vanaf 2024 zou het nu toch wegvallen.”

Zie je nog ergens een opvallende maatregel?

“De aanpassing van de subsidie voor de krantenbedeling door bpost misschien? De post krijgt die steun om een goede bedeling van krantenabonnementen te garanderen. Daar zou nu 50 miljoen euro van af gaan. Dat had meer kunnen zijn, maar de PS verzette zich omdat vooral Franstalige media en drukkerijen de steun kunnen gebruiken. Vervelend voor de mediasector, maar ik denk dat tal van journalisten stilletjes een zucht van opluchting slaken. Mediacritici wrijven hen die postsubsidie graag onder de neus om hun onafhankelijkheid en fairness in twijfel te trekken. Al krijgen we nu wellicht de situatie dat de subsidie verminderd wordt en de kritiek toch blijft leven, omdat het niet genoeg is.”

Slotsom?

“Alexander De Croo wou de begrotingen van 2023 en 2024 samennemen in deze ronde om nog een laatste keer krijtlijnen uit te zetten, voor volgend jaar de zenuwachtigheid over de naderende verkiezingen al toeneemt. Dat is niet gelukt. Het is zoeken en tasten naar grote beleidslijnen. De ambitie om het land te hervormen is helemaal opgeborgen.

“Natuurlijk, er is een excuus. De oorlog in Oekraïne en de energiecrisis zijn meteen gevolgd na de coronacrisis. Deze regeerperiode is een roetsjbaan van crisisbeheer geworden, plannen moeten voortdurend bijgesteld worden. Het dempen van die schokken is ook niet niks. Toch moet je ook vaststellen dat het gebrek aan eendracht en gezag de regering zuur opbreekt. Over belangrijke hervormingen - fiscaliteit nu, de pensioenen en arbeidsmarkt eerder - is eigenlijk amper doorgepraat. Het blijft in dit geval weer bij de vage belofte dat nog dit jaar de eerste belastingaanpassingen zullen beklonken worden.

“Sommige coalitiepartners nemen dat de premier ook wel kwalijk. Door zijn ‘salamitechniek’ van onderhandelen, waarbij elk dossier apart behandeld werd, kon er geen vertrouwen gekweekt worden om elkaar iets te gunnen en rode lijnen te overschrijden in een groter geheel.”