‘Ik smeekte hen om hem niet aan te raken’: een maand lang werden de inwoners van Boetsja geterroriseerd, verkracht en gefolterd

Het is 12.57 uur op de middag van 3 maart 2022 wanneer de laatste Oekraïense soldaten zich terugtrekken uit de Jabloenskastraat in Boetsja, een rustig voorstadje met 37.000 inwoners op 25 kilometer ten noordwesten van Kiev. Een tiental militairen vuurt nog enkele laatste kogels af en vertrekt dan in een zwarte minibus richting Irpin, de volgende voorstad op de weg naar de hoofdstad. Alles wordt gefilmd met een bewakingscamera die voor een huis in de straat hangt.

Anderhalf uur later, om 13.34 uur om precies te zijn, registreert de camera de eerste Russische soldaten en tanks en militaire vrachtwagens die zich over de straten verspreiden. Boetsja is gevallen en in handen van het Russische leger. Ook de volgende dagen komen troepen toe. Voor de inwoners die niet op tijd konden vluchten, begint de gruwel. Terreur, verkrachting, foltering en standrechtelijke executies: de wrede methodes van de Russen zullen uiteindelijk net geen maand duren, tot de bevrijding door het Oekraïense leger op 1 april.

Poetins invasie van Kiev blijkt mislukt, en het Russische leger trekt zich terug over de Wit-Russische grens. De beelden van dode burgers op straat, neergekogeld met hun handen op hun rug, gaan meteen na de bevrijding van het stadje de wereld rond. In de weken daarna worden meerdere massagraven blootgelegd. Veel van de meer dan 450 dodelijke slachtoffers die uiteindelijk worden geteld, vertonen sporen van foltering en kogelwonden.

Oorlogsmisdaden

Persbureau Associated Press onderzocht de afgelopen maanden in samenwerking met de Amerikaanse publieke zender PBS honderden uren aan beelden van bewakingscamera’s en onderschepte telefoongesprekken, en voerde tientallen interviews met inwoners, onderzoekers en de Oekraïense autoriteiten. Aan de hand daarvan werd een haarfijne reconstructie van de fatale weken in Boetsja gemaakt, die onderdeel is van een groter onderzoeksproject naar Russische oorlogsmisdaden in Oekraïne. Onder de titel War Crime Watch Ukraine werden al minstens 558 incidenten gedocumenteerd waarbij waarschijnlijk oorlogsmisdaden werden gepleegd.

In de voormiddag van 4 maart, om 11.08 uur, registreert de bewuste bewakingscamera aan de Jabloenskastraat hoe in totaal negen burgers in een rij door Russische soldaten worden weggeleid. De mannen, blootsvoets, hoofd naar beneden, de ene hand in hun nek en de andere aan de broek van de persoon voor hen, worden naar het gebouwencomplex op huisnummer 144 gebracht. Dat gebruiken de Russen als hoofdkwartier, en daar worden de mannen ondervraagd.

De Russen hebben hen kort daarvoor gevonden in een huis op nummer 31. Ze blijken vrijwilligers van de Oekraïense Territoriale Verdediging en bemanden voor de komst van de Russen een controlepost in de Jabloenskastraat. Hun enige wapens zijn een kalasjnikov en een handgranaat.

Zuivering

Meteen na hun aankomst in Boetsja beginnen de Russische soldaten met wat ze zelf de ‘zatsjistka’ noemen, ofwel een zuiveringsoperatie. Militairen gaan van deur tot deur, ondervragen burgers, doorzoeken huizen, controleren telefoons. De 20-jarige Dmytro Tsjaplyhin, door iedereen Dima genoemd, blijkt foto’s van Russische tanks op zijn telefoon te hebben, gemaakt vanuit zijn slaapkamerraam in een zijstraat van de Jabloenskastraat.

De Russen beschuldigen hem ervan het Oekraïense leger te helpen en nemen hem mee naar hun hoofdkwartier, ondanks de smeekbedes van zijn grootmoeder Natalia Vlasenko. Burgers die er ook naartoe moeten om te schuilen, getuigen later over geschreeuw en gejammer van de ondervraagden.

“Ik smeekte hen om hem niet aan te raken”, vertelt Dima’s grootmoeder Natalia nadien aan AP-journalisten. “Maar de Russische soldaat richtte zijn geweer op mij. Hij zei dat als ik hem niet op de gemakkelijke manier zou meegeven, ze het op de moeilijke manier zouden doen.” Dima roept naar zijn grootmoeder dat ze zich geen zorgen moest maken, dat hij zou terugkomen. Wekenlang verneemt ze niets van haar kleinzoon. Eind maart komen de Russen terug en pakken ze ook Pavlo op, Dima’s grootvader en Natalia’s man.

Honden

Net als zijn kleinzoon zal Pavlo nooit meer thuiskomen. Natalia ontdekt het lichaam van haar man in haar eigen tuin, verbrand en in het hoofd geschoten. Samen met enkele buren begraaft ze hem zo goed en zo kwaad als het kan, het graf wordt afgedekt met een houten hek om te verhinderen dat de honden het lichaam opgraven. Pas na de bevrijding vindt ze ook het lichaam van haar kleinzoon Dima terug. Een buur identificeert het nabij het gebouw op Jabloenskastraat 144.

Ook de mannen die uit het huis op nummer 31 werden gehaald, zullen de Russische bezetting niet overleven, op twee na. Een van de overlevers is taxichauffeur Ivan Skyba, die vertelt hoe de Russen hem en zijn dorpsgenoten ‘Banderovtsy’ noemen, of nazi’s. Ze worden achter een militaire vrachtwagen op hun knieën gezet, een van hen krijgt meteen een kogel in het hoofd, de rest wordt naar de kelders geleid. In de uren die volgen krijgen ze het gezelschap van tientallen inwoners, mannen, vrouwen, kinderen, bejaarden.

Sommigen worden al snel weer vrijgelaten, maar Ivan en zijn makkers niet. Hij wordt geslagen en krijgt een emmer over zijn hoofd om hem ook op die manier slagen toe te dienen, tot hij het bewustzijn verliest. Uiteindelijk worden de mannen naar een kleine binnenplaats gebracht, waar op dat moment al een lichaam ligt. Twee Russische soldaten beginnen op het groepje mannen te vuren.

Ivan krijgt een kogel in zijn buik, valt neer en probeert zich zo stil mogelijk te houden. “Ik deed alsof ik dood was en hield mijn adem in, ik was bang dat ze anders de ademwolk zouden zien in de koude lucht. Nadat ze weggingen, wachtte ik tot het donker was. Het was verschrikkelijk, zo verschrikkelijk.” Ivan kan uiteindelijk naar een nabijgelegen huis vluchten, waar hij met een buikwonde door andere Russische soldaten wordt gevonden. Die denken dat hij een gewonde burger is en nemen hem opnieuw mee naar het gebouw op nummer 144, maar deze keer voor medische verzorging.

‘We schieten iedereen neer, wat maakt het uit’

Ook uit onderschepte telefoongesprekken van Russische soldaten met het thuisfront blijkt de gruwel. De opmars naar Kiev wordt gestuit, wat veel soldaten frustreert en de spanning doet oplopen. Op 14 maart belt een soldaat met de naam Ljonja naar zijn moeder en vertelt hij haar dat “er burgers op straat liggen met hun hersenen eruit”. Wanneer zijn moeder vraagt wie hen heeft doodgeschoten, zegt Ljonja: “Onze mensen.” Waren het dan geen vreedzame burgers, wil zijn moeder weten. “Hier wordt gevochten, mama. Plots springen ze tevoorschijn, begrijp je? Wat als ze een granaatwerper hebben?”

Op 17 maart belt ook een andere Russische soldaat, Ivan, zijn moeder. Ivan vertelt dat ze “iedereen neerschieten, wat maakt het uit, een kind, een vrouw, een oude vrouw, een oude man”. “Wie wapens heeft, wordt neergeschoten. Iedereen.”

Vier dagen later vertrekt er een telefoontje van een zekere Maksym naar zijn vrouw in Rusland. Hij vertelt - mogelijk dronken - hoe iedereen in zijn eenheid zich bedrinkt, omdat dat de situatie makkelijker maakt. Wanneer zijn vrouw hem vraagt hoe hij zich kan beschermen als hij dronken is, antwoordt Maksym dat het “gemakkelijker is om burgers neer te schieten”.

“Weet je hoeveel burgers ik al heb neergeschoten?”, vraagt hij uiteindelijk. “Die mannen hadden informatie over ons doorgegeven. Je moet mijn wapens verstoppen! Ik denk dat ik gek word. Ik heb al zoveel burgers gedood.”

3.500 strafzaken

Bijna een maand lang worden de inwoners van Boetsja geterroriseerd, verkracht en gefolterd. Meer dan vijftig burgers worden volgens het Hoog Commissariaat voor de Mensenrechten van de Verenigde Naties standrechtelijk geëxecuteerd. Het Oekraïense gerecht opende al 3.500 strafzaken voor de gebeurtenissen in Boetsja alleen, maar aangezien het dorp de eerste plek was waar massagraven werden gevonden, zijn er ook fouten gemaakt bij het verzamelen van bewijs.

De kans dat de verantwoordelijken van de gruwel in Boetsja en elders in Oekraïne, van laag tot hoog, zich ooit voor het gerecht moeten verantwoorden, is sowieso klein. Ivan diende wel al een klacht in bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg. Ook het Internationaal Strafhof in Den Haag onderzoekt mogelijke oorlogsmisdaden die door Rusland zijn gepleegd in Oekraïne.

De volledige Frontline-reportage Putin’s Attack on Ukraine: Documenting War Crimes is te bekijken bij PBS.