Demarche van Demir om KU Leuven hard aan te pakken in verkrachtingszaak oogst kritiek: slachtoffer wilde al die heisa net vermijden

Het gebrek aan uitleg van de KU Leuven over de professor pedagogie die werd veroordeeld in een verkrachtingszaak, zat Vlaams minister van Justitie, Handhaving en Toerisme Zuhal Demir (N-VA) niet lekker. Gisteren liet ze weten meer toelichting te eisen van de KU Leuven en in afwachting 1,4 miljoen euro aan subsidies voor de universiteit "on hold" te zetten. Het gaat specifiek om subsidies van Toerisme Vlaanderen, bedoeld voor bouwwerken rond de viering van 600 jaar KU Leuven.

"Ik wil weten wat er allemaal gebeurd is", zei ze daar vanochtend over. Vooral dat het jaren geduurd heeft voor er resultaat was in die zaak lijkt haar te ergeren. De eerste formele klacht dateert van 2018. "We zijn nu 2022. Om dan te zeggen: 'Ja, ik ga toch 1,4 miljoen euro uitdelen in een ander dossier': het kot zou te klein geweest zijn, denk ik. Het gaat hier ook over ons belastinggeld." In haar ogen toont ze daarmee dat ze aan de kant van het slachtoffer staat. 

Het is op z'n minst een opvallende zet, vinden ook politicologen. "Dit lijkt me eerder een vorm van profileringsdrang over een kwestie die ze zelf erg belangrijk vindt en die haar raakt", observeert professor politieke wetenschappen Nicolas Bouteca van de UGent. "En het is ook een belangrijke kwestie, dus ze mag er gerust haar mening over laten horen. Alleen verwacht je dat in deze kwestie eerder van een minister van Onderwijs of Welzijn." 

Dave Sinardet, professor politieke wetenschappen aan de VUB, maakt net dezelfde analyse: "Ze is duidelijk persoonlijk getroffen door de zaak en/of ze wil zich profileren op een dossier dat veel mensen raakt: het ene sluit het andere ook niet per se uit."

Alleen linkt ze in dit geval toerismesubsidies aan een verkrachtingszaak. "Het is alsof ze binnen haar eigen bevoegdheid een handvat heeft gezocht om actie te ondernemen", analyseert Sinardet. "Nochtans lijkt haar collega van Onderwijs, Ben Weyts, al de correcte stap te hebben gezet: hij heeft de regeringscommissaris gevraagd om dit te onderzoeken. Want dit verdient wel te worden uitgespit."

Ook juridisch waagt Demir zich op heikel terrein, denkt professor bestuursrecht Stéphanie De Somer van de UAntwerpen. "Zo goed als alle subsidiereglementen bevatten criteria op basis waarvan de politiek bevoegde ministers die subsidies kunnen verlenen, dan wel weigeren. In elk geval moet men op voorhand - bij de oproep tot kandidaatstelling - bekendmaken welke criteria men zal hanteren. Men heeft zich daar dan vervolgens aan te houden."

Demir riskeert hier daarom aan "machtsafwending" te doen. "Dat betekent dat ze een bevoegdheid die zij wettelijk gezien heeft - bijvoorbeeld om een subsidie te weigeren - gebruikt voor een ander doel dan het doel dan waarvoor die werd toegekend." 

Of ze dat doet met het oog op het algemeen belang of niet, doet hier zelfs niet ter zake. "De minister heeft wellicht de beste intenties in dit dossier, maar dat betekent niet dat ze binnen haar bevoegdheden blijft", zegt De Somer. "Een bestuur dat bevoegdheden geniet op het vlak van toerisme, zal in de regel slechts subsidies kunnen weigeren om redenen die verband houden met de waarde van een project vanuit toeristisch oogpunt. Ik kan mij moeilijk inbeelden dat de regelgeving die op deze projecten van toepassing is, zou toelaten dat men ook rekening kan houden met de wijze waarop een instelling aan personeelsbeleid doet."

Overigens, ook als het hier gaat om een "ad hoc"-subsidie, zoals Demir beweert, loopt het juridisch mis, vindt De Somer. "De wettigheid van die 'ad hoc'-subsidies is erg omstreden. Je kent aan één partij een grote som geld toe, zonder een procedure waarin ook anderen kunnen meedingen naar die subsidie. Dat strijdt volgens mij met het grondwettelijk gelijkheidsbeginsel. De minister meent elk criterium te kunnen toepassen, omdat ze zich niet moet aanpassen aan een regelgevend kader dat deze subsidie inbedt in haar bevoegdheid, zijnde toerisme. Maar dat is op zich problematisch: zo kan je subsidies geheel willekeurig gaan toekennen of weigeren. Dat kan niet in een rechtsstaat."

Bovendien kan je je afvragen of meer terughoudendheid hier niet een meer gepaste houding zou zijn geweest, stelt Sinardet. "Ik kan de zaak niet ten gronde beoordelen, maar er lijken toch ook redenen te zijn waarom de KU Leuven zo gehandeld heeft. Dus kan je beter wachten op uitsluitsel daarover."

Dat aanvoelen van Sinardet wordt ons bevestigd door de advocaat van de betrokken studente. Die zegt dat zij net tevreden is met de aanpak van de universiteit. Voor de studente was één ding belangrijk: discretie. Ze wilde absoluut niet dat de zaak naar buiten kwam. Daarom heeft ze twee jaar gezwegen.

Er ging vanaf 2016 wel een gerucht rond aan de KU Leuven en iemand anders is naar de vertrouwenspersoon van de universiteit gestapt. Maar de studente zelf wilde dat er niks gebeurde. Pas in 2018 is iemand van haar familie toch formeel een klacht gaan indienen bij de KU Leuven, tegen de zin van de studente.

De KU Leuven wilde, aldus nog de advocaat, toen onmiddellijk ingrijpen. Maar de politie vroeg hen om nog te wachten zodat ze bewijsmateriaal konden verzamelen. Zodra het mocht van de politie, heeft de universiteit ingegrepen. De studente is daar tevreden over en wil nu vooral verder met rust gelaten worden.

"De rector moet uiting geven aan de verontwaardiging die bij personeel en studenten leeft, maar dan kom je net in conflict met het hoofd van de tuchtinstantie van de KU Leuven", duidt Liesbet Stevens in "De afspraak". Stevens is professor seksueel strafrecht en erkent het belang van een samenleving die een duidelijk signaal geeft en een antwoord geeft op verontwaardiging in de maatschappij over seksueel geweld. "Maar door de combinatie van rollen is dat zeer moeilijk", aldus Stevens. "Je moet bekijken wanneer je genoeg elementen hebt om zo'n tuchtprocedure te voeren. Dat is nu de volgende stap, nu de strafprocedure is afgelopen."

Demir lijkt met haar zet nu net het omgekeerde in gang te hebben gezet: meer dan voorheen staat de hele zaak nu voor het voetlicht. "Als je het hele weekend stukken leest over die zaak kan je er niet omheen om te reageren", reageert Demir op die kritiek. "Je moet absoluut vermijden om de naam te noemen. Maar of je nu een universiteit bent, een sportclub of een culturele instelling: je moet een duidelijk signaal geven dat je aan de kant van het slachtoffer staat. Dat signaal verwachtten wij van de universiteit."

"Ministers hebben soms de neiging om zich te profileren op basis van dossiers in de media, zonder zelf eerst de details van het verhaal te kennen", besluit Sinardet. "Het is altijd gemakkelijk om in te spelen op verontwaardiging. Maar vaak zit zo'n zaak veel complexer in elkaar dan het in eerste instantie lijkt. Als je daarover dan nog eens een statement wilt maken door je bevoegdheden uit te rekken, begeef je je op glad ijs. "