Controverse overschaduwt WK voetbal in Qatar: moderne slavernij, airco in de stadions en een almachtige emir

Het toekennen van het WK aan Qatar eind 2010 was al omstreden. De Zwitser Sepp Blatter zwaaide toen nog de plak over de wereldvoetbalbond FIFA: hij was voorzitter van 1998 tot 2015. Sindsdien kwamen al verschillende schandalen over corruptie en omkoping tijdens zijn bewindsperiode naar boven. Zo zou het olie- en gasstaatje Qatar met flink wat petrodollars hebben gezwaaid om het WK binnen te halen, onder meer bij een aantal Afrikaanse landen, maar ook bij mensen van de FIFA zelf. Blatter gaf later toe dat de keuze voor Qatar een fout was en verwees naar "hoge politieke inmenging". 

Tot daar nog aan toe, want ook bij andere grote sportevenementen zoals de Olympische Spelen duiken geruchten op over corruptie bij de toewijzing. Het rijke Qatar had misschien gewoon meer te bieden dan de rivalen. 

Er was nog een ander probleem: wie is nu zo gek om 90 minuten rond te hollen op een voetbalveld in temperaturen van 40 tot 50 graden? Daar is een mouw aan gepast: bij uitzondering vindt het WK dit keer niet plaats in de zomer, maar wel van 20 november tot en met 18 december. En de Qatarezen zijn zo vriendelijk om ons nagelnieuwe stadions met airco aan te bieden. Als dat geen service is. 

Daar wringt meteen al het schoentje: milieugroepen uit de hele wereld verwijten Qatar (en de FIFA) een enorme energieverspilling door die, volgens hen, totaal overbodige airco die massa's stroom verbruikt en die een flinke impact op het klimaat zal hebben. Laat die impact misschien beperkt zijn, het is volgens ecologisten een totaal verkeerd signaal in een tijd waarin klimaat bovenaan de agenda staat en de wereld gebukt gaat onder een energiecrisis. De heersers van Qatar zien geen probleem: het land heeft een van de grootste aardgasreserves ter wereld en is een energiegrootmacht. Het is overigens een van die landen die een alternatief zijn voor gas uit Rusland.

Los daarvan is het emiraat een land met een hypermoderne infrastructuur, maar met een middeleeuws politiek model. Emir Tamim bin Hamad Al-Thani regeert over een absolute monarchie en is behalve staatshoofd ook opperbevelhebber van het leger, én hij bepaalt zelf het buitenlandse beleid. Er gebeurt niets in Qatar dat hij niet wil. Eind vorig jaar werd wel een "raadgevende vergadering" verkozen. De inwoners konden 30 zetels toekennen, maar de overige 15 zetels gaan naar mensen die benoemd worden door de emir. Dat "parlement" heeft alleen een adviserende rol en geen macht. De doodstraf bestaat (al wordt die bijna nooit uitgevoerd), geseling bestaat ook en huiselijk geweld tegen vrouwen is niet strafbaar.

Het meest omstreden is -net als in de andere Golfstaten zoals Saudi-Arabië, Koeweit en de Emiraten- de schabouwelijke uitbuiting van de gastarbeiders die aan moderne slavernij grenst. Het grootste deel van "het vuile en gevaarlijke werk" wordt uitgevoerd door mensen uit India, Nepal, Bangladesh, Pakistan, Sri Lanka en de Filipijnen. Zij werken vooral als huishoudhulpen (lees huisslavinnen) of als arbeiders in de bouw van onder meer de grote voetbalstadions en andere nieuwe infrastructuur voor het WK.

De misbruiken zijn al lang bekend: ondanks de grote rijkdom in de Golfstaten werken de gastarbeiders lange werkdagen voor een hongerloon, worden ze soms maanden niet betaald, hebben ze geen enkele vorm van verweer en mogen ze zelfs niet van baan veranderen of terugkeren naar hun land zonder toestemming van de werkgever. Ze leven in erg slechte behuizing met weinig voedsel of medische voorzieningen, en moeten in erg gevaarlijke omstandigheden werken in de hitte. 

Volgens de Britse kwaliteitskrant The Guardian zouden er zeker 6.500 van die gastarbeiders zijn omgekomen tijdens de bouw van de stadions en hotels voor het WK in Qatar. Dat land zelf spreekt over 40 doden. De Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) -een onderdeel van de VN- houdt het in het midden en heeft weet van 50 arbeidsongevallen, maar dan enkel voor 2020. Daar zitten niet de mensen in die overleden aan andere omstandigheden zoals corona of de hitte. De ILO verwijt Qatar wel dat het niet volledig is met het rapporteren van het aantal omgekomen gastarbeiders. 

Naarmate de aftrap van het WK nadert, klinkt ook de roep luider om het spektakel in Qatar te boycotten. Dat gaat niet alleen uit van mensenrechten- of milieugroepen of vakbonden, maar ook van politieke besturen en privé-initiatieven. Wij hebben een -zeker niet volledige- greep genomen uit de geplande "boycots" of andere acties. 

Het meest opvallend was de beslissing van het stadsbestuur van de Franse hoofdstad Parijs om tijdens wedstrijden geen grote schermen op pleinen en in straten te plaatsen. Parijs volgde daarmee het voorbeeld van andere steden, zoals Marseille (toch ook erg voetbalgek) en Straatsburg. Parijs is echter een geval apart: niet alleen is Frankrijk de regerende wereldkampioen voetbal, maar bovendien is de lokale topclub Paris-Saint-Germain (PSG) eigendom van een bedrijf dat in handen is van de overheid van Qatar. Zonder Qatarees geld zou PSG geen Neymar of Lionel Messi kunnen opstellen.

Ook Belgische steden, en zelfs cafés en clubs willen het WK in mineur volgen. In Vlaanderen zullen Antwerpen, Gent, Brugge, Leuven, Mechelen, Aalst en Hasselt geen grote schermen plaatsen op pleinen. Genk gaat dat wel doen. De hoofdstad Brussel, maar ook naburige gemeenten zoals Jette, Oudergem en Sint-Pieters-Woluwe zullen ook geen grote schermen plaatsen. Een aantal cafés zoals Brasserie de l'Union in Sint-Gillis zenden geen voetbal uit op de tv. Andere caféhouders begrijpen de kritiek op Qatar, maar zeggen dat ze nu na de coronamiserie nood hebben aan een financieel opstekertje zoals het WK.  

Net zoals de teams van Nederland, Duitsland, Noorwegen en Zweden hebben ook onze Rode Duivels recent (discreet) aandacht gevraagd voor de misbruiken in Qatar. Dat gebeurde onder meer met een shirt met opschrift "Football supports change" (voetbal ondersteunt verandering). Ironisch genoeg gebeurde dat vorig jaar tijdens een interland met het team van Wit-Rusland, dat zelf onder een zware dictatuur zucht. Verdediger Toby Alderweireld die zelf even voor een ploeg in Qatar gespeeld heeft (nu bij FC Antwerp), ziet dan weer beterschap in dat land. 

Geen enkel deelnemend land boycot overigens het WK, maar het Deense nationale elftal zal wel erg bescheiden de mensenrechtensituatie aanklagen in Qatar. De speciale shirts van het elftal zullen verborgen logo's bevatten en de Denen zullen enkele matchen spelen in een zwart truitje als teken van rouw voor de doden die gevallen zijn bij de bouw van de stadions. Andere teams zouden overwegen om een deel van de gewonnen prijzenpot uit te keren als vergoeding aan families van omgekomen of verminkte gastarbeiders. 

Overigens roept mensenrechtenorganisatie Amnesty International NIET op om het WK te boycotten, maar wel om de gelegenheid aan te grijpen om de situatie in Qatar aan de kaak te stellen. Er is recent wat verbetering op dat vlak, maar nog te weinig, aldus Amnesty. Ook Human Rights Watch (HRW) roept Qatar, andere landen en de FIFA op om misbruiken aan te pakken en vraagt dat voetbalsterren een deel van hun geld zouden afstaan aan slachtoffers in Qatar en/of verenigingen die opkomen voor de rechten van LGBTI+ of vrouwen. HRW is onder de noemer #PayUpFIFA een campagne gestart om dat te promoten. Een aantal grote clubs zouden een steentje willen bijdragen en zo ook de Nederlandse trainer Louis Van Gaal.

De bedrijven die het voetbal ondersteunen en/of eraan verdienen, aarzelen. Het WK is te groot om te negeren, maar het imago van het bedrijf mag ook niet te lijden hebben onder de kwestie, een beetje de kool en de geit sparen. Wat België betreft, trekken zo goed als alle sponsors van de Rode Duivels niet met hun toplui, personeel of klanten naar Qatar, zoals gebruikelijk is bij WK's.

Anders zit het met bouwgigant Besix die al jaren actief is in Qatar en contracten in de wacht sleepte voor de renovatie en bouw van sportstadions en ook andere projecten. Besix maakt zich echter sterk dat het zich houdt aan goede werkomstandigheden voor de betrokken arbeiders en die ook controleert bij de onderaannemers. 

Een laatste discussie vormen de officiële politieke delegaties die al dan niet naar Qatar zullen afreizen. Net zoals bij ons staan veel regeringen in Europa en elders onder druk om daar weg te blijven, maar ook hier overheerst "de realiteit". Qatar is cruciaal om het aardgas uit Rusland te vervangen en het is nu niet het moment om dat land te schofferen. Overigens verdrongen alle leiders zich in 2007 ook in Peking voor de Olympische Spelen toen ook daar de mensenrechten op grote schaal geschonden werden.