In het oosten van Duitsland is de onvrede met de Rusland-politiek groot: ‘Ik geloof dat we de betrekkingen met Rusland kunnen herstellen’

Vraag Bernd (59) wie verantwoordelijk is voor de energiecrisis in zijn land en uit de ingenieur tuimelt direct een politiek-economische aanklacht. “Wijzelf”, zegt hij, terwijl een prikkende herfstwind raast over het noordoostelijke kustplaatsje Lubmin. “Ga maar na: tot voor kort hadden wij vaste, lage energieprijzen. Maar Duitsland loopt aan de hand van de Amerikanen, en dus zitten we nu zonder Russisch gas. Nu staat onze economie op instorten.”

Waarom hier in het oosten de afgelopen weken zo veel protesten tegen de regering zijn, terwijl het in het westen van Duitsland nagenoeg stil bleef? “Simpel”, zegt Bernd, die niet met achternaam in de krant wil omdat hij Amerikaanse collega’s heeft: “Mensen hier hebben dit al eens eerder meegemaakt, deze economische ellende. En nu worden ze door de regering in Berlijn opnieuw in die omstandigheden gedwongen.”

Schwerin, Rostock, Leipzig, Gera, Jena, Altenburg, Magdeburg, Weimar: in tal van Oost-Duitse plaatsen gingen de afgelopen weken tienduizenden mensen de straat op om te protesteren tegen het energie- en Rusland-beleid van de regering. In Lubmin, het plaatsje waar pijpleiding Nord Stream aan land komt, kwamen eind september 3.500 mensen samen om te betogen vóór opening van Nord Stream 2, tegen sancties tegen Rusland, voor normalisering van betrekkingen met Moskou. “Ik heb een pensioen van 800 euro per maand en mijn gasrekening wordt verhoogd naar 365 euro”, zei een betoger tegen regionale radiozender NDR. “Waar gaat dit eindigen?”

De toenemende onvrede baart de regeringen in oostelijke deelstaten grote zorgen. Begin deze maand vierde Duitsland de 32ste verjaardag van de hereniging, de eenwording van Oost- en West-Duitsland in 1990. Maar terwijl bondskanselier Olaf Scholz in een toespraak benadrukte dat Duitsland alles doet om de eenheid van Oekraïne te beschermen, spraken de leiders van oostelijke deelstaten hun zorgen uit over die van Duitsland.

“Veel Oost-Duitsers hebben de massawerkloosheid van de jaren negentig nog heel helder op het netvlies”, echoot de premier van de deelstaat Brandenburg, Dietmar Woidke (SPD), in de krant Rijnse Post het sentiment van ingenieur Bernd. “Die mensen zijn bang alles te verliezen wat ze de afgelopen drie decennia moeizaam hebben opgebouwd.”

Honger lijden en bevriezen

Zoals Sonja Bade (49), medisch technicus, mezzosopraan in het kerkkoor, en uitbater van pension Villa Erika – pal naast het veldje waar eind september duizenden betogers een einde aan de sancties tegen Rusland eisten. Terwijl haar tienerdochter aan de piano in de woonkamer Sarcasmen van Prokofjev verruilt voor een nocturne van Chopin, schenkt Bade in een zijkamer de koffie in.

Ze was er zelf niet bij in september – het kerkkoor ging voor – maar ze was er graag geweest. Ze sympathiseert met de Oekraïners, dat wil ze heel duidelijk maken. Al in februari hielp Bade, zelf deels afhankelijk van een rolstoel, een mede-parasporter uit Oekraïne onderdak vinden in een naburige plaats. Maar het Duitse Rusland-beleid van wapenleveringen en sancties, vindt zij, doet niets om de oorlog daar te beëindigen. Het enige dat het bereikt, is schade aan de eigen economie en maatschappij.

“Ik geloof dat we de betrekkingen met Rusland kunnen herstellen”, zegt Bade. “Als Duitsland politici stuurt in plaats van wapens, zodat we aan de onderhandelingstafel een oplossing kunnen vinden voor Oekraïne. Ik krijg nu al afzeggingen voor november omdat mensen niet meer weten of ze het tegen die tijd nog kunnen betalen. En deze regio heeft al zo weinig economische activiteit: de werven sluiten door mondialisering, we hebben alleen nog een beetje toerisme. We hebben dat Russische gas nodig. Wohl oder übel, goedschiks of kwaadschiks.”

Bades economische zorgen komen boven op jaren coronacrisis. Vorig jaar april stond ze op de rand van faillissement, en haalde de lokale krant omdat ze vermorzeld dreigde te worden tussen de molens van de financiële staatsbureaucratie. De tranen staan haar nu weer in de ogen. “Eerst dreigden we te verhongeren, en nu ook nog te bevriezen.” Bade heeft nog een vaste gasprijs tot september 2023, maar ligt nu al wakker van de potentiële vervijfvoudiging die dan kan volgen – ondanks regeringsbeloften dat ze de gasprijs gaan aanpakken. Drie jaar onafgebroken existentiële stress doet nu eenmaal wat met een mens.

Coronasceptici

De Duitse regering stelt alles in het werk om grootschalige sociale onrust tegen te gaan, in de eerste plaats door economische malaise te voorkomen. Daags nadat in september pijpleiding Nord Stream werd vernietigd, kwam de regering met een reusachtig steunpakket op de proppen: 200 miljard euro om de gasprijzen tot 2024 te maximeren.

Maar steunpakketten lossen het onderliggende conflict tussen Europa en Rusland niet op, zegt Bade, en zolang dat voortduurt is het een kwestie van tijd totdat de volgende crisis zich aandient. Bovendien, zegt ingenieur Bernd, “die 200 miljard, die moet de Duitse staat lenen. En leningen moeten we terugbetalen. Met rente. Van belastinggeld. Dus linksom of rechtsom: uiteindelijk draait de burger alsnog op voor de hoge gasprijzen, en dus voor het wanbeleid van Berlijn. Ik snap niet waar ze mee bezig zijn.”

De onrust draait niet alléén om hoge energierekeningen. De Oost-Duitse protesten de afgelopen weken zijn gericht tegen Rusland-politiek, energiepolitiek, en hoge prijzen. Maar ook tegen de coronapolitiek, tegen ‘Berlijn’ in algemene zin. In deelstaat Saksen doken opnieuw bekende rechts-extremisten op als aanjagers van de demonstraties. De betoging in Lubmin werd georganiseerd door de nieuwe partij Die Basis, de politieke vertegenwoordiger van Duitse coronasceptici. De aanvrager van die demonstratie was een man die vindt dat de Duitse regering terecht moet staan in ‘Neurenberg 2-processen’ wegens haar coronabeleid.

Rechts-radicalen

In de aanloop naar de Dag van de Duitse Eenheid publiceerde Carsten Schneider, de nieuwe zaakgelastigde van de federale regering voor het oosten, een lijvig rapport over de staat van de democratie aldaar. Slechts 39 procent van de mensen in het oosten is tevreden met de Duitse democratie, 20 procentpunten minder dan in het westen. Slechts een kwart is tevreden met de regering. En onlangs werd de rechts-radicale AfD, een partij met sterke pro-Russische elementen, in de vijf oostelijke deelstaten voor het eerst de grootste in de peilingen, met 27 procent.

Ook in het westen spint de AfD garen bij de groeiende onvrede. Bij verkiezingen in de deelstaat Nedersaksen kregen de rechts-radicalen afgelopen weekend ruim 10 procent van de stemmen, nog altijd veel minder dan in het oosten maar wel een verdubbeling van 2017. In het linkse Berlijn wist de AfD afgelopen zaterdag maar liefst tienduizend betogers op de been te brengen. Zij eisten onder meer hervatting van gasimporten uit Rusland en een einde aan sancties tegen dat land.

De komende weken moet blijken of de Duitse regering, die nu het ene na het andere steunpakket in de strijd gooit, de geest weer in de fles krijgt. Daarbij moet ze balanceren. Brussel verwijt Berlijn dat het zo veel geld uitstrooit over de Duitse economie dat het neerkomt op concurrentievervalsing tegenover andere EU-lidstaten. In eigen land trekt radicaal-rechts juist boze burgers met de beschuldiging dat de regering niet genoeg doet, en te veel aan de hand van Brussel loopt. En ook Poetin heeft nog een troefkaart over waarmee hij in de toekomst tweespalt kan proberen te zaaien: de laatste Nord Stream-pijpleiding.

Nord Stream 1 en 2 bestaan uit twee pijpleidingen elk. Drie van de vier zijn opgeblazen, maar één van de Nord Stream 2-pijpen is heel gebleven. Dat treft, want daar kan jaarlijks bijna 30 miljard kubieke meter gas doorheen. Duitsland diversifieert zijn gaslevering razendsnel. Nord Stream 2 is nooit in gebruik genomen, en de volle capaciteit van Nord Stream 1 (59 miljard kubieke meter in 2021) zou vermoedelijk niet meer nodig zijn geweest. Maar met die ene overgebleven pijp kan Rusland volgend jaar opnieuw proberen het Duitse energiebeleid te ondermijnen: goedkoop gas voor een bevolking waarvan een groeiend deel zich afvraagt waarom ze moeten betalen voor een conflict dat het hunne niet is.

Vraag het de mensen in Lubmin, en je ziet de bui voor 2023 al hangen: ja, die pijp moet open, en snel ook. Of nee, zegt ingenieur Bernd: dat is niet het juiste antwoord. “Ze moeten eerst die andere drie repareren, en dan moeten ze alle vier weer in gebruik worden genomen.”