Is er iets beter dan een avond met vrienden rond de tafel zitten? Een beetje eten, een beetje drinken en er is geen levensprobleem dat niet opgelost raakt – of toch minstens gerelativeerd, en dat is het halve werk. Helaas zitten er steeds vaker ongenode gasten aan mijn keukentafel. En dan nog van die onbeleefde ook – ze hebben geen aandacht voor de andere gasten, haken niet in op het gesprek en hengelen de hele tijd naar aandacht. ‘Zal ik een stoel bij zetten voor je telefoon?’ Ik zeg het natuurlijk nooit luidop, maar ik denk het soms wel.

Als een telefoon open en bloot op tafel ligt, durf ik op mijn minder tolerante dagen te vragen om het scherm naar beneden te draaien. En als ik écht een onhebbelijke dag heb, durf ik weleens te vragen of de telefoon uit het zicht mag (ik bedoel maar: als er iets echt dringends is, pakweg een kind dat zonder sleutel voor de deur staat, kan er nog altijd ouderwets gebeld worden, toch?).

Ligt het aan mij, dat zelfs andermans telefoon een deeltje van mijn hersenen in beslag lijkt te nemen, ook als er niets op gebeurt? Met een telefoon op tafel heb ik het gevoel dat er iets hapert, dat het gezelschap in de waakstand staat, op zijn hoede voor binnenkomende berichten. Of erger nog: op vinkenslag om bij de eerste inzinking van het gesprek snel even de telefoon te checken, desnoods zelfs even door Facebook of Linkedin te scrollen. Daardoor wordt er minder goed geluisterd en blijft de conversatie meer aan de oppervlakte – je zal maar net je hart blootleggen als er een Messengerbericht binnenkomt. Zelfs als de ontvanger het bericht negeert, is de sfeer heel even gebroken.

Regel van drie

Toch lijkt het stilaan genormaliseerd dat onze telefoons mee aan tafel schuiven. Je smartphone en/of laptop meebrengen naar vergaderingen is de norm geworden. En ook bij sociale gelegenheden kijkt niemand nog op van een telefoon meer of minder. Snel een bericht sturen of Facebook checken is aanvaardbaar geworden, zeker in grotere groepen waar de informele ‘regel van 3’ geldt: zolang er minstens twee mensen luisteren naar wie aan het woord is, mag je jezelf aan tafel een smartphonebreak gunnen.

Tijdens veldwerk in het studentenrestaurant stelden onderzoekers van de UGent vast dat in 61 van de honderd conversaties een telefoon werd bovengehaald. ‘Dat is best veel, maar de intensiteit en de duur verschilden heel erg’, zegt Mariek Vanden Abeele, professor digitale cultuur aan de UGent en initiatiefneemster van het burgeronderzoek On/Off. ‘In goed een derde van de gevallen werd de telefoon sociaal gebruikt – om iets op te zoeken wat ter sprake kwam of foto’s te tonen.’ De observaties duurden tien minuten.

Sherry Turkle, initiatiefneemster van het onderzoeksproject rond technology & self aan het Massachusetts Institute of Technology, maakt zich al jaren zorgen over de kwaliteit van onze gesprekken. Ze schreef er onder meer over in haar boek Reclaiming conversation (2017). Ook vermoedt ze dat ons empathische vermogen er sinds de intrede van de smartphone op achteruitgaat – alle sociale media ten spijt. 75 minuten van de ruim drie uur die we gemiddeld elke dag op onze smartphone spenderen, besteden we aan sociale media en chatapps (‘en dus in het ecosysteem van Meta’, voegde Vanden Abeele er fijntjes aan toe toen ze me dat vertelde).

De vraag is: voelen we ons daardoor ook effectief meer verbonden met elkaar? Kun je relaties uitbouwen via posts en berichten? Dat is een van de grote onderzoeksthema’s van het burgerproject On/Off, dat de UGent en deze krant samen lanceren. Ik ben erg benieuwd naar de resultaten, en in afwachting daarvan ben ik ook heel benieuwd hoe u dat ervaart. In welke omstandigheden laat u uw telefoon aan de kant? Wat zijn de voor- en nadelen van de smartphone in uw sociale leven? Heeft u daarover afspraken met vrienden, familieleden, partner(s)? Al uw ervaringen zijn welkom op eva.berghmans@standaard.be.

Zeitgeist. De Standaard zet in op diepgaand journalistiek onderzoek naar wat ons leven bepaalt en overhoophaalt, over generaties en grenzen heen. Want de waan van de dag snappen, begint bij de tijdsgeest vatten.