"Ik schrijf het soms voor tegen de richtlijnen in, om druk van de ketel te halen": artsen en verpleegkundigen getuigen in "Pano" over antipsychotica bij ouderen
In woonzorgcentra krijgen ouderen met dementie soms antipsychotica zodat ze rustig worden, omdat er te weinig personeel is. Dat blijkt uit gesprekken met een twintigtal artsen en verpleegkundigen voor een reportage van "Pano". "Antipsychotica zijn tegenwoordig hét wondermiddel", zegt verpleegkundige Nancy. "De dokters hebben ook geen keuze: meer zorgpersoneel is er niet, dus schrijven ze maar een pilletje voor."
Voor sommige ouderen met dementie zijn antipsychotica nodig, wanneer ze bijvoorbeeld wanen hebben of fysiek agressief zijn. Maar dat 1 op de 3 ouderen boven de 75 jaar in woonzorgcentra deze zware medicatie krijgt - veelal bewoners met dementie - heeft vaak niet met goede zorgen te maken, zo blijkt. Twintig artsen en verpleegkundigen vertellen aan “Pano” hoe het personeelstekort in woonzorgcentra hen dwingt om sneller kalmerende antipsychotica in te zetten bij patiënten met dementie.
Huisarts Katrien Cordemans wil voor de camera haar verhaal doen. “Ik weet dat ik af en toe antipsychotica voorschrijf, niet volledig volgens de richtlijnen. Maar in die omstandigheden is het dan de beste beslissing. Of toch de enige mogelijke beslissing om druk van de ketel te halen”, zegt Cordemans. Als huisarts heeft ze al 25 jaar ervaring in de ouderenzorg, en ze is ook coördinerend arts in een woonzorgcentrum.
Het kan anders: als er meer handen aan het bed zouden zijn
“Dat wringt, omdat het beter kan. Het kan anders: als er meer handen aan het bed zouden zijn, als er meer expertise beschikbaar zou zijn in het woonzorgcentrum, als we de manier waarop we ouderen opvangen zouden aanpassen”, zegt de huisarts. “Maar we moeten roeien met de riemen die we hebben.”
BEKIJK - Arts Katrien Cordemans geeft toe dat ze af en toe antipsychotica voorschrijft, niet helemaal volgens de richtlijnen:
Wat zijn antipsychotica?
Antipsychotica zijn medicijnen tegen hallucinaties of waanideeën, en kunnen ook werken voor mensen met dementie die fysiek agressief zijn. Maar ook voor mildere symptomen van dementie, zoals dwalen of roepen, worden ze vaak ingezet. Nochtans is niet wetenschappelijk bewezen dat ze ook daarvoor effectief zijn.
"Soms schrijft men de medicatie dus voor bij symptomen waarvoor ze eigenlijk niet dienen", zegt geriater Mirko Petrovic (UGent). "Op dit moment ligt het gebruik bij deze patiënten alleszins echt te hoog." Bovendien duurt 41 procent van de kuren met antipsychotica langer dan zes maanden, waardoor de kans op bijwerkingen, zoals hartritmestoornissen en beroertes, toeneemt.
Wondermiddel
De problemen met de “context” in woonzorgcentra kent Nancy* maar al te goed. Ze heeft meer dan 20 jaar ervaring als verpleegkundige, en tijdens die periode specialiseerde ze zich in dementie. Ze ziet vooral een gebrek aan geschoold personeel om goed met bewoners met dementie om te gaan.
“Als je maar met twee op een afdeling met dertig bewoners werkt, dan heb je gewoon een probleem”, weet Nancy. “Sommige mensen met dementie roepen, dolen of kloppen soms ook wel. Dan belt men al snel naar de dokter, en die start dan een antipsychoticum op. Dat is tegenwoordig hét wondermiddel”, zegt ze. “De dokters hebben ook geen keuze: meer zorgpersoneel is er niet, dus schrijven ze maar een pilletje voor en proberen ze het zo te controleren.”
BEKIJK - Het gebrek aan personeel zorgt ervoor dat medewerkers zonder specialisatie op de dienst voor mensen met dementie moeten werken. Met alle gevolgen van dien:
“Artsen schrijven de medicatie vaak voor op vraag van de zorg”, zegt ook Bart*, die werkt als verpleegkundige in een woonzorgcentrum. Toch wil Bart niet met de vinger wijzen. “Bij zo’n werkdruk hebben we gewoon niet voldoende tijd of energie voor moeilijk gedrag. Iedereen heeft maar twee handen.” En even goed worden antipsychotica vaak in het ziekenhuis opgestart, weet Bart: “Mijn ervaring met het ziekenhuis in onze gemeente is dat ze gewoon iedereen op de geriatrie op Haldol zetten (een antipsychoticum, red.).”
Fouten
De manier van werken met antipsychotica neemt soms zorgwekkende proporties aan, blijkt uit de getuigenissen. "De medicatie is altijd op naam, maar het gebeurt al eens dat een flesje Haldol door de medewerkers wordt doorgegeven aan een andere bewoner die het medicijn niet hoeft te krijgen", zegt Nancy. "Dat is de gemakkelijkste manier: geef het flesje van bewoner x maar eens aan bewoner y, dan is hij rustig."
Het gebeurt al eens dat een flesje Haldol door de medewerkers wordt doorgegeven aan een andere bewoner die het medicijn niet moet krijgen
Of medicatie wordt meermaals toegediend. “Het wordt niet altijd geregistreerd wanneer een Risperdal wordt gegeven (een ander antipsychoticum, red.). Komen de medewerkers van de volgende shift dan aan, en zij zien dat er nog geroepen wordt, dan geven ze gewoon nog een pil bij. Dat kan allemaal zomaar, want er is heel weinig controle”, zegt Nancy.
Registratie
Nancy schetst de schrijnende situatie in één woonzorgcentrum. Dat betekent uiteraard niet dat zo'n gang van zaken wijdverspreid is. De situatie is ook niet te vergelijken met de verdachte overlijdens in een woonzorgcentrum in Oostrozebeke, waar vermoedelijk uit kwaad opzet insuline werd toegediend aan bewoners, die nadien overleden.
Er zijn duidelijke procedures voor medicijnen in woonzorgcentra, en de apotheek levert medicatie ook steeds vaker aan op maat van de bewoner. Toch schort het nog soms bij de registratie van medicijnen in de woonzorgcentra. Uit een steekproef van het Agentschap Zorg en Gezondheid en de Zorginspectie blijkt dat in 8 op de 10 woonzorgcentra waar medicatie wordt klaargezet, dit consequent wordt geregistreerd voor de start van de medicatieronde. Op het moment van toedienen blijkt in 4 op de 10 gevallen dat de medicatie niet altijd identificeerbaar is.
Gewoon even iemands hand vasthouden kan al veel verschil maken. Maar daarvoor moet je tijd hebben, en die is er niet altijd.
"Antipsychotica, kalmeringspillen, slaaptabletten, een derde van onze bewoners krijgt dat nu, terwijl ik denk dat de helft het niet echt nodig heeft", gelooft Nancy. "Men kan veel van die antipsychotica vermijden door even te luisteren, te observeren of te praten. Gewoon iemands hand vasthouden kan al veel verschil maken. Maar daarvoor moet je tijd hebben, en die is er niet altijd", zegt ze. "Iemand met dementie die boos of verdrietig is, is dat altijd een probleem?", vraagt ook Bart zich af. "Moet dat altijd worden opgelost met medicatie? Volgens mij niet. Je kan dat ook anders benaderen", zegt hij.
Bijwerkingen
Daarbij komt dat de familie vaak niet op de hoogte is van de medicatie. "Vaak weet de familie van niets. Hun moeder of vader is volledig suf. Dan wordt al snel gezegd dat het de dementie is die speelt", aldus Nancy. Eens de medicatie is opgestart, is er ook vaak te weinig opvolging, vindt ze.
Zo wordt bij nieuwe bewoners vaak een antipsychoticum opgestart om de onrust door de nieuwe omgeving weg te nemen, zegt Nancy. "Maar dat wordt dan niet meer herzien, terwijl die persoon zijn draai vindt, structuur vindt. Als er al een herevaluatie gebeurt, wordt het meestal zwaarder, niet lichter."
Dat zorgt op zijn beurt weer voor bijwerkingen. “Bewoners worden suf, waardoor ze makkelijker vallen. Hun stoelgang wordt volledig in de war gestuurd. Dan worden er andere pillen opgestart om die bijwerkingen van de antipsychotica op te vangen, bijvoorbeeld voor maag-darmklachten of voor problemen met het hartritme.”
Bewoners worden suf, waardoor ze makkelijker vallen. Dan worden er andere pillen opgestart om die bijwerkingen van de antipsychotica op te vangen
Nancy wordt er kwaad van. “Maar ik begrijp het ook. Als je zes dagen op zeven werkt, met een onderbemanning, met overprikkelde bewoners, dan begrijp ik wel dat het te veel wordt.” Het resultaat is dat ze nu sommige dingen verzwijgt voor haar collega’s: “Vorige nacht was bijvoorbeeld een heel pittige nacht. Een vrouw heeft een hele nacht rondgedoold, spullen verplaatst in de leefruimte. Maar ze heeft niemand kwaad gedaan, dus ik wil dat niet vermelden aan collega’s, want anders krijgen ze weer antipsychotica om hen rustig te houden.”
* Nancy en Bart getuigen niet met hun echte naam, omdat ze nog actief zijn in de sector. De stem van Nancy werd opnieuw ingelezen om haar volledig onherkenbaar te maken. Hun namen zijn bekend bij de redactie.