"Het is goed en juist dat ik hier ben": Duitse bondskanselier Scholz verdedigt omstreden blitzbezoek aan China

De sociaaldemocraat Olaf Scholz is nu bijna een jaar bondskanselier van Duitsland. Het bezoek aan China en de Chinese president Xi Jinping geldt dan ook als een soort kennismakingsbezoek. 

Scholz is de eerste leider van een EU- of G7-land die ontvangen wordt door Xi Jinping sinds de corona-uitbraak bijna 3 jaar geleden. De timing van het bezoek stuit echter op heel wat kritiek, zowel bij de coalitiepartners van Scholz in de Duitse regering, als in de rest van Europa en in de Verenigde Staten.

Xi Jinping werd nog maar net herbenoemd als president, voor een derde termijn, en trekt zichtbaar steeds meer macht naar zich toe. China heeft ook een slechte reputatie inzake mensenrechten, met name die van minderheden zoals de Oeigoeren. Onder meer daardoor groeit in Europa het besef dat we economisch minder afhankelijk van China moeten zijn en het land meer als een te duchten concurrent moeten beschouwen, in plaats van een handelspartner. De Duitse minister van Buitenlandse Zaken Annalena Baerbock benadrukte dat gisteren nog.

Bovendien lijkt het zogenaamde kennismakingsbezoek wel heel hard op een handelsmissie. In het kielzog van Scholz reisden een tiental leiders van grote Duitse bedrijven mee, zoals Volkswagen, BMW, BASF, Bayer en Deutsche Bank. Heeft Scholz enkel oog voor de economische belangen van Duitsland?

Maar Scholz pleit net voor meer samenwerking met China en is van mening dat Duitsland en China een goede relatie moeten onderhouden. "Het is goed en juist dat ik hier vandaag ben", waren zijn eerste woorden tijdens een persconferentie in Peking. "In deze tijden is het belangrijker dan gebruikelijk om met elkaar te praten. Het is goed dat we van gedachten kunnen wisselen over alle onderwerpen, ook die waarover we een andere visie hebben."

Wat de economische relaties betreft, zei Scholz dat er nood is aan "wederkerigheid en dezelfde toegang tot investeringen aan beide kanten". "Afhankelijkheid moet voorkomen worden." Scholz benadrukte ook dat hij wel degelijk de mensenrechtensituatie in China heeft aangekaart. "Mensenrechten zijn universeel, zeker als het over rechten van minderheden gaat." Volgens Scholz was het belangrijk dat hij dit persoonlijk kon aankaarten bij de Chinese leiders.

Scholz had het met Xi naar eigen zeggen ook over Taiwan. "Een verandering van de status quo kan alleen vredevol verlopen, door middel van een dialoog", waarschuwde hij. Scholz vroeg Xi ook om "zijn invloed" op Rusland te laten gelden om een einde te maken aan de oorlog in Oekraïne. Hij noemde China een "groot land" met verantwoordelijkheid voor vrede in de wereld. Xi zelf riep Rusland en Oekraïne op om vredesgesprekken op te starten en waarschuwde voor een nucleair conflict.

Ook Xi ziet heil in een Duits-Chinese samenwerking. Beide landen moeten elkaar "met wederzijds respect" behandelen, vindt de Chinese president, "en samenwerken in tijden van verandering en chaos om zo bij te dragen tot wereldvrede en ontwikkeling". "Het is gemakkelijk om politiek vertrouwen te vernietigen, maar moeilijk om het weer op te bouwen", waarschuwde hij.

De Chinareis van Scholz is een voortzetting van de Duitse politiek van de voorbije decennia ten opzichte van China. Ook zijn voorgangster Angela Merkel deed er alles aan om de handelsrelaties met China te verbeteren. Merkel trok in haar 16 jaar als bondskanselier 12 keer naar China.

Maar het bezoek is desondanks omstreden in Duitsland en de rest van Europa. In eigen land groeit de kritiek dat de Duitse bedrijven zich erg afhankelijk maken van China, stelt Wiebe Pittlik van het Duitsland Instituut in Amsterdam in "De ochtend". "Er wordt gezegd dat je juist nu het signaal zou moeten uitzenden dat je een hartig woordje wil spreken met China, in plaats van handel te drijven."

Volgens Pittlik is er vanuit grote bedrijven zeker druk uitgeoefend op Scholz om naar China te gaan. Niet zo gek, want China is de belangrijkste handelspartner van Duitsland. Het grootste deel van die handel is voor rekening van de Duitse auto-industrie, die tegenwoordig zwaar onder druk staat. China is een heel belangrijke markt voor de Duitse autofabrieken. Mercedes verkocht vorig jaar meer auto's in China dan in welk ander land.

Maar sommige ondernemers waarschuwen ook voor een te grote afhankelijkheid van China, weet Pittlik. Ook bij de Duitse bevolking groeit dat besef. In peilingen vindt maar 9 procent van de Duitsers China een betrouwbare partner. Scholz kreeg overigens onlangs nog kritiek omdat hij toeliet dat een groot Chinees bedrijf aandeelhouder kan worden in de haven van Hamburg. 

Ook in de rest van Europa kijken ze met grote ogen naar dit bezoek. De Franse president Emmanuel Macron had Scholz voorgesteld om samen naar Peking te reizen, maar Scholz heeft dat geweigerd. "Het zou een sterk signaal geweest zijn, mochten ze samen waren gegaan", zegt professor Europese politiek Steven Van Hecke (KU Leuven) in "De ochtend". "Maar een EU-delegatie was nog beter geweest. Nu is er heel wat kritiek op de soloslim van Scholz."

De kern van die kritiek is dat Europa echt werk wil maken van strategische onafhankelijkheid. De oorlog in Oekraïne heeft aangetoond hoe afhankelijk Europa was van Russische energie. De vrees bestaat dat Duitsland nu doet met China wat met Rusland is gebeurd. "Het kan toch niet dat we de afhankelijkheid van de ene dictatuur gaan inruilen voor de andere dictatuur?", is de kritiek in de rest van Europa, stelt Van Hecke.

Volgens Van Hecke leeft in Europa nu het beeld dat Scholz een minder betrouwbare partner is, dat hij zich te veel als een Duitse, lokale politicus gedraagt. "Maar als je Duits bondskanselier bent, volgt iedereen met argusogen wat je zegt en doet. De kritiek luidt dat hij daar te weinig rekening mee houdt en te weinig overlegt."