Sihame El Kaouakibi lijkt verzeild in een omgekeerde ‘Truman Show’: als enige dramapersonage in een reële wereld

“De speech die jullie niet mochten horen”, zo betitelt Vlaams volksvertegenwoordiger Sihame El Kaouakibi de videoboodschap die ze vrijdagochtend op Instagram losliet. Daarmee verwijst ze naar een beslissing van het Vlaams Parlement van afgelopen woensdag om het plenaire debat over de opheffing van haar onschendbaarheid achter gesloten deuren te organiseren. Dat zinde El Kaouakibi niet, en het zinde evenmin tv-maker Eric Goens. Die volgde de politica in het parlement omdat hij een documentaire aan het draaien is over haar persoon en haar ‘affaire’. “Vlaamse democratie op zijn smalst”, reageerde hij woensdagavond boos op Twitter.

Omdat iedereen mag horen wat ze te zeggen heeft, maakt El Kaouakibi de toespraak nu dus zelf openbaar. De boodschap is duidelijk: spijtige vergissingen? Zeker. Strafrechtelijke fouten? Zeker niet. Of de rechter het daarmee eens is, kunnen we binnen afzienbare tijd te weten komen. Nu de parlementaire onschendbaarheid, als verwacht, opgeheven is, kan de Raadkamer beslissen over een doorverwijzing naar de rechter.

De eerste zitting is volgende vrijdag gepland. Dan weten we wat voor het parket overeind blijft van de vermoedens van onder meer valsheid in geschrifte, fouten in de boekhouding en subsidiefraude bij het beheer van de verenigingen die sociaal onderneemster El Kaouakibi mee leidde. Tot er een definitief oordeel van de rechter valt, geldt ook voor haar het vermoeden van onschuld.

Haar videoboodschap is onderdeel van de verdedigingsstrategie. In toon en inhoud lijkt de toespraak veeleer bedoeld voor het virale publiek van socialemediakanalen dan voor een parlementair halfrond. De politica-onderneemster portretteert er zich vooral als slachtoffer van een ‘lastercampagne’, “machteloos tegen de duizenden haatberichten”. Ze benadrukt haar verdiensten in het jongerenwerk, en erkent dat ze “te snel” is willen gaan, “naïef” is geweest en “inschattingsfouten” heeft gemaakt.

Het dik zes minuten durende filmpje heeft een dubbelzinnig effect. El Kaouakibi zegt in de begeleidende commentaar “vanaf nu transparant voor het publiek” te willen zijn, maar hier krijgt de kijker geen transparantie. De echtheid die hier betracht worden is gespeeld. De eerlijkheid is die van de Instagram-filter. De blik en de kledij is nederig, de stiltes en het wegslikken van emoties lijken even weloverwogen als de woorden. Hier lijkt iemand te doen alsof ze authentiek is. Maar zo werkt authenticiteit niet.

Net als de turbulente passage in het Vlaams Parlement roept de videoboodschap vragen op. Wat is nog politieke realiteit in dit verhaal, en wat is gescript docudrama? Zou, scherper gesteld, mevrouw El Kaouakibi naar het Vlaams Parlement gekomen zijn om zich, na anderhalf jaar afwezigheid, te verweren als er geen documentaire over haar in de maak is? Desgevraagd zegt de documentairemaker Eric Goens dat hij pas daags tevoren van El Kaouakibi te horen kreeg dat ze naar het parlement zou trekken. “Natuurlijk wou ik daar bij zijn. Welke journalist zou dat niet willen?” Met de videoboodschap zegt Goens “helemaal niets te maken” te hebben. Het is nog onbekend welke zender de docu zal uitzenden.

In de beroemde film The Truman Show (1988) speelt Jim Carrey een man (Truman Burbank) die als enige niet schijnt te beseffen dat zijn leven zich afspeelt in een realitysoap. Zijn leefwereld bestaat uit decors, zijn medemensen zijn personages. Met haar verdedigingsstrategie lijkt El Kaouakibi stilaan in de omgekeerde situatie te zitten. Alsof zij in een reële wereld als enige dramapersonage loopt te acteren, omringd door camera’s.

Dat schept verwarring, duidelijk ook in het Vlaams Parlement. Precies omdat ze zich niet wilden laten gebruiken als figuranten en decor in een ‘show’ beslisten de parlementsleden om de kwestie achter gesloten deuren te behandelen. Dat is begrijpelijk. Theater en cinema, in overdrachtelijke zin, zijn nooit ver weg in het politieke debat. Het wekelijkse vragenuurtje in het parlement heeft veel weg van een toneelopvoering waarin meerderheid en oppositie hun rolletje spelen, met debatfiches vol slagzinnen, in de hoop geregistreerd te worden door de aanwezige media. Iets anders wordt het als echte, documentaire ‘cinema’ in die wereld wordt binnengebracht.

Aan dat spel met feit en drama zit nog een wrange inhoudelijke kant. In de sociale sector, waarin Sihame El Kaouakibi met haar organisaties als buitenbeentje actief was, wordt al veel langer geknarsetand dat het succesverhaal slechts een schijnvertoning was. Haar opgang leek wel een sprookje voor politiek én media. Voor links leverde ze bewijs dat integratie succesvol kon zijn, voor rechts illustreerde ze dat zelfredzaamheid de te volgen weg is. Bewindslui van alle kleuren beantwoordden de bede om steun, media boden genadige aandacht.

Nu het verhaal in elkaar klapt, al dan niet met strafrechtelijk gevolg, is de weerbots navenant. De kritiek klinkt plots hard, als een vorm van exorcisme. Alsof media en politiek het schuldgevoel willen uitdrijven over hun eigen eerdere naïviteit. Alleen mevrouw El Kaouakibi en haar gevolg van vertrouwelingen lijken het sprookje te willen in stand houden. Het is die botsing met de nieuwe werkelijkheid die deze week in beeld kwam.