Europese leiders hebben akkoord over aanpak van gasprijzen: dit is wat dat betekent

Na tien uur onderhandelen vonden de Europese leiders donderdagnacht een politiek akkoord over een concrete strategie om de piekende gasprijzen af te toppen. Ze vragen aan hun ministers van Energie en aan de Europese Commissie om dringend een zogenaamde ‘tijdelijke, dynamische prijscorridor’ voor de handel in aardgas in te voeren. Dat is een afgesproken minimum en maximum waartussen de gasprijs kan schommelen. Er zijn wel voorwaarden aan verbonden: die prijscorridor mag de bevoorradingszekerheid niet in gevaar brengen en mag ook niet tot meer gasverbruik leiden.

Die laatste toevoegingen waren belangrijk om Nederland, maar vooral ook Duitsland aan boord te houden. De hele avond en nacht klonk het bij insiders dat Duitsland tijdens het overleg geïsoleerd stond. Berlijn wilde niet weten van een “ondoordacht gasprijsplafond”, precies omdat lage Europese prijzen ertoe zouden kunnen leiden dat leveranciers dan gewoon andere afzetmarkten zouden zoeken. Uiteindelijk bleek de Duitse bondskanselier Olaf Scholz niet onverzettelijk, maar moest er serieus geschaafd worden aan de conclusies om hem de tekst te laten goedkeuren.

België en de 14 andere lidstaten die al lange tijd voor een algemeen prijsplafond voor gas ijveren, zijn tevreden met het vooruitzicht van de ‘tijdelijke, dynamische prijscorridor’. Zo’n prijscorridor is dus geen echt vast prijsplafond, wel een afgeklopt maximum en minimum waartussen de prijs kan schommelen. Precies om de andere landen te overtuigen, wordt expliciet verwezen naar de waarborgen die ook de Europese Commissie dinsdag al had opgelijst, zoals het garanderen van de bevoorradingszekerheid.

De dynamische prijscorridor komt er in afwachting van een nieuwe referentie-index voor lng (vloeibaar gas). Die nieuwe richtprijs moet minder worden beïnvloed door de grillige en vaak torenhoge prijs van pijpleidinggas uit Rusland dan de Nederlandse ‘TTF’-gasfuture, de groothandelsbeurs die momenteel toonaangevend is voor de gasprijs in Europa. Zoals Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen eerder uitlegde, werkt de TTF-markt niet meer naar behoren. Ze wordt namelijk sterk beïnvloed door de Russische manipulatie van gasleveringen aan Europa, wat de prijzen voor pijpleidinggas op die handelsplaats erg volatiel maakt.

De nieuwe gasprijsindex moet klaar zijn tegen april volgend jaar, wanneer de EU-landen hun gasvoorraden voor de volgende winterperiode beginnen aan te vullen. De nieuwe index moet voor een stabiele en voorspelbare lng-prijs zorgen, luidt het.

Verder stelde de Europese Commissie dinsdag voor dat EU-landen 15 procent van hun gas samen gaan inkopen, zodat ze onderling niet de prijs omhoog jagen. Daarover wordt nu nog eens benadrukt dat groepsaankopen voor gas op vrijwillige basis zullen gebeuren, behalve voor de laatste 15 procent die lidstaten nodig hebben om hun reserves aan te vullen en die daardoor bepalend zijn voor de hele gasprijs. Het Commissievoorstel wordt gevolgd om die laatste percentages verplicht in groep aan te kopen.

Van het zogenaamde ‘Iberische model’ om de prijs te drukken van gas dat voor de productie van elektriciteit gebruikt wordt, wordt een kosten-batenanalyse gemaakt vooraleer die piste verder wordt uitgewerkt. Volgens de Franse president Emmanuel Macron kan een beroep gedaan worden op dat model in het geval de gasprijzen - en bijgevolg ook de elektriciteitsprijzen - door de andere maatregelen niet voldoende zouden dalen.

De politieke richtsnoeren van de EU-leiders moeten nu tot concrete beslissingen leiden op de Europese ministerraad Energie. Op een top zoals gisteren en vannacht moeten de leiders hun conclusies in consensus aannemen, terwijl voor besluiten op een ministerraad Energie een gekwalificeerde meerderheid volstaat.

Volgens een diplomatieke bron zou de Duitse bondskanselier Scholz vrezen dat zijn land op de ministerraad in de minderheid gesteld zal worden, of dat zijn groene minister Robert Habeck met de andere landen moet meestemmen. Daar is wat aan gedaan. “De formulering werd hier en daar aangepast en de ontwerptekst omgegooid om bondskanselier Scholz politiek comfort te bieden”, zegt een bron. Om Scholz ervan te overtuigen dat zijn land op de Europese ministerraad niet weggestemd zal worden, is ook afgesproken dat Berlijn - als zo’n politieke blamage dreigt - aan de alarmbel kan trekken en om de bijeenkomst van een nieuwe Europese top kan vragen. Waar dus wel altijd in consensus beslissingen worden genomen.

Belgisch premier Alexander De Croo (Open Vld) is tevreden met het akkoord, dat een duidelijke richting aangeeft voor het verder concretiseren van de voorstellen, zegt hij. “Ik heb dit intussen al kunnen bespreken met onze minister van Energie (Tinne Van der Straeten (Groen)), en ook zij zegt: ‘Hier kunnen we mee aan de slag, dit geeft de duidelijkheid die we tot nog toe niet hadden’.”

Volgens De Croo baden de conclusies een sfeer van politiek vertrouwen tussen de lidstaten uit. “Ik vroeg op een bepaald moment of het de bedoeling is om de prijscorridor écht te doen werken of dat we al op voorhand kunnen stellen dat het niets zal worden. Toen is het antwoord gekomen van de landen met bezwaren dat als ze het niet zouden willen, ze het al zouden getorpedeerd hebben. In die zin hadden we een goede oefening in naar elkaar luisteren en in elkaar vertrouwen geven.”

De Nederlandse premier Mark Rutte duidt in een reactie dat ze nu in plaats van een echt vast prijsplafond willen kijken “of je echt bij hele rare zaken de prijs kunt afvijlen”. “Dat is ingewikkeld en moet nog nader worden bestudeerd en uitgewerkt door de minister van Energie in de verschillende landen.” Hij zegt ook te verwachten dat er genoeg animo zal zijn om vrijwillig gezamenlijk de markt op te gaan en dus in groepsaankoop gas aan te kopen. “Ik merk eigenlijk dat alle collega’s zeggen: als we dit snel kunnen omzetten in de praktijk, dan heeft iedereen er belang bij om eraan mee te doen.”

Commissievoorzitter Ursula von der Leyen zei dat de top de strategische richting aan het energiedebat heeft opgeleverd die ze had gewild. Komende dinsdag bespreken de energieministers het Commissiepakket voor het eerst, op basis van de richtsnoeren van de leiders. De Franse president Emmanuel Macron rekent er op dat er “binnen twee à drie weken” dan maatregelen kunnen worden genomen.

“Tot nu was de redenering altijd om de energiemarkten zo vrij mogelijk te houden, nu komt er een vrij grote interventie”, analyseert De Croo nog. “We sturen de Raad en de Commissie hier in de richting van onontgonnen terrein. We gaan ingrijpen in een terrein waar we als Europese politieke wereld geen ervaring hebben.”