WK in omstreden gastland Qatar: "Als dít niet de grens is om te boycotten, waar ligt die dan wel?"

Sinds de - corrupte - toewijzing van het WK voetbal 2022 aan Qatar, op 2 december 2010, is de golfstaat in actie geschoten. Het doel: op 12 jaar infrastructuur uit de grond stampen die 'een voetballand' waardig is. Zeven nieuwe stadions, honderden hotels, een nieuw metrostelsel en nieuwe wegen zagen het licht in sneltempo, ten koste van duizenden mensenlevens.

"Rond de 7.000, of misschien zelfs 15.000." Volgens Eva Demaré (31) van mensenrechtenorganisatie 11.11.11 zijn de schattingen over het aantal doden dat viel tijdens de bouw van de nieuwe stadions zeer uiteenlopend. "Maar één ding is zeker: er vielen veel slachtoffers." In Qatar werken zo'n 30.000 gastarbeiders aan de WK-voorzieningen. De meesten komen uit Nepal, Bangladesh, India of de Filipijnen. "Ze zijn daar met valse beloftes naartoe gelokt en moeten in schrijnende omstandigheden voor een appel en een ei werken", zegt Eva. "Mensenrechtenorganisaties trekken al jaren aan de alarmbel over de situatie in Qatar, zonder succes. Nu het WK voor de deur staat, worden we gewoon luider."

Toch ziet Eva de laatste jaren wat verbetering in Qatar. Er kwam een minimumloon voor gastarbeiders en strengere regels over de werkomstandigheden. Ook het Kafala-systeem, een regeling die werknemers bindt aan hun werkgever, is afgebouwd. "Dat systeem was een vrijgeleide voor misbruik en uitbuiting. Gastarbeiders mochten het land niet uit, mochten niet van job veranderen en werden totaal uitgebuit. Dat systeem zou nu afgezwakt moeten zijn, maar in de praktijk zien we wel nog misbruiken." Eva hoopt dat er ook na het WK nog aandacht zal zijn voor de gastarbeiders in Qatar. "Het is niet FIFA of het WK dat voor die verandering heeft gezorgd. Het is de verontwaardiging vanuit de internationale gemeenschap die dat in gang heeft gezet. Dat is niet correct, dat er zoveel mensen zijn moeten sterven voordat er iets veranderde."

Jolien Goossens (30) kan dan ook niet begrijpen waarom we nog allemaal naar het WK gaan (kijken). Volgens Jolien zou de VRT de wedstrijd ook niet mogen uitzenden. "Als dít niet de grens is, waar ligt die dan wel? Voor mij is dat bij de doden, bij de corruptie, de onderdrukking en exploitatie. Wat is er nog nodig voordat we in actie schieten?" Volgens Jan Sulmont, woordvoerder van de VRT, is het wel degelijk belangrijk om het WK uit te zenden als openbare omroep. "Het is de rol van VRT NWS om neutrale journalistiek te brengen over Qatar. Tegelijk maakt het WK voetbal wel deel uit van de internationale actualiteit. Het WK heeft een grote nieuwswaarde op gebied van sport, maar het is ook een maatschappelijke beleving. Sporza brengt dus het sportieve, VRT NWS focust op de actualiteit", klinkt het daar.

Er mag dan wel bericht worden over de wantoestanden in Qatar, dat is voor Jolien niet genoeg. "Dat is gemakkelijk hé. Die aandacht is vrijblijvend, we doen er niets mee. Terwijl we eigenlijk al 12 jaar andere acties hadden kunnen ondernemen. Dat WK is nu verplaatst naar de winter omdat we niet mogen verwachten van spelers dat ze 90 minuten in de hitte voetballen. Terecht. Maar een stenendrager die in de zomer met 60kg stenen moet zwoegen, dat is geen probleem." Jolien pleit nu voor een boycot van het WK. Van de voetballers, van de mediabedrijven én van de kijkers. "Als ik één persoon kan overtuigen om niet te kijken, dan is mijn missie geslaagd. Ik ga alvast niet kijken naar een wedstrijd die wordt gespeeld op een kerkhof."

Hannes Van der Bruggen (29) is voetballer bij Cercle Brugge. Hij snapt Joliens verontwaardiging en vindt het terecht dat er nu zoveel rond het WK in Qatar te doen is. Maar een boycot vindt hij niet de juiste oplossing. Volgens hem mogen de spelers niet de dupe zijn van een beslissing die boven hun hoofd genomen wordt. "Het WK is hét hoogtepunt van onze carrière. Sommige spelers maken het maar één keer in hun leven mee om naar een WK te gaan. Toen Qatar als gastland werd gekozen, waren sommige spelers amper 11 of 12 jaar. Als je dan verwacht dat de spelers niet gaan, dan straf je volgens mij de verkeerde mensen."

Spelers mogen zich wel uitspreken tegen het onrecht, vindt Hannes. "De nationale ploeg van Australië heeft recent nog een video opgenomen waarin ze de toestand aanklagen. En de Deense ploeg zal in zwarte truitjes spelen als teken van rouw. Dat vind ik goede statements. En nieuwskanalen moeten natuurlijk objectief blijven berichten over de schendingen van mensenrechten. Alle ogen zijn nu gericht op Qatar, dus laten we daar maximaal gebruik van maken."

Maar objectieve berichtgeving vanuit Qatar, dat is nog niet zo evident ondervond journalist Meryem El Mandoudi (33). Meryem was van plan om voor het jeugdjournaal Karrewiet naar Doha te trekken, de hoofdstad van Qatar, maar dat plan viel al snel in het water. "De FIFA-accreditatie krijgen, was heel gemakkelijk. Maar we kwamen er snel achter dat we naast het voetbalgebeuren voor alles toestemming moesten vragen. Zelfs om een bloempje te filmen op straat. Het is ook opvallend dat scholen en sportacademies sluiten voor de start van het WK. Zogezegd voor een vervroegde wintervakantie. Maar ik ben er zeker van dat dat is om mensen af te schermen. Want Qatari mogen geen journalisten en cameraploegen thuis ontvangen. En dat is wel wat we altijd doen." Meryem zal dus, net als andere VRT NWS-journalisten, reportages maken vanop Belgische bodem, "want dan kan ik veel kritischer zijn dan in Qatar. Daar zou ik in de gevangenis kunnen belanden als ik iets zeg dat niet binnen hun promoplaatje past."

Meryem zit wel met een dubbel gevoel over de heisa in Qatar. "Dit is niets nieuws. FIFA is de grote boosdoener in dit verhaal en doet dit al jaren. We hebben ook een WK gehad in Rusland, in Brazilië, in Zuid-Afrika,... Dat was ook heel erg. Daar zijn ook doden gevallen, mensenrechten geschonden en mensen uit hun huizen gezet. En toen keken we allemaal de andere kant op. Maar nu is iedereen precies woke geworden? Een boycot had eerder moeten gebeuren. Nu zijn we hopeloos te laat kunnen we alleen maar hopen dat de omstandigheden voor arbeidsmigranten er effectief beter op worden nadat dit WK-circus is afgelopen."