We zijn nog altijd ver verwijderd van pad naar maximaal 1,5 graden opwarming, maar nieuw VN-rapport ziet ook hoop op versnelde omslag

Het jaarlijkse Emissions Gap Report van het Milieuagentschap van de Verenigde Naties (UNEP) geeft aan hoe ver we zijn afgeweken van het ideale pad voor die anderhalve graad. We zijn er nog altijd ver van verwijderd, zo blijkt, ook al hadden alle landen op de COP26 in Glasgow de uitdrukkelijke vraag gekregen om hun huiswerk opnieuw te maken en hun ambities te verhogen richting de komende COP27 in Egypte, die start op 6 november. 

Maar daar was weinig animo voor: amper een paar dozijn landen - van de bijna 200 die het klimaatakkoord van Parijs ondertekenden - hebben al een update gemaakt. Die vernieuwde ambities zouden in 2030 goed zijn voor een halve gigaton minder aan broeikasgassen, terwijl we er jaarlijks 50 uitstoten. Eén procent minder dus, "jammerlijk onvoldoende", klinkt het. We zouden de emissies immers met zowat de helft moeten verminderen. 

De wereld heeft nog altijd "geen geloofwaardig pad" richting die 1,5 graad, is de harde conclusie van het rapport, dat het heeft over een "verloren jaar". Het rapport heeft als bijtitel"the closing window": het venster sluit zich langzaam. 

Onderstaande grafieken tonen waar we met onze huidige uitstoot van 50 gigaton (50 miljard ton) CO₂-equivalenten per jaar (de uitstoot van CO₂ en daarbij opgeteld die van andere broeikasgassen zoals methaan omgerekend naar CO₂) gaan uitkomen in 2030, en met hoeveel miljard ton het zou moeten verminderen. Tegen 2030 moet er 45 procent af om op het pad van anderhalve graad te blijven. 

Wetenschappers hebben de voorbije jaren herhaaldelijk gezegd dat we tussen nu en 2030 uitstoten aan broeikasgassen, cruciaal zal zijn voor wat daarna komt. Als we in 2050 klimaatneutraal willen zijn - wat onder andere de EU, de VS en Japan nastreven - mogen we de komende jaren niet te ver meer afwijken van het juiste pad en een grote inhaalbeweging inzetten. Hoe meer we de komende jaren in gebreke blijven, hoe moeilijker het daarna wordt.

Maar in Sharm-el-Sheikh wordt geen grote doorbraak verwacht wat betreft de zogenoemde NDC's (de Nationally Determined Contributions of de klimaatinspanningen per land), omdat de focus wellicht meer op het dossier van loss & damage zal liggen, waarbij de rijke landen de ontwikkelingslanden vergoeden voor o.a. de geleden klimaatschade en adaptatie, de aanpassing aan de klimaatimpact van vandaag en morgen.   

De kloof tussen wat we mogen uitstoten en wat er daadwerkelijk op het terrein gebeurt, blijft heel groot, terwijl de klok tikt, waarschuwt het rapport. Volgens de huidige projecties stevenen we af op een opwarming tussen 2,4 en 2,6 graden Celsius, zoals gisteren ook het Syntheserapport van de VN stelde. Hoe dan ook: als de anderhalve graad niet lukt, moeten we er blijven naar streven om de opwarming zo laag mogelijk te houden, om de impact zo laag mogelijk te houden. 

Toch is er ook hoop, stelt de VN: een omslag in de elektriciteitsvoorziening (met veel meer en goedkopere alternatieve energie), in de industrie, de transportsector, onze woningen, het voedselsysteem en het financiële systeem (de bankensector) kan ons nog altijd op het pad naar succes brengen. Maar, zo waarschuwt de VN, het moet sneller gaan dan nu het geval is, en op heel grote schaal gebeuren. Het goede nieuws is alvast dat de productie van hernieuwbare energie een pak goedkoper is geworden. 

Om de omslag te versnellen, moeten alle spelers in de industrie en transportsector vermijden om nog in te zetten op nieuwe infrastructuur die op fossiele brandstoffen draait, stelt de VN. Er zijn al heel wat technieken voorhanden, alleen moeten die sneller toegepast worden. "Voor de scheepvaart, de luchtvaart en de zware industrie zijn er verdere ontwikkelingen nodig", zegt mede-auteur van het rapport Michel den Elzen.  

Ook in de voedselproductie kan er nog heel wat terreinwinst geboekt worden: onze voedselsystemen zouden verantwoordelijk zijn voor een derde van de uitstoot van broeikasgassen. Dat kan met twee derde naar omlaag, als we minder vlees eten, de ecosystemen beter beschermen, de productiemethodes verbeteren en de hele transportketen zodanig aanpassen dat er (bijna) geen fossiele brandstof meer aan te pas komt.

Om die grootschalige omslag te bewerkstelligen, zijn investeringen nodig, en veel. De VN schat het op minstens 4.000 tot 6.000 miljard dollar per jaar. Toch is dat maar een vijftigste deel van de globale financiële reserves die banken beheren, stelt het rapport. Banken zouden veel meer moeten doen voor de transitie. Het hele financiële systeem zou daarvoor hervormd moeten worden. Banken moeten stoppen met investeren in fossiele brandstoffen en veel meer inzetten op fondsen voor hernieuwbaar, suggereert het rapport nog. 

Vandaag kwam er ook goed nieuws van het Internationaal Energieagentschap (IEA). Voor het eerst sinds de Industriële Revolutie ziet het IEA dat er (na eerst een piek) een daling aankomt in de globale vraag naar fossiele brandstoffen. Dat is (onder andere) het gevolg van de huidige energiecrisis, de eerste globale energiecrisis ooit, volgens het IEA. “We zien op dagelijkse basis de negatieve gevolgen van de Russische invasie in Oekraïne”, zegt het agentschap daarover. 

Net door die crisis hebben landen de investeringen in hernieuwbare energie gevoelig verhoogd. De “gouden tijd van gas”, die door het IEA tien jaar geleden al voorspeld werd en ook uitkwam, is aan zijn einde. En ook de vraag naar olie zal afzwakken door de opkomst van de elektrische wagen. “Ik kan bevestigen dat de cijfers over de reactie van overheden op de crisis een keerpunt beloven", zegt IEA-voorzitter Fatih Birol. "We zien een ongeziene stijging in het aantal verschillende opties in schone energie: zonne-energie, wind, batterijen, warmtepompen, nucleaire energie, ..." En dat is niet enkel goed nieuws voor het klimaat: die diversifiëring zorgt ook voor een veiliger, veerkrachtig energiesysteem.

Concreet gaat het over 1.300 miljard dollar die nu al geïnvesteerd worden in hernieuwbare energie, en dat zal tegen 2030 stijgen naar 2.000 miljard. Toch volstaat dat niet, waarschuwt het IEA. Om het uiteindelijke doel te halen en de opwarming van de aarde onder anderhalve graad te houden, zien we nog een grote kloof. Daarvoor is geen 2.000 miljard, maar wel het dubbele nodig.

En nog een andere waarschuwing: de wereldwijde vraag naar elektriciteit stijgt zienderogen. Door de stijgende prijzen zouden 75 miljoen mensen die recent toegang kregen tot elektriciteit, die toegang nu weer dreigen te verliezen omdat ze het niet kunnen betalen.