"We vangen tijgers en vliegen": hoe Xi Jinping de machtigste man van China (en de wereld) werd

Precies tien jaar geleden, bij de afsluiting van het 18^e congres van de Chinese Communistische partij, stelde de toen pas verkozen leider Xi Jinping zelfverzekerd zijn nieuwe topploeg voor. In een speech voor de verzamelde Chinese en internationale pers somde hij de problemen op die moesten worden aangepakt. Eén daarvan, zo zei hij, was corruptie, "het aannemen van smeergeld door sommige partijleden en kaders". Giftige woorden, zo zou later blijken.

Want het was niet de zoveelste loze belofte. Zowat alle leiders vóór Xi hadden ook aangekondigd de strijd te zullen aanbinden tegen corruptie. Maar het bleef vaak bij woorden. Xi Jinping daarentegen ging er zwaar tegenaan met zijn anticorruptiecampagne. Al in de eerste jaren van zijn bewind vlogen enkele topfiguren van de partij voor de rest van hun leven de cel in. "We vangen tijgers en vliegen", zo noemde Xi het. Voor de goede verstaander: zowel hooggeplaatste lieden als mindere goden die te veel in de vetpotten graaiden.

Na een decennium ogen de cijfers van de nog altijd voortdurende campagne indrukwekkend. Tegen bijna vijf miljoen partijleden en ambtenaren werd een onderzoek gestart, velen van hen kwamen voor de rechter en werden veroordeeld. Het leverde Xi veel krediet op onder de bevolking, die dag in dag uit te maken krijgt met afpersing allerhande (van politieman over dokter tot ambtenaar). Maar de partijleider haalde nog een ander, veel belangrijker voordeel uit zijn anticorruptiecampagne. Hij kon er flink wat tegenstanders mee uitschakelen.

Als het op smeergeld (geven en krijgen) aankomt, hebben velen binnen de partij en het staatsapparaat in China boter op hun hoofd. Daardoor voelt een grote meerderheid van de functionarissen zich erg kwetsbaar. Wie om de een of andere reden in ongenade valt bij de partijtop in Peking, riskeert aangeklaagd te worden wegens corruptie. Het zorgde ervoor dat kritiek op de leiding zo goed als volledig verstomde. Angst ging overheersen. En daar heeft Xi Jinping baat bij, om zijn eigen positie binnen de partij te verstevigen. 

Xi is natuurlijk niet alleen daardoor zo dominant geworden. Hij is doorheen de voorbije decennia gepokt en gemazeld in het bespelen van de ingewikkelde machtsverhoudingen in het partijapparaat. Met een zo goed als feilloze opgang via plaatselijke leidersfuncties in verschillende provincies bereikte hij de partijtop, ook door op cruciale ogenblikken onder de radar te blijven. Zijn op die manier verworven inzichten hebben geholpen om hem in zijn functie als secretaris-generaal – de officiële benaming van de partijleider – quasi onaantastbaar te maken.

In 2016 werd Xi uitgeroepen tot "de kern" van de partij. Met andere woorden: de absolute leider. Het jaar daarop ging zijn ideologische doctrine ("Het denken van Xi Jinping over socialisme met Chinese karakteristieken voor een nieuw tijdperk") deel uitmaken van de partijstatuten, later zelfs van de grondwet van China. Volgens die doctrine moet de Communistische Partij leiderschap verwerven bij zowat alles wat in het land gebeurt.

Dat is precies wat zich de voorbije tien jaar onder Xi ook heeft afgespeeld. De partij heeft haar controle op de samenleving tot in het oneindige versterkt. Haar richtlijnen werden in steen gebeiteld. Wie buiten de lijntjes probeerde te kleuren, werd aangepakt. Elke vorm van tegenspraak moest verdwijnen. Dat gebeurde ook in Hongkong, waar tot voor enkele jaren nog een ruime vorm van vrijheid bestond. Daar is na het beteugelen van de protesten in 2019 een eind aan gekomen. De voormalige Britse kroonkolonie werd zo goed als volledig geïncorporeerd in het Chinese politieke systeem. 

Een harde aanpak van dissidentie, een harde aanpak ook van minderheden die door Peking als een bedreiging worden beschouwd. Zo werden de Oeigoeren - met hun afkeer van de groeiende Chinese invloed in hun provincie Xinjiang - massaal opgesloten in heropvoedingskampen (door de Chinese overheid eufemistisch omschreven als "beroepsscholen"). Buitenlandse kritiek op de behandeling van de Oeigoeren werd steevast afgewimpeld als een inmenging in binnenlandse aangelegenheden.

Het forse imago van Xi Jinping en zijn beleid leverde hem nogal wat steun op binnen en buiten de partij. Vooral zijn assertiviteit tegenover het Westen legde Xi geen windeieren. Toen hij vorig jaar bij de viering van de 100e verjaardag van de partijstichting in een speech oreerde dat "wie China probeert te intimideren, zal eindigen met een kapotgeslagen hoofd en zal opbotsen tegen een ijzeren muur van 1,4 miljard mensen", kreeg hij daarvoor flink wat bijval onder de Chinezen.

Xi heeft het Chinese patriottisme de voorbije jaren nieuw leven ingeblazen, met zijn steeds luider wordende roep om hereniging met Taiwan, en de indrukwekkende militaire manoeuvres van voorbije zomer als orgelpunt. Onder zijn aanvoeren kregen de zogenaamde "Wolf warriors" – Chinese diplomaten die niet terugdeinzen voor agressief taalgebruik – vrij spel. De jarenlange verbale aanvallen en sancties van voormalig VS-president Donald Trump en de aanhoudende frictie met het huidige leiderschap in Washington gaven Xi natuurlijk het ideale voorwendsel om de groeiende antiwesterse houding onder de Chinezen te voeden.

Het palmares van Xi is overigens niet alleen gevuld met beleidsdaden die in het Westen als negatief worden gepercipieerd. Een frappante – en in China geestdriftig gepropageerde – verwezenlijking is de eliminering van de extreme armoede in China. Xi hamert erop dat de levensstandaard van alle Chinezen moet blijven groeien. De kloof tussen arm en rijk wil hij aanpakken met zijn concept van "gemeenschappelijke welvaart", door de superrijken en hun bedrijven mee te laten betalen voor sociale vooruitgang. 

Dat alles maakt deel uit van het ongeschreven "sociale contract", waarbij de Chinese burgers hun mond houden over politiek, in ruil voor een gestage verbetering van hun levensomstandigheden. Het zal voor Xi niet makkelijk zijn om met de huidige groeivertraging en de economische problemen veroorzaakt door het superstrikte covidbeleid van de Chinese overheid nog altijd voldoende stimulansen te kunnen geven om de bevolking tevreden te houden. Maar voorlopig kan het sociaaleconomisch beleid van Xi nog altijd rekenen op een ruime goedkeuring onder de Chinezen.

In tien jaar tijd heeft Xi zijn macht binnen de partij en de staat zodanig uitgebreid, dat menig waarnemer de vergelijking maakt met de grondlegger van de Volksrepubliek, Mao Zedong. Het moet gezegd dat er sinds Mao geen enkele Chinese leider zo invloedrijk was als Xi, zelfs niet Deng Xiaoping die op het einde van de jaren zeventig met zijn hervormingen de basis legde voor de economische opgang van China. Mao regeerde natuurlijk in een andere tijd, van 1949 tot 1976: de omstandigheden waren radicaal verschillend, vergelijkingen met toen lopen dus altijd mank. 

Dat neemt niet weg dat het politieke parcours van Xi meer dan opmerkelijk is, zeker sinds het Volkscongres (het Chinese niet-rechtstreeks verkozen parlement) in 2018 de limiet van twee ambtstermijnen voor het staatshoofd elimineerde. Daardoor kan Xi in principe tot het einde van zijn dagen aanblijven. De herbenoeming tot president vindt pas in maart volgend jaar plaats, maar op dit partijcongres kan Xi zich alvast opnieuw tot secretaris-generaal laten aanstellen. 

De machtigste man in China, ongetwijfeld. Misschien zelfs de machtigste ter wereld, zoals het toonaangevende tijdschrift Time onlangs schreef. In elk geval een Chinese leider die zijn prominente plaats in de geschiedenisboeken niet zal mislopen.