Alweer een mestactieplan in de maak: waarom is dat nodig, wat houdt het precies in en wat is het probleem met (te veel) mest?

Het mestactieplan (MAP) is een reeks van maatregelen die het gebruik van meststoffen voor gewassen reguleren. Zo bepaalt het plan bijvoorbeeld hoeveel mest boeren mogen gebruiken, waar ze mogen bemesten en in welke gebieden al dan niet strengere maatregelen gelden.

Het doel ervan is de kwaliteit van het grond- en oppervlaktewater te verbeteren. Het nieuwe en intussen zevende plan dat aan de krant De Tijd werd gelekt, omvat nog strengere maatregelen. Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) spreekt wel van een eerste aanzet.

Om te beginnen wil Demir de hoeveelheden nitraat en fosfaat van de gebruikte meststof, ofwel de bemestingsnorm, fors naar beneden halen. Daarnaast zullen boeren geen gewassen meer mogen telen op minder dan zes meter afstand van een waterloop.

De ingrijpendste maatregelen gelden voor de gebieden met de slechtste waterkwaliteit. Daar zouden boeren na 1 augustus hun akkers niet meer mogen bemesten. Het plan spreekt ook over een oogstverbod na 1 september. De late aardappel en andere late gewassen zouden boeren met akkers in die gebieden dus niet meer mogen telen.

Verwar het mestactieplan overigens niet met het stikstofplan. Dat gaat vooral over de veel te hoge stikstof- en ammoniakuitstoot die afkomstig is van landbouw en industrie en de neerslag ervan in natuurgebieden.

Mest vervuilt het grondwater, omdat het rijk is aan fosfaat en nitraat. Die twee stoffen zijn belangrijke voedingsstoffen, maar worden niet allemaal opgenomen door de gewassen. De rest sijpelt door naar rivieren, beekjes en vijvers. Daar vormt het een voedingsbodem voor algen. Die doen de zuurstofwaarden van het water dalen, wat slecht is voor de biodiversiteit. Een te hoge concentratie aan nitraat bemoeilijkt ook de productie van drinkwater.

In 2020 stelde de Vlaamse Milieumaatschappij in een derde van de meetputten te veel nitraat vast. In 2017 ging het nog om een vijfde. De Vlaamse overheid moet hierin de Europese richtlijn volgen die een maximum van 50 milligram nitraat per liter water oplegt. 

De waterkwaliteit van de Vlaamse waterlopen haalt de Europese richtlijn nog steeds niet. De maatregelen van de afgelopen zes plannen blijken dus onvoldoende. De Europese Nitraatrichtlijn, die al van 1991 dateert, vormt de basis van het mestactieplan. Om die te halen, voerde de Vlaamse overheid het Mestdecreet in. Dat kreeg veel verzet van de boeren. Enkele jaren aan overleg later ontstond uiteindelijk het Mestactieplan. 

Het eerste plan trad in 1996 in werking. Sindsdien zijn er nog zes bijgekomen, telkens met iets strengere maatregelen. "We hadden ondertussen gehoopt dat het iets beter gesteld was met onze waterlopen, maar dat is niet het geval", vertelt landbouw- en milieu-econome Liesbeth Vranken. "We moeten dus blijven actie ondernemen. Ik vermoed dat we nog veel mestactieplannen gaan hebben in de toekomst."

De maatregelen zijn zeer ingrijpend voor de boeren. Het verbod op de oogst na 1 september en de bemesting na 1 augustus zijn volgens de boeren nefast voor de late aardappel. Die kunnen niet geoogst worden voor 1 september. “Door dit plan zal 80 procent van de aardappelteelt in Vlaanderen onmogelijk worden", zei Christophe Vermeulen, de CEO van de federatie van de aardappelhandelaars en -verwerkers Belgapom. De zes meter-regel treft vooral boeren met een versnipperd landgoed, die omgeven zijn door beekjes.

Ook de manier waarop het plan gepresenteerd werd, leidde tot woede bij het Algemeen Boerensyndicaat en de Boerenbond. Zo zou Demir het plan al bij de Europese Commissie hebben afgetoetst zonder voorafgaand overleg. "Zonder enig overleg en unilateraal wordt er ons nu een MAP gepresenteerd", klinkt het in een gezamenlijk persbericht. "De landbouworganisaties kregen exact tien dagen om hierop te reageren."