Sociale gerechtigheid of enkel berg aan frustraties: levert staken iets op?

De rust is ondertussen teruggekeerd, maar morgen zal er nog niemand kunnen vertrekken vanop de luchthaven van Charleroi. Het veiligheidspersoneel staakt, omdat het bedrijf dat verantwoordelijk is voor de veiligheid op de luchthaven, beslist heeft om de controles in de toekomst door twee bedrijven te laten doen in plaats van een. De werknemers vrezen dat hun jobzekerheid en arbeidsomstandigheden daaronder zullen lijden.

Waarom wordt staken zo vaak als middel aangegrepen om een doel te bereiken? "Staken is een machtsmiddel", zegt Stan De Spiegelaere, onderzoeker bij UNI-Europa, het Europese vakbondsinstituut en professor sociaal overleg aan de UGent. "Als je een onderhandeling aangaat zonder dat je een machtsmiddel hebt, is het eigenlijk niet echt een onderhandeling, maar is het heel vriendelijk vragen aan de tegenpartij om iets te krijgen."

BELUISTER hier het volledige gesprek met Stan De Spiegelaere uit De wereld vandaag op Radio 1:

"Vergelijk het met een lening aangaan bij de bank. Als je niet naar een andere bank kan om dezelfde lening te krijgen, dan heb je weinig machtsmiddelen ten opzichte van die bank, en moet je in feite gewoon vriendelijk vragen aan die bank of je een lening kan krijgen. Hetzelfde geldt in het sociaal overleg, daarom is het recht op staken daar een cruciaal onderdeel van."

Levert staken dan ook altijd resultaten op? Daar is nog niet zo veel onderzoek over, zegt De Spiegelaere. "Maar het weinige onderzoek dat er is, toont aan dat staken toch een behoorlijk efficiënt middel is. Er bestaat Europees onderzoek dat kijkt naar stakingen in een bedrijf, daaruit blijkt dat een derde van de stakingen leidt tot de werkgever die de eisen inwilligt, een derde leidt tot een compromis, en een derde van de stakingen leidt niet tot een oplossing." 

"Soms kan ook een stakingsaanzegging alleen al zorgen dat onderhandelingen tussen werknemers en werkgevers weer in gang schieten. Dat was onlangs het geval bij Delhaize in ons land. In dat geval is de aangekondigde staking zelfs niet doorgegaan."

Dat wil niet zeggen dat je altijd de publieke opinie ook aan je kant hebt als staker. Taferelen zoals vandaag aan de luchthaven van Charleroi leveren de vakbonden misschien niet het beste imago op? 

"Dat is zeker zo wanneer er gestaakt wordt bij het openbaar vervoer of de luchtvaart. Daarom is het belangrijk dat je als vakbond goed kan uitleggen waarom je staakt", vindt De Spiegelaere. "Dat is niet altijd gemakkelijk. Wat vaak moeilijk is bij bedrijfsstakingen (zoals hier in Charleroi) is dat de reden voor de staking vaak is dat werknemers vinden dat ze niet gerespecteerd worden. Die emoties brengen agressie en frustratie naar boven, maar dat is moeilijk te communiceren naar een derde partij die niet in het bedrijf werkt. Tegelijk is het ook voor werkgevers niet eenvoudig om te communiceren over een staking."

Is het dan een idee om vakbondsacties "verteerbaarder te maken" voor de publieke opinie, bijvoorbeeld door niet te staken, maar een andere actie te organiseren? Of een personeelsvergadering bijvoorbeeld. "We kunnen nooit het staken vervangen, staken is een fundamenteel recht, we willen dat niet vervangen door een alternatief."

Het is volgens De Spiegelaere heel belangrijk om te blijven inzetten op overleg. "Zoals bij alles is voorkomen beter dan genezen. Aan een staking gaan vaak andere acties vooraf: pamfletten uitdelen, personeelsvergaderingen, petities. Pas als die niet tot een oplossing leiden komt het vaak tot een staking. We hebben in België een heel systeem van overlegstructuren. Om stakingen te voorkomen, moeten we dus vooral inzetten op dat overleg."

In "Terzake" kruisten Burgemeester van Middelkerke Jean-Marie Dedecker (onafhankelijk) en voorzitter van de PVDA Raoul Hedebouw de degens over de zin en onzin van stakingen. "Mensen zijn woedend. Ze werken voor het betalen van gas en naft, terwijl de energiebedrijven overwinsten boeken. Het is goed dat de werkende klasse in actie komt. We moeten dit niet meer pikken."

Jean-Marie Dedecker is het niet eens met de boodschap van Hedebouw. "Staken om de economie kapot te maken? Dat is pestgedrag. Het is een ongeschreven wet in crisissen dat de vakbonden alles nog eens erger moeten maken met een staking. Iedereen heeft het recht om te staken, maar niet als het misbruik wordt."