Grijpen Republikeinen de macht en wat krijgt president Biden nog gedaan? Dít is de inzet van de tussentijdse verkiezingen in de VS

Er hangt politiek geweld in de lucht bij deze verkiezingen. “Some scary stuff is happening”, hoorde ik vicepresident Kamala Harris recent zeggen. De vijandigheid in de kiescampagne is ontzettend groot. Paul Pelosi betaalde een bloedprijs voor het akelige politieke klimaat. Een indringer was op zoek naar zijn vrouw Nancy, de machtige voorzitter van het Huis van Afgevaardigden. Toen ze niet thuis was, sloeg de indringer haar man een schedelbreuk met een hamer.

Een dag later al werden volop desinformatie en een hoop vileine roddels over de aanval de wereld in geslingerd. Was de aanval wel écht? Was het opgezet spel? Zelfs de nieuwe eigenaar van Twitter, multimiljardair Elon Musk, verspreidde verdachtmakingen rond de aanval en beweerde in één moeite door dat de linkse leugens nu eindelijk ontmaskerd zouden worden. Even later verwijderde hij zijn tweet. 

Ik zag de afgelopen maanden campagnespotjes en memes passeren van Republikeinse kandidaten waarin ze met automatische geweren hun Democratische tegenstanders dreigen af te schieten. In Minnesota tweette vooraanstaand Congreslid Tom Emmer een video van hemzelf die kogels afvuurt op een schietstand. Hashtag #FirePelosi. Zo’n sfeer hangt er bij deze midtermverkiezingen. 

Een soort dystopische wereld waarin leugens en fysiek geweld een deel zijn van het politieke discours. De illustere Abraham Lincoln schreef in 1863: “Among free men, there can be no successful appeal from the ballot to the bullet…”

Ik zie vooral oorlogsretoriek. Ik was op campagnebijeenkomsten van Democraten in Texas die deze verkiezing beschouwen als de verkiezing van hun leven: een gevecht voor het overleven van de Amerikaanse Republiek en de democratie, een gevecht tegen leugens over de kiesverrichtingen, een strijd voor het verloren landelijke recht op abortus, een gevecht voor het behoud van de sociale zekerheid. 

Ik was op de campagnebijeenkomst van de Republikeinse kandidaat-gouverneur Doug Mastriano in Warminster, Pennsylvania. Daar ging het over een gevecht tegen leraren die willen onderwijzen over systemisch racisme en gendergelijkheid. Ik hoorde op de rally spreken over een strijd tegen radicale communisten die de gedachten willen controleren en het vaderland bezoedelen. 

Ik hoorde Mastriano beweren dat op lagere scholen pornografische afbeeldingen worden gebruikt, en dat paaldansen uit het lessenpakket moet. De Amerikaanse verkiezingen, anno 2022.

Nooit eerder heb ik een campagne gevolgd waarin zoveel onzin, desinformatie, vijandschap, propaganda en samenzweringstheorieën werden verkocht aan enthousiaste toehoorders. Op de rally bij Mastriano werd ik in een soort hok geduwd met enkele andere journalisten en fotografen: microfoons installeren om toespraken op te kunnen nemen, mocht niet. Als we onze perimeter zouden verlaten, vertelde een soort veiligheidsagent me, dan zouden mijn cameraman en ik de zaal worden uitgebonjourd. 

Dat maakte ik in de voorbije zes jaar niet eerder mee. Intussen filmde mijn cameraman op de rally in Pennsylvania ook de toespraak van de radicaal-rechtse complotdenker Jack Posobiec. Die beweerde dat pleegkinderen van straat worden geplukt om in transgendercentra verplicht hun geslacht te laten veranderen. 

Gewapende radicaal-rechtse mannen en vrouwen lopen rond stembussen in Arizona om te kijken of niemand wat fout doet, of om kiezers te intimideren. Er was een federale rechter nodig om dat soort activiteit te stoppen. Ziedaar de midterms anno 2022. 

Miljoenen Amerikaanse hoofden worden vergiftigd en de impact op deze verkiezingen is enorm. Het is heus geen randfenomeen. Het is bij één van de (enige) twee partijen nu mainstream. Het neofascisme is in opmars, zeggen veel Democraten mij. Ze hebben een punt. 

Veel fascistische kenmerken zijn aanwezig in het huidige politieke klimaat: boeken die worden verboden in schoolbibliotheken, actieve milities, de personencultus binnen één partij, het aanwijzen en viseren van publieke vijanden, nationale frustraties die uitbarsten, extreem nationalisme, het opsmukken van ongemakkelijke geschiedenissen, minachting van instellingen zoals gerecht, politiek en media, intimidatie én het dreigen met geweld.

Sociale en extreem partijdige reguliere media hebben ontzettend veel boter op het hoofd. Ze jagen angst en woede aan. Veel van die journalistiek fabriceert een chronische ontevredenheid in het land. Het is de zwakke plek van de waan-van-de-dag-verslaggeving: alleen ophef en controverse zijn het gespreksonderwerp, niet waar het écht over gaat. 

Het besmeuren of verwijderen van een standbeeld van een oude Zuidelijke generaal uit de Burgeroorlog veroorzaakt enorme ophef. Cancel culture! Maar dat er überhaupt nog standbeelden staan die minachting uitstralen voor zwarte Amerikanen, dat is kennelijk niét het punt.

Ondanks een historisch lage werkloosheid, economische groei, en miljoenen openstaande vacatures, wordt ongestraft in de media beweerd dat de ellende niet te overzien is, en dat een recessie het land in zijn greep houdt. Quod non. Opgejut door desinformatie, lijkt de helft van Amerika te leven in een vlaag van collectieve zinsverbijstering. Feiten doen er niet toe. Politiek hooliganisme is het gevolg: de tegenstander moet worden gedemoniseerd en vernietigd. 

Het politieke bedrijf gaat niet meer over wie het beste beleid heeft om het leven van burgers aangenamer te maken. Columnist Dana Milbank noemt de Republikeinse partij van nu "the destructionists", de vernietigers - het is ook de titel van zijn pas verschenen boek. Amerika kent geen normaal politiek leven meer. De woede wordt voortdurend op stoom gehouden, geholpen door een partijdige media-ecologie.

Een land zoals Amerika dat steeds minder toegang verschaft tot betrouwbare en onpartijdige informatie, zit diep in de puree. Daarom verwondert het mij ook niet dat er nooit eerder zoveel angstremmers in de VS zijn verkocht. Nooit eerder vielen zoveel drugsdoden in Amerika (100.000 op één jaar). Dit land zoekt wanhopig naar ontsnappingsroutes voor het onbehagen: pillen, fentanyl, meth of alcohol.

Dit is het tijdperk van (het gevoel van) malcontentement en dat zal stevig weerklinken in het stemhokje komende dinsdag 8 november. Welke ontevredenheid wint? Die van de vrouwen tegen het afgeschafte landelijke abortusrecht? Zullen ze massaal gaan stemmen? Of is de onvrede vijf maanden na het Dobbs-arrest al weggeëbd? Ik zie op veel plaatsen wel borden staan met “Our bodies, our vote. Overturn the GOP.” 

Maar zal dat zich ook vertalen in een electorale vloedgolf? Aanvankelijk eisten Republikeinen overal een totaal abortusverbod. Om middenkiezers terug te winnen, namen ze gas terug in de campagne, en voor sommigen zou dat electoraal wel eens kunnen werken.

Zullen de gematigde Republikeinen opkomen tegen de radicaal-rechtse koers die hun Republikeinse partij vaart? Of is die stem verwaarloosbaar? Dat de uitgespuwde conservatieve Liz Cheney mee campagne voert voor een Democratische kandidate in Michigan, zegt veel. 

Welke ontevredenheid wint? Die van de burgers die de regering de schuld geven van de inflatie, die nu 8,2 percent bedraagt? Overigens denken veel Amerikanen dat inflatie enkel bij hen voorkomt. Ze weten niet dat de prijzen nog sneller en meer gestegen zijn in Europa: ruim 12 percent in België en 17 percent in Nederland. Uit onderzoek blijkt dat een pak Amerikaanse bedrijven en restaurants de prijzen nog méér verhogen, ook al zijn hun grotere kosten allang gedekt. Mensen blijven toch kopen, denken ze. Het zijn in feite woekerpraktijken.

Bij tussentijdse verkiezingen in de VS is de opkomst traditioneel laag. Het ziet er naar uit dat de opkomst voor deze midterms vrij hoog zal zijn. In 2014 kwam amper 36 percent van de kiezers opdagen. Mogelijk stijgt die opkomst nu richting de 50 percent of meer. Tussentijdse verkiezingen brengen volgens de conventionele wijsheid altijd verlies voor de partij van de zittende president. Maar is dit wel een conventionele verkiezing?

Obama verloor bij de midterms van 2010 maar liefst 63 zetels in het Huis, en 6 in de Senaat. Het was een electoraal bloedbad, door de opkomst van de radicale Tea Party binnen de Republikeinse fractie. Ook Trump verloor fors bij zijn tussentijdse Congresverkiezingen in 2018: 41 extra zetels in het Huis gingen naar de Democraten. Maar: Trump won wel twee Senaatszetels.

Inflatie lijkt volgens nagenoeg alle opiniepeilers een sloopkogel voor de Democraten. Veel kiezers lijken Biden en de Democraten niet te vertrouwen als het over de economie gaat. De inflatie is een monster dat de Democraten met huid en haar dreigt op te eten. De bestrijding ervan door de FED, met renteverhogingen, maakt huizen onbetaalbaar, door hypotheken van over de 7 procent. Kredietkaartschulden lopen op, autoleningen worden te duur voor een pak consumenten.

Voor veel Amerikanen is de inflatie van het afgelopen jaar fors getemperd door de grootste loonstijgingen in 50 jaar, een zee van banen én een historisch lage werkloosheid van 3,7 percent (in België is 5,7 percent werkloos). 

Onder president Biden keerden 700.000 fabrieksbanen terug naar de VS, en kwamen er in totaal 10 miljoen banen bij. Biden sluisde een historische infrastructuurwet door het Congres met één biljoen investeringen in nieuwe bruggen, dammen en wegen. Hij maakte een miljardenwet die de elektronische CHIPS-productie – en tienduizenden nieuwe banen - uit China terug naar de VS brengt. 

Voor 340 miljard wordt geïnvesteerd in klimaatinitiatieven, met ook daar tienduizenden verwachte nieuwe banen. De benzineprijzen zijn al een maand of drie flink gedaald, tot 80 cent per liter. Het lijkt de kiezer niets te kunnen schelen. Het gevoel van ontevredenheid ebt niet weg. Medicijnprijzen dalen voor het eerst sinds lang. Hoorapparaten voor twintig miljoen Amerikanen zijn eindelijk betaalbaar gemaakt. Het doet de wijzer van de peilingen niet van richting veranderen. 

Biden schakelde Al Qaedaleider Al Zawahiri uit. Niemand die het jubelend ter sprake brengt. Het chaotische vertrek uit Afghanistan is wél blijven hangen. Bidens imago kreeg een pak slaag, ook al zijn nagenoeg alle Amerikanen blij dat er geen Amerikaanse jongens meer hoeven te sneuvelen zo ver van huis.

Wat Joe Biden ook doet, ook het geplande kwijtschelden van een deel studieschulden voor tientallen miljoenen Amerikanen met een middeninkomen, zijn populariteit wil maar niet boven de 40 percent uitstijgen. Wil de kiezer het niet zien? Verkopen de Democraten hun beleid onvoorstelbaar slecht? Het lijkt er wel op.

Republikeinen hameren hun boodschap wél zeer efficiënt in de hoofden van de kiezer: "Inflatie, inflatie, inflatie, en het is de schuld van de Democraten!" Biden wilde de belastingen verhogen voor de allerrijkste Amerikanen. Republikeinen zetten er resoluut hun voet voor. Het had nochtans volgens economen ook die hardnekkige inflatie kunnen helpen bestrijden, want het zijn net de rijke Amerikanen die maar auto's en huizen blijven kopen en daardoor de prijzen de hoogte induwen. Geen woord daarover in de campagne.

Intussen is het aantal Amerikanen zonder ziekteverzekering onder Biden gedaald tot 8 percent van de bevolking. In de campagne lijkt de ziekteverzekering geen issue. Biden hielp Amerikaanse burgers en bedrijven overeind tijdens de pandemie met een groot reddingsplan van 1.800 miljard. Geen kat spreekt er nog over. Hij voerde kinderbijslag in voor de lagere inkomens en deed zo de kinderarmoede fors dalen. Republikeinen weigerden vervolgens het plan te verlengen. Andermaal, en uiterst opmerkelijk: geen haan die er naar kraait. Niemand lijkt in deze verkiezing geïnteresseerd in beleid, enkel in ruzie en conflict. 

De criminaliteit nam fors toe in 2020, het jaar van de pandemie: meer moorden, meer diefstallen en overvallen. Trump werd er niet op afgerekend, maar zijn opvolger Biden wél, terwijl onder die laatste de criminaliteit weer wat is gedaald. De Democraten verliezen de perceptieoorlog.. Het zijn de tegenstanders van de president die met de pluimen gaan lopen. Zij slagen er efficiënt in om het gegroeide gevoel van onveiligheid aan te wakkeren en vervolgens in Biden zijn schoenen te schuiven.

De statistieken vertellen een ander verhaal. De criminaliteit is per hoofd van de bevolking steevast het grootst in Republikeinse steden en gebieden. Er zijn bijvoorbeeld meer moorden in Bakersfield, Californië (de stad van Republikeins minderheidsleider Kevin McCarthy) dan in het San Francisco van Nancy Pelosi.

Maar McCarthy vereenzelvigt criminaliteit met Democratisch bestuur en die boodschap slaat uitstekend aan. Ik stel vast dat door de alarmerende berichten over criminaliteit de Amerikanen nog nooit zoveel wapens hebben gekocht als het voorbije jaar: 80 miljoen pistolen en geweren gingen over de toonbank. 

Het geheugen van de kiezer is erg kort: wie zal zijn stem uitbrengen uit woede over het zoveelste bloedbad op een school? Wie herinnert zich nog het drama en de nalatigheid van de politie in Uvalde, Texas, in mei van dit jaar? Amerika hobbelt van de ene woedeaanval naar de andere, van de ene tijdelijke verontwaardiging naar de andere. Aan bronnen van ontevredenheid geen gebrek. 

Ook al zijn vriend en vijand in de VS lovend over de Amerikaanse aanpak van de oorlog in Oekraïne, het is een voetnoot in de campagne. Biden bracht de eenheid in de NAVO terug, herstelde het leiderschap van de VS in Europa, creëerde door de enorme militaire hulp aan Oekraïne enorme winsten voor de Amerikaanse wapen- en olie-industrie, en laat Amerika veel dollars verdienen door vloeibaar gas te verschepen naar Europa. Van de kiezer krijgt Biden er niets voor terug. 

Amerikanen gaan winkelen en betalen 4 dollar voor een pak melk, minstens acht dollar voor een pintje en vijf dollar voor een croissant. Dáár zijn ze boos over. In de hoofden van de meeste kiezers draait het uiteindelijk altijd om de portemonnee met dollars. Inflatie is helaas een explosief gegeven: het geeft vrij baan aan autoritaire leiders, het creëert machteloze woede en tast zelfs de nationale trots aan. Inflatiekoorts doet democratie en instellingen daveren.

Republikeinen hoeven maar 5 zetels bij te winnen van de 435 om de meerderheid in het Huis van Afgevaardigden te heroveren. Eén zetel bijwinnen volstaat om Mitch McConnell weer de baas te maken van de Senaat. De meest gehoorde voorspelling: de Republikeinen pakken minstens 25 zetels terug. De Senaat mogelijk ook. De krachtsverhouding is nu 50-50.

De Republikeinen hebben een pak kandidaten die in normale tijden een onvoorstelbare pandoering zouden krijgen. Neem Herschel Walker in Georgia, de zwarte ex-footballspeler en poulain van Trump, en kandidaat-senator voor Georgia. Hij kan geen twee zinnen vlot na mekaar uitspreken, hij verkondigt onzin over vervuilde Amerikaanse lucht die uit China komt. Hij is tegen abortusrecht terwijl twee vroegere partners getuigden dat hij hen betaalde om een abortus te plegen. Normaal straffen kiezers dat af. Maar dit is 2022. Walker ligt onverwacht nek-aan-nek met de zittende Democratische senator Raphael Warnock. 

De Democraten steken soms zelf de kop in het zand. Het afgelopen jaar kwamen meer dan 2,5 miljoen mensen de grens vanuit Mexico over. De Democratische politici praten niet over de grenscrisis. Maar de Republikeinen schreeuwen moord en brand, en dat kan de Democraten flink wat stemmen kosten in grensstaten zoals Texas en Arizona, waar ook een deel latino’s de overstap maakt naar de Republikeinse partij. Trump won al 38 procent van de latinostemmen in 2020, toen al een stijging van 10 procent. Zet die trend zich straks door?

Spelen straks ook de talloze nieuwe staatswetten die het kiezers lastiger maken om hun stem uit te brengen, een doorslaggevende rol? Strengere voorwaarden om per brief te stemmen, moeilijker registratie als kiezer, minder stembureaus in kiesdistricten waar veel kiezers met een kleur wonen. 

Zal gerrymandering de kiesresultaten weer verdraaien? De hertekende kiesgrenzen die het electoraat herverdelen ten voordele van één partij. Speelt het een rol voor bepaalde kiezers dat Joe Biden met Ketanji Brown-Jackson voor het eerst een zwarte vrouw benoemde in het Hooggerechtshof?

Wordt het ontkennen en verwerpen van de verkiezingsuitslag in 2020 omarmd of afgewezen door de kiezer? Hoe belangrijk vinden kiezers de conclusies van de Congrescommissie die de bestorming van het Capitool onderzocht? Normaal zouden die bevindingen verwoestend zijn voor de partij die er zo nauw bij betrokken was. Maar deze verkiezingen zijn anders: de harde getuigenissen in het Congres doen de peilingen amper bewegen. 

Ze leiden de aandacht af van Trumps talloze juridische problemen door de vijandschap te richten op het ministerie van Justitie en op de FBI, die volgens hen partijdig en corrupt zijn. Ze draaien de beschuldigingen om: niet Trump heeft wat mispeuterd, het is een complot van de diepe staat.

Michael Moore, de befaamde documentaire filmmaker, gaat ook dit keer regelrecht in tegen de heersende voorspellingen. Hij vermoedt dat ontzettend veel vrouwen en jongeren dit keer hun stem zullen uitbrengen, en dat ze de Democraten aan de zege zullen helpen voor de midterms. Voor wat het waard is: Moore voorspelde in 2016 zeer accuraat dat Donald Trump de presidentsverkiezing zou winnen. 

Als journalist op het terrein is het tegenwoordig gewaagd om ongemakkelijke feiten te melden zonder te worden beschimpt. Je wordt al snel partijdigheid verweten. Je mist nuance, is de kritiek. Je wordt gedwongen tot wat ze hier bothsideism noemen. Maar de feitelijke bewijslast dwingt me te zeggen dat de balans zoek is in de Amerikaanse politiek. 

Eén van de twee grote partijen lijkt opgehouden met deelname aan het democratische proces. Die partij waarvan de meerderheid de bestorming van het Capitool relativeert of zelfs goedpraat. 

Zelfs na het drama op 6 januari 2021, stemden diezelfde nacht nog twee derden van de Republikeinse leden in het Huis van Afgevaardigden tégen de bekrachtiging van Joe Biden als president. Diezelfde partij die de huidige bewoner van het Witte Huis voortdurend afschildert als een oude demente stotteraar. 

Eén partij wil de kiesuitslagen alleen maar geloven als ze die verkiezingen wint, en anders niet. Verschillende Republikeinse kieskandidaten zeggen dat ze mogelijk straks de uitslagen niet zullen aanvaarden. Republikeinse mandatarissen zeggen dat ze na de herovering van de macht, leden van de onderzoekscommissie over de bestorming van het Capitool de gevangenis in willen gooien. Dreigen dat de minister van Justitie straks afgezet wordt omdat hij een huiszoeking heeft goedgekeurd op het landgoed van Donald Trump, op zoek naar ultrageheime documenten die toebehoren aan de Nationale Archieven.

Deze midterms zijn echt anders dan anders. De verkiezing baadt dit keer geenszins in de gebruikelijke apathie of in de voorspelbare kleine of grote afstraffing van de zittende president. Het is zo veel meer dan een referendum over Joe Biden. Het gaat over de verscheurde eenheid van het land, over het  toegetakelde vooruitgangsgeloof van de VS.

Optimisme is een basisvoorwaarde voor een werkende democratie. Het wordt in dit tijdsgewricht aangetast door angst en onzekerheid over de toekomst. Het land lijkt moe en ongelukkig, zoals ook vele landen in Europa. De Staten van Amerika zijn anno 2022 helemaal niet Verenigd. En de verkiezingsuitslag? Zoals ze hier te lande zeggen: "all bets are off". Anderen denken allicht:"Rien ne va plus."