Wat is er gebeurd met #plekvrij en de nooddorpen voor Oekraïners? ‘Steeds meer mensen staan plots ongepland voor de deur’

In verschillende steden en gemeenten kloppen Oekraïense vluchtelingen aan op zoek naar opvang. In principe moet Fedasil een opvangplaats voor hen regelen, maar dit lukt niet meer. De regio’s, die bevoegd zijn voor de huisvesting van Oekraïners, zouden onvoldoende plaatsen doorgeven en het transitcentrum Ariane zit vol door de opvangcrisis bij asielzoekers.

Vrijdag berichtte De Morgen al over een gezin dat door Fedasil wandelen was gestuurd en dan maar bij de stadsdiensten van Halle aanklopte, maar ook daar was geen plaats. “We krijgen steeds meer signalen van gemeenten waar mensen plots ongepland voor de deur staan, op zoek naar opvang”, zegt Nathalie Debast, woordvoerder van de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG). “Naast de Oekraïners is er ook een asielcrisis gaande. Gemeenten vrezen dat de opvangproblemen zullen toenemen en gaan met een bang hart de winter in.”

120.000 opvangplaatsen

De Oekraïners krijgen onmiddellijk na aankomst in ons land het statuut van tijdelijke bescherming, dankzij een Europese regeling. Daardoor moet de federale overheid hen niet in de asielopvang onderbrengen, maar zijn de regio’s bevoegd. Vorige woensdag herhaalde Vlaams minister van Wonen Matthias Diependaele (N-VA) in het parlement de oorspronkelijke ambitie van 120.000 opvangplaatsen in Vlaanderen.

Op dit moment zijn er in heel België 59.143 ontheemden uit Oekraïne geregistreerd, van wie de overgrote meerderheid in eigen opvang voorziet, en toch vindt niet iedereen een plaats. Hoe kan dat dan?

De nooddorpen voor Oekraïners in Mechelen en Antwerpen zitten vol. Er is uitbreiding op komst, maar dit duurt nog even. Het kabinet-Diependaele zegt echter dat er geen opvangprobleem voor Oekraïners is in Vlaanderen. In de Vlaamse huisvestingstool staan meer dan zevenhonderd vrije plaatsen. “Met deze buffer vinden we het niet nodig om nog meer op te schalen,” zegt Diependaeles woordvoerder, “maar we blijven waakzaam.”

Fedasil

Die zevenhonderd beschikbare plaatsen zijn daarin gezet door lokale overheden, in ruil voor subsidies vanuit Vlaanderen. De Vlaamse data stroomden aanvankelijk door naar een federale tool, zodat Fedasil gericht Oekraïners kon doorsturen. Intussen heeft Fedasil die tool losgelaten.

“De info was niet meer actueel”, klinkt het bij Fedasil. In de praktijk blijkt dat de lokale overheden hun beschikbare plaatsen niet altijd willen vrijgeven, of de plaatsen al hadden ingevuld. Vlaanderen stuurt nu wekelijks zelf een aanbod van tussen vijftig en honderd plaatsen door naar Fedasil dat zij zelf eerst verifiëren. “Zelfs dan vallen er soms nog plaatsen weg”, zeggen ze bij Fedasil.

Vlaanderen voldoet daarmee aan de afspraken die zijn gemaakt tussen de federale overheid en de regio’s, zegt het kabinet-Diependaele. Vlaanderen doet het ook beter dan Wallonië en Brussel, maar toch volstaat het blijkbaar niet, want vluchtelingen krijgen te horen dat er geen plaats is en ze zich maar bij een gemeente moeten aanmelden.

Vermoeidheid

“We vangen wel signalen op dat er een vermoeidheid optreedt bij gastgezinnen om nog Oekraïense vluchtelingen op te vangen”, zegt Diependaeles woordvoerder. “Daarom houden lokale besturen de doorgegeven plaatsen liever vrij voor Oekraïners die niet meer bij hun gastgezin kunnen blijven.”

Bij het begin van de oorlog deed toenmalig staatssecretaris voor Asiel en Migratie en huidig cd&v-voorzitter Sammy Mahdi een oproep aan de burger. Onder de hashtag #plekvrij kwamen in twee dagen tijd meer dan 10.000 slaapplaatsen vrij bij Vlaamse gastgezinnen.

Uit een enquête van de Odisee Hogeschool blijkt dat meer dan 80 procent van deze gastgezinnen dit positief evalueert. Op dit moment zouden er volgens de Vlaamse huisvestingstool nog 5.600 Oekraïners bij gastgezinnen verblijven en 3.000 in een tweede woning van particulieren.

Gaandeweg kwamen ook kritische geluiden. Het grote probleem is de doorstroming. “Aanvankelijk was gezegd dat het een crisisoplossing was, maar gaandeweg merken gastgezinnen dat het verblijf toch niet zo kort is”, zegt Mieke Schrooten, onderzoeker en docent sociaal werk aan de Odisee Hogeschool.

Oververhitte woningmarkt

Al in maart waarschuwden organisaties als Vluchtelingenwerk Vlaanderen ervoor dat veel Oekraïners niet meteen zouden terugkeren. En dan riskeert tijdelijke opvang toch permanent te worden. De achilleshiel in Vlaanderen is de oververhitte woningmarkt en de lange wachtlijsten voor sociale huisvesting.

“De drempels op de huisvestingsmarkt zijn erg hoog”, zegt Schrooten. “De huiseigenaars zijn niet happig op Oekraïense vluchtelingen, want die gaan misschien niet lang blijven, en een OCMW-uitkering is vaak onvoldoende voor de huurwaarborg.”

Net als in Nederland zit Vlaanderen daardoor met een dubbele opvangcrisis, waarbij zowel asielzoekers als Oekraïense ontheemden voor de plaatsen vechten. Vorige donderdag raakte bekend dat er tegen december 1.500 plaatsen voor asielzoekers bijkomen.

“Dat is zeer goed, maar de opvangnood voor asielzoekers alleen wordt op 5.000 geschat en er zullen ook nog Oekraïners toekomen”, zegt Nathalie Debast van de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten. “Er is grootschalige opvang nodig, of het nu voor Oekraïners of voor asielzoekers is. En het is dringend, met de winter voor de deur.”