Eenvoudige vergissing of rebelse daad: wie is de Iraanse vrouw die zonder hoofddoek deelnam aan een klimkampioenschap?

Het leek een behoorlijke plottwist: nadat Rekabi zondag zonder hoofddoek bij de kampioenschappen in de Zuid-Koreaanse hoofdstad Seoul verscheen, leek ze van de aardbodem verdwenen. Opeens verscheen er op haar Instagram een bericht dat ze onbedoeld haar hidjab niet gedragen had.

Woensdag arriveerde Rekabi op het vliegveld van Teheran, waar ze stelde dat ze niet vermist was. “Omdat ik druk was met het aantrekken van mijn schoenen en uitrusting, ben ik vergeten mijn hidjab om te doen, en toen moest ik starten”, zei ze tegen de aanwezige pers. Maar gehaast zag Rekabi er niet uit voor haar wedstrijd; zo zwaaide ze naar haar supporters op de tribune voordat ze begon.

Het zou niet de eerste keer zijn dat het Iraanse regime iemand onder druk zet om een verklaring af te leggen, zeggen mensenrechten­organisaties. Veel mensen twijfelen dan ook aan de echtheid van de bekentenis. Eerder kwam Rekabi’s broer David, ook een klimmer, met een statement. Hij zei dat zijn zus altijd de regels gevolgd heeft en de outfit van het team respecteert. Hij voegde toe dat zijn zus een hoofdband droeg en niet probeerde de ­hidjab-regels te negeren.

Iraanse vrouwen zijn sinds de Islamitische Revolutie in 1979 verplicht in het openbaar hun haren te bedekken met een hoofddoek en lange, loszittende kleding te dragen – ook bij deelname aan internationale sportwedstrijden waar sporters Iran vertegenwoordigen. Mensen vreesden dan ook voor repercussies tegen Rekabi. De opluchting was groot toen de atleet dinsdag terugkeerde met het Iraanse team. Na aankomst in Teheran zou ze naar haar huis zijn gegaan. In een statement ontkent de Iraanse ambassade in Zuid-Korea “het valse nieuws en de desinformatie van afgelopen week”.

Wie is Elnaz Rekabi? Op haar 26ste werd ze de eerste Iraanse vrouw die fulltime deelnam aan de International Federation of Sport Climbing World Cup. Rekabi was al een bekend bouldertalent in haar geboorteland Iran en in Azië. Maar de weg naar international succes was allesbehalve makkelijk voor de Iraanse klimster. Het regime in Iran doet er alles aan om vrouwen uit de sportarena te weren.

Selfmade woman

Rekabi werd geboren in de zomer van 1989 in Zanjan, zo’n 300 kilometer van Teheran. In dat jaar begon Iran aan een nieuw hoofdstuk als natie: de grondwet werd herzien, het land was in wederopbouw na de oorlog met buurland Irak, en de Iraanse leider Khomeini, de eerste ayatollah, overleed. Ook was 1989 het jaar waarin de betrekkingen met het Westen verbroken werden.

In dit nieuwe Iran, waarin de tweede ayatollah de teugels verder aanhaalde, startte Rekabi op 13-jarige leeftijd haar rotsklimcarrière. Ze volgde het voorbeeld van haar broer. “Een vrouwenlichaam is geen belemmering in deze sport, maar helpt juist om de klimroute met meer succes af te leggen”, zegt ze in een Instagram-post.

In 2016, toen ze aan het begin stond van haar internationale carrière, gaf Rekabi een interview aan Euronews. Ze vertelde dat ze haar eigen carrière heeft gefinanceerd omdat ze geen overheidssteun kon aanvragen, en hard moest vechten om genderdiscriminatie te overwinnen. “Een van mijn grootste problemen is dat ik alleen moet trainen. Er zijn thuis geen betere vrouwelijke klimmers dan ik, en ik mag niet met mannen trainen”, zei de klimster toen. Inmiddels heeft ze internationale sponsors achter zich.

Bij de start van haar internationale carrière werd Rekabi regelmatig gevraagd naar haar hoofddoek. De hoofdsluier kan het klimmen bemoeilijken, zei ze in 2016, maar dat heeft haar doelen nooit in de weg gestaan. Wat meer is: de sporter bedacht creatieve oplossingen. “Als het warm is, wordt de hidjab zeker een probleem. Tijdens een wedstrijd moet je lichaam de warmte afvoeren. Maar we hebben zelf geprobeerd een outfit te ontwerpen die de hidjab respecteert en klimmen mogelijk maakt.”

Naast haar klimcarrière studeerde Rekabi geologie. Tijdens die studie deed ze voor het eerst mee aan een internationaal klimevenement voor Iran. Een van de hoogtepunten was haar bronzen medaille tijdens het IFSC-wereldkampioenschap in Moskou. Ze werd de eerste Iraanse vrouw die een medaille won in dit kampioenschap. Inmiddels heeft ze aan meer dan twintig evenementen meegedaan en sleepte ze meer dan tachtig medailles binnen.

Klimmen is Rekabi’s leven. Haar Instagram staat sinds 2015 alleen in het teken van haar klimcarrière: van wedstrijden tot indoorklimwanden en Iraanse bergen die ze beklimt. “Als ik niet klim, voelt het alsof mijn geest opgehangen wordt”, zei ze nadat ze een week niet kon trainen door tentamens. Rekabi bedekt zelf haar hoofd op verschillende manieren als ze traint in Iran: of een wat bredere hoofdband, of met een pet of muts. Vaak is het lange haar van de atlete te zien, dat ze als twintiger in alle kleuren van de regenboog verfde.

Ze onthoudt zich van politieke of activistische uitlatingen op haar socials. In tegenstelling tot andere Iraanse vrouwelijke sporters is er op Rekabi’s Instagram niets te vinden over de protesten in Iran van de afgelopen weken. Tot ze zondag zonder hoofddoek op het toneel verscheen. Moedig, vonden de meeste mensen het besluit van Rekabi om geen hoofddoek te dragen. Het werd gezien als een blijk van solidariteit met de door vrouwen geleide protesten in Iran, die begonnen na de dood van de 22-jarige Koerdisch Iraanse Mahsa Amini op 16 september.

Rekabi is de tweede Iraanse atlete die bij haar deelname aan een sportwedstrijd in het buitenland het Iraanse reglement aan haar laars lapt. In 2019 nam bokser Sadaf Khadem deel aan een bokswedstrijd in Frankrijk en bedekte ze haar lichaam en haar niet op de manier waarop Iraanse vrouwelijke sporters dat volgens de regels moeten doen. Alleen keerde Khadem alleen niet terug: ze bleef in Frankrijk nadat er geruchten gingen dat ze bij thuiskomst gearresteerd zou worden. Aan persagentschap Reuters vertelde ze deze week in een reactie op het nieuws over Rekabi dat ze zich zorgen maakt om de straatprotesten in haar land, omdat de Iraanse staat volgens haar te sterk is. Ze roept vrouwen op tot een ­cyberrevolutie.

Stomverbaasde reacties

Sport en politiek gaan niet samen, is het gedachtegoed van menig sportbond. Maar in Iran zijn deze twee niet te scheiden, bleek ook deze week. Hoewel er in Iran geen officieel verbod is voor vrouwen om naar sportevenementen te gaan, is het zeldzaam dat vrouwen aanwezig zijn omdat hen vaak de toegang wordt geweigerd. In 2019 overleed Sahar Khodayari, een voetbalfan die zichzelf in brand stak nadat ze werd aangeklaagd omdat ze als man verkleed een wedstrijd wilde bijwonen. Voetbalbond FIFA riep Iraanse autoriteiten dit jaar nog op om meer vrouwen toe te laten in stadions.

Topsporter worden in Iran is voor een vrouw ook niet evident. Zo mogen ze niet met mannelijke coaches werken in het land, waardoor ze geen toegang krijgen tot de meest ervaren trainers. Maar juist de klimsport biedt vrouwen een uitweg uit het strikte regime. Recreatief klimmen is in opkomst onder Iraanse vrouwen. In de bergen, weg van de zedenpolitie, kunnen vrouwen en mannen namelijk wel samen klimmen. Als vrouwen naar een klimhal willen, kunnen ze alleen naar binnen op speciale openingstijden voor vrouwen. Buiten Teheran vinden vrouwen in de natuur de ruimte om deze sport in vrijheid te beoefenen. Zo’n tweehonderd Iraanse vrouwen nemen inmiddels deel aan landelijke rotsklimevenementen in Iran.

Elnaz Rekabi vertelde in het interview met Euronews dat haar carrièrepad niet voor de hand liggend was in Iran. “Elke keer als mensen me vragen wat ik doe, zijn ze stomverbaasd. Een vrouwelijke klimmer? Maar het positieve eraan is dat het andere meisjes helpt om de sport te gaan beoefenen.” Inmiddels is Rekabi al een paar jaar coach voor meisjes die ook een klimcarrière nastreven.

Steun voor Rekabi

De steun voor Rekabi is groot, in Iran en buiten de landsgrenzen. Klimorganisaties, professionals en de internationale gemeenschap moeten Rekabi steunen, zegt het Center for Human Rights in Iran (CHRI) in een verklaring.

“Terwijl ze die muur in Seoul beklom zonder de door de staat opgelegde hidjab, liet mevrouw Rekabi de wereld zien wie ze is: een professionele klimster en Iraanse vrouw met een stalen ruggengraat”, zei de uitvoerend directeur van het CHRI, Hadi Ghaemi.

Wat er tussen zondag en dinsdag precies gebeurd is op de Iraanse ambassade in Zuid-Korea zullen we waarschijnlijk nooit weten. Hoe sterk de schouders van Rekabi ook mogen zijn, opboksen tegen het Iraanse regime is vrijwel onmogelijk, zoals haar sportieve collega Sadaf Khadem al ondervond. Een gedwongen bekentenis of niet: Rekabi zal de geschiedenisboeken ingaan als voorvechter van vrouwensport in Iran.