Historici uiten scherpe bezwaren tegen Vlaamse canon: "N-VA wil geschiedenis gebruiken voor politieke doeleinden"

Bij haar start in 2019 kondigde de Vlaamse regering aan dat ze werk wilde maken van een Vlaamse ­canon, een lijst van historische ­ankerpunten uit de Vlaamse geschiedenis en cultuur. Iedereen die hier woont of wil wonen, zal die moeten kennen. De canon wordt niet ­alleen de leidraad voor het geschiedenisonderwijs, maar ook een ­verplicht onderdeel voor de inburgerende nieuwkomers.

De canon wordt in het voorjaar van 2023 voorgesteld, maar nu al oordelen Vlaamse historici vernietigend over het initiatief. De auteurs - Jo Tollebeek (KU Leuven), Marc Boone (UGent) en Karel Van Nieuwen­huyse (KU Leuven) van de analyse, die je hier kan lezen, beargumenteren hun standpunt en hun bezwaren uitvoerig en krijgen steun van vooraanstaande historici aan alle Vlaamse ­universiteiten. De analyse is gepubliceerd in de reeks "Standpunten" van de Koninklijke Vlaamse Academie van België voor Wetenschappen en Kunsten

"We hebben ons in eerste instantie afgevraagd: waarom zet de Vlaamse regering dat op, waarom zijn de voorstanders echte promotoren van die onderneming?", zegt Jo Tollebeek, hoogleraar geschiedenis aan de KU Leuven, in "De ochtend" op Radio 1. "We analyseren de motieven en daarnaast hebben we een aantal bezwaren geuit tegen die hele onderneming." 

Een van de bezwaren is dat de canon van bovenaf wordt opgelegd. "Doordat het van bovenaf wordt opgelegd, is het probleem dat je een politieke instrumentalisering van de geschiedenis krijgt", legt Tollebeek uit. "Dat is een zware term, natuurlijk. Maar wat er gebeurt, is dat de politiek, de Vlaamse regering en de N-VA - die dat idee al veel langer had, zij hebben het in het regeerakkoord binnengebracht -  de geschiedenis willen gebruiken voor politieke doeleinden." 

"Je moet identiteit niet opleggen van bovenaf en je moet daarvoor niet het instrument van de geschiedenis gebruiken", gaat Tollebeek verder. "Identiteit moet je als het ware laten groeien, en die identiteit kan met allerlei verschillende identiteiten samenhangen. Er zullen weinig mensen in Vlaanderen zijn die zeggen: wij hebben 1 identiteit." 

Volgens de historici dient de canon als een "stille generator van de anti-Belgische strijd". "Het probleem is dat de Vlaamse regering, de N-VA achter die Vlaamse regering, de canononderneming wil gebruiken om een homogene identiteit aan te brengen. Er is de gedachte dat mensen -in elk geval subjectief- nog te veel aan België samenhangen. De canon is een van de instrumenten die de N-VA wil gebruiken om die gehechtheid aan België in zekere zin uit te hollen. Het is een soort instrument van de zachte politiek, geen gewone wetgeving. Aan de andere kant wil men de Vlaamse identiteit zo zuiver mogelijk houden, men wil dat Vlamingen trots zijn op de geschiedenis van Vlaanderen en dat mensen zich er aan aanpassen, dat er geen kosmopolitisme is dat “te vervuilend” zou zijn voor die identiteit." 

Daarnaast is er ook kritiek op de methode die gebruikt wordt om de canon samen te stellen. "Wij denken dat het een methode is die een heel sterk 19^e eeuws karakter heeft. Wat je doet, is het huidige Vlaanderen projecteren in het verleden, dat geef je een soort ouderdomspapieren. Het is de bedoeling van die promotoren van de canon om te tonen dat het tot ver in het verleden teruggaat. Je doet aan een soort anachronistische geschiedschrijving (een breuk in de chronologische samenhang van toestanden of gebeurtenissen, red.)."

"De term Vlaanderen zoals wij die kennen die slaat op de noordelijke Nederlandstalige helft van België is pas vanaf 1860 in die zin in gebruik, daarvoor betekende die iets helemaal anders. Zeggen dat bijvoorbeeld Rubens een Vlaming is, die heeft bijgedragen tot die Vlaamse geschiedenis die uiteindelijk tot die Vlaamse onafhankelijkheid zou leiden, is anachronistisch, hij was een Duitse Brabander die helemaal geen Vlaams natiegevoel had. "  

Volgens Tollebeek zijn hij en zijn collega's zeker niet te vroeg met hun kritiek en moet ze niet wachten tot de canon er is. "We willen tonen dat het principe van een canon niet goed is voor de geschiedschrijving en het onderwijs. Of Luc Tuymans erin moet of niet, dat vraagstuk van de selectie kan later worden gevoerd, maar het wezenlijke is dat er fundamentele bezwaren tegen zo'n onderneming kunnen worden aangebracht, we willen die met opzet vooraf formuleren om die niet in de discussie achteraf, die over de selectie zal gaan, te laten verdrinken." 

Volgens Tollebeek staat de canon ook haaks op hoe er nu geschiedenis gegeven wordt. "Er is op scholen een veel hogere ambitie voor geschiedenis, je leert dat het een complex proces is waar in de tijd dingen gebeuren, waarin je Vlaanderen niet ziet als een soort eiland, maar als een deel van een veel complexere wereld, er is ook geen eenduidige homogene Vlaamse maatschappij. Wat nu aan leerlingen wordt geleerd, is historisch te denken, een soort breed historisch referentiekader waarin je probeert allerlei verschillende perspectieven met elkaar te combineren. Wanneer je zegt: nee, dit zijn 50 of 60 zaken die je moet leren over de geschiedenis van Vlaanderen, dan breng je daar een ongelofelijke verarming, verschraling in aan." 

Overleg met de Vlaamse regering en de commissie die de canon samenstelt, is er niet geweest. "Maar ons standpunt steunt op breed overleg tussen Vlaamse historici", besluit Tollebeek.