Hoe groot is de opvangcrisis in ons land en waar komen de vluchtelingen vandaan? "Situatie is erger dan de grote vluchtelingencrisis van 2015"

Vluchtelingenorganisaties, maar ook Fedasil (dat instaat voor de opvang van asielzoekers) zelf trokken het voorbije jaar al meermaals aan de alarmbel. Door een tekort aan personeel kan er niet meer voor elke asielzoeker in ons land opvang worden voorzien. En het probleem wordt alsmaar groter. Gisteren moesten daardoor voor het eerst ook gezinnen met jonge kinderen de nacht op straat doorbrengen.

Staatssecretaris voor Asiel en Migratie Nicole De Moor (CD&V) zei in "De Ochtend" op Radio 1 dat het aantal mensen dat asiel aanvraagt enorm is gestegen. "De laatste dagen zien we cijfers die we sinds de crisis van 2015 niet meer hebben meegemaakt", klonk het. Maar klopt dat wel?

In 2015 vroeg een recordaantal mensen asiel aan in België: 44.760 om precies te zijn. Onder meer door de oorlog in Syrië en aanhoudende conflicten in het Midden-Oosten en Afrika. Heel Europa werd toen getroffen door de grootste vluchtelingenstroom sinds de Tweede Wereldoorlog.

Dit jaar gaat het om 26.636 aanvragen (cijfers tot en met september 2022). Lang nog niet zo veel als tijdens de grote vluchtelingencrisis van 2015 dus. Toch spreekt het Commissariaat-Generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen (CGVS), dat beslist of asielzoekers worden erkend of teruggestuurd, van een situatie die problematischer is dan in 2015.

"In 2015 zagen we een heel sterke, maar korte stijging van het aantal nieuwe asielaanvragen", zegt commissaris-generaal Dirk Van den Bulck. "Tussen augustus en november 2015 werden we met zeer hoge cijfers geconfronteerd, maar vanaf begin 2016 lag het aantal asielaanvragen al een pak lager." 

"Nu blijft het aantal nieuwe aanvragen al bijna 2 jaar voortdurend stijgen, met vorige maand zelfs 4.000 asielaanvragen op één maand tijd. Een zeer hoog cijfer", zegt Van den Bulck. Ter vergelijking: in september 2015 werden 6.830 asielaanvragen geregistreerd. In september 2016 waren dat er nog "slechts" 1.496.

"Een ander groot verschil is dat in 2015 heel Europa werd getroffen, terwijl de stijgingen nu vooral in ons land, Luxemburg, Nederland en Oostenrijk zeer uitgesproken zijn", zegt Van den Bulck. "Dat maakt het bijzonder lastig. In Frankrijk en Duitsland bijvoorbeeld zijn er op dit moment in verhouding veel minder asielaanvragen dan in België. Ook in Scandinavië zijn de cijfers momenteel zeer laag. Dat maakt dat er nu veel minder het gevoel van een vluchtelingencrisis leeft in Europa."

De redenen hiervoor zijn moeilijk aan te stippen. "Het gaat altijd om een complexe combinatie van veel verschillende factoren", zegt Van den Bulck. "Er is de perceptie, soms terecht, soms onterecht, dat het in ons land gemakkelijker is om asiel te krijgen. Dat er financiële voordelen zijn, meer mogelijkheden op huisvesting en tewerkstelling. De Benelux staat ook al jaren bekend om een goed uitgewerkt asielsysteem."

Het hoogste aantal asielaanvragen in september kwam van mensen uit Afghanistan. (680 asielaanvragen), gevolgd door Burundi (553) en Syrië (527). Vooral het Oost-Afrikaanse land Burundi valt op. 

"De afgelopen maand hebben meer Burundezen asiel aangevraagd dan in heel 2021", zegt staatssecretaris De Moor. "Die mensen komen allemaal via Servië binnen, omdat dat land een voorkeursbehandeling heeft voor die nationaliteiten. Zij laten die allemaal doorreizen naar de EU. Dat kan je niet toelaten. Daarvoor is een gezamenlijke Europese actie nodig."

Van den Bulck bevestigt. "Servië heeft enkele jaren geleden beslist om inwoners van landen die Kosovo niet erkennen de mogelijkheid te geven om zonder visum naar Servië te reizen. Het gaat onder meer over Burundi, maar ook India, Turkije en Tunesië. Heel wat vluchtelingen uit die landen komen via Servië zo naar de Europese Unie. Veel Indiërs komen bijvoorbeeld in Oostenrijk terecht. En de Burundezen willen blijkbaar bijna uitsluitend naar België." 

Dat komt volgens Van den Bulck door het idee dat ons land makkelijk asiel verleent aan Burundezen. "Die perceptie is ontstaan door een eerdere uitspraak van de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen die zei dat mensen uit Burundi in regel asiel zouden moeten krijgen. We erkennen inderdaad dat de situatie in Burundi erg problematisch is, maar niet van die aard dat alle Burundezen automatisch asiel krijgen. Maar dat idee blijft wel leven." 

"Ik verwacht trouwens dat de instroom vanuit Burundi wat gaat terugvallen. Vanuit de EU zal er wellicht druk komen op Servië om vluchtelingen niet zomaar te laten doorreizen naar Europa. We merken ook dat lowcostmaatschappijen als Ethiopian Airlines intussen wat strenger zijn geworden in hun ticketverkoop." Servië heeft de Europese Unie intussen beloofd zijn visumbeleid voor niet-Europese landen op dat van de EU af te stemmen, onder meer voor Burundese burgers. Dat heeft Eurocommissaris voor Binnenlandse Zaken Ylva Johansson gezegd na afloop van Europees overleg. 

De Belgische regering gaat op korte termijn 150 extra personeelsleden vrijmaken om bij te springen bij Fedasil. Maar er is al langer nood aan structurele oplossingen. Volgens staatssecretaris De Moor moeten er strengere controles komen aan de Europese buitengrenzen en een eerlijkere spreiding van asielzoekers over de lidstaten.

"Een combinatie van maatregelen is belangrijk", zegt Van den Bulck. "Enerzijds is ontrading belangrijk, maar niet evident. Heel gerichte campagnes tegen totaal verkeerde percepties kunnen werken, maar enkel als je in de praktijk bewijst dat de perceptie effectief verkeerd is." 

"Ook moet de opvang worden opgeschaald, het afwerken van dossiers worden versneld, en asielzoekers die erkend worden en een eigen inkomen en werk vinden, moeten sneller doorgestuurd worden vanuit de opvangcentra. Maar ook huisvesting is een probleem in België, niet alleen voor vluchtelingen."

"Eerst en vooral moet je de oorzaken aanpakken waar die mensen voor vluchten", zegt Hanne Beirens. "Partnerschappen met landen die veel asielzoekers binnenkrijgen en opvangen zijn cruciaal. Maar ook in ons land moet er een meer structureel beleid komen. We hebben een jojobeleid waarbij steeds extra bedden moeten worden gecreëerd om ze dan weer af te schaffen. Daardoor moeten we voortdurend in gesprek met gemeenten en dat wordt heel moeilijk."