Morgen start de 27e (!) klimaatconferentie: wat staat er op het spel en waarom hangt er spanning in de lucht in Sharm-el-Sheikh?

Waar stevenen we momenteel op af met het klimaat? Het is een terechte vraag nadat er op de vorige klimaatconferentie in Glasgow (COP26) geen doorbraak werd bereikt om de uitstoot van het aantal broeikasgassen drastisch te verminderen. Sindsdien is er alweer een jaar voorbijgegaan, en door de oorlog in Oekraïne en de energiecrisis is klimaat een beetje in de schaduw geraakt. De alarmbellen klinken intussen steeds luider, want de wereld zit daarmee met een "dubbele tweede zit" wat betreft de klimaatdoelen. Wat kan Sharm-el-Sheikh betekenen? 

We kennen de gevolgen van een verdere opwarming intussen afdoende: meer en langere periodes van droogte, meer kans op hittegolven die ook intenser kunnen zijn, zowel in duur als in temperatuur, en meer kans op zware regens, zoals de waterbom vorig jaar in Wallonië aantoonde. Bij elke stijging van 1 graad kan de atmosfeer 7 procent meer vocht opnemen, wat dus tot die zwaardere buien kan leiden. 

Voor de toekomstige generatie is deze COP extra belangrijk, want zij zullen nog meer in de brokken delen. Onderstaande statistiek toont aan hoe belangrijk het is om de opwarming onder controle te houden, zelfs al halen we het doel van anderhalve graad niet. 

Kinderen die nu geboren worden, zullen tijdens hun leven vier keer meer hittegolven meemaken dan hun grootouders bij anderhalve graad extra. Maar bij 2 graden extra, wordt dat al zes keer. En als we voortdoen zoals we nu bezig zijn, wordt dat zeven keer. Zelfs al wordt de anderhalve graad moeilijk, het blijft dus de moeite om ernaar te streven. 

Terug naar november 2021. In een regenachtig Glasgow vindt de langverwachte 26e COP plaats. De verschillende landen die onder de vlag van de Verenigde Naties eind 2015 het Klimaatakkoord van Parijs hadden ondertekend, moesten er hun verhoogde ambities voorleggen. 

Wat op dat moment op tafel lag, was immers veel te weinig om de klimaatdoelen van Parijs te halen: de opwarming van de aarde "ruim onder" 2 graden Celsius houden, en inspanningen doen om die op maximaal anderhalve graad te houden.   

Maar een echte doorbraak bleef uit. Sommige landen maakten wel iets betere beloftes, en er was het zinnetje over steenkool dat in het slotakkoord werd opgenomen. Voor steenkool, een van de meest vervuilende fossiele brandstoffen, zou er naar een "phase-down" worden gegaan. Lees: er zou minder steenkool gebruikt worden. Wat in het ontwerpakkoord stond, een "phase-out" (uitfaseren), sneuvelde alsnog onder druk van India en China.  

Er was ook een deelakkoord om de wereldwijde ontbossing definitief te stoppen tegen 2030. En er was de methane pledge om het sterke broeikasgas methaan in te perken. Ruim 120 landen wilden zich daarvoor inspannen. Helaas: Rusland, een van de grote uitstoters, niet.    

Klimaatwetenschappers bleven achter met een dubbel gevoel na Glasgow:  ja, er was de verhoogde ambitie en ja, er was het historische zinnetje over de steenkool in de slottekst. Maar, zo wisten ze toen al, het zou niet volstaan om de doelstellingen van Parijs alsnog te halen. 

In de ideale wereld hadden de aangescherpte ambities na Glasgow een beperking van de opwarming van de aarde tot 2 graden moeten opleveren. Maar in werkelijkheid zitten we nog altijd op koers richting 2,5 graden extra tegen 2100, zo blijkt  uit het recente Syntheserapport van de VN.  

Amper een paar dozijn landen maakte na Glasgow zijn huiswerk opnieuw, maar veel verschil levert dat niet op: de uitstoot van broeikasgassen bijvoorbeeld zou slechts met één schamele procent dalen tegen 2030. Terwijl we naar 45 procent minder moeten gaan om een goede basis te leggen voor de langere termijn, 2050. De VN spreekt van "een verloren jaar" en voegt eraan toe dat het allemaal zeven keer sneller zou moeten gaan met de vermindering van de uitstoot van broeikasgassen. 

Als de wereldwijde uitstoot zou blijven doorgaan zoals de voorbije jaren, zou ons koolstofbudget rond 2030 zelfs al op zijn. Dat budget geeft aan hoeveel CO₂ we nog mogen uitstoten om de opwarming van de aarde met relatieve zekerheid te beperken tot anderhalve graad. 

Kort samengevat: de kloof tussen wat we zouden mogen uitstoten en wat we daadwerkelijk blijven uitstoten, is gigantisch. Intussen klimmen de waarden van broeikasgassen in de atmosfeer naar recordniveaus, en dreigt ook methaan naast CO₂ een steeds grotere uitdaging te worden, rapporteerde het Wereldmeteorologisch Instituut WMO. 

De sterren staan niet zo heel gunstig, toch niet voor een voldoende krachtig akkoord voor de vermindering van de uitstoot van broeikasgassen. Er zijn sowieso maar weinig landen die een update hebben gegeven over hun zogenoemde NDC's, hun huiswerk voor scherpere nationale klimaatambities. En grote spelers zoals bijvoorbeeld China, India en Rusland zijn nog altijd niet geneigd veel sneller te gaan. Uiteraard speelt ook de energiecrisis en de oorlog in Oekraïne een rol: landen denken op dit moment vooral aan het vrijwaren van hun energievoorraden. 

China zei eerder al dat het eerst nog verder wil pieken met de uitstoot om pas na 2030 te gaan dalen. China wil, in tegenstelling tot Westerse spelers zoals de EU, de VS, Canada, Japan en het Verenigd Koninkrijk, nog niet in 2050 klimaatneutraal zijn maar pas in 2060. Ook India vindt 2050 nog te vroeg. Nochtans is 2050 nodig voor de anderhalve graad, net als strengere doelen richting 2030 om daarvoor het pad te effenen. 

Groeilanden argumenteren dat Westerse landen hun welvaart de voorbije eeuw hebben kunnen opbouwen door veel uit te stoten, en dus een historische schuld hebben aan het klimaatprobleem. Ze vinden het ongepast dat de Westerse landen hen net nu gaan opdragen hun uitstoot fors terug te schroeven.  

Dat spanningsveld tussen de westerse landen en groeilanden speelde al in Glasgow: India en China kregen toen finaal hun zin in de koolstofsaga. Het zal ook nu de conferentie domineren. Te meer daar de groeilanden het per hoofd van de bevolking eigenlijk een stuk beter doen dan veel Westerse landen. China bijvoorbeeld scoort beter dan de VS. 

De overwinning van Luiz Inácio "Lula" da Silva in de Braziliaanse presidentsverkiezingen is dan weer wel goed nieuws. Lula zal het klimaatbeleid van zijn voorganger Jair Bolsonaro helemaal omgooien en constructief meewerken op het internationale toneel. Brazilië herbergt een groot deel van het Amazonewoud en heeft daarmee een troef in handen. Lula heeft een uitnodiging van de COP27 aanvaard en zal naar Sharm-el-Sheikh komen, hoewel hij pas in januari de fakkel overneemt van Bolsonaro. "Hij wil er in de verf zetten dat het klimaat een prioriteit is voor Brazilië en dat het land weer meedoet", klinkt het bij zijn entourage. Het kan een positief momentum creëren. 

Onderstaande grafieken (op basis van VN-cijfers) tonen welke landen of sectoren het meest uitstootten in 2020, maar ook hoe de verdeling is per hoofd van de bevolking een ander beeld schetst. 

China gebruikt nog altijd veel steenkool voor zijn energie, net als India, hoewel beide landen ook voluit inzetten op hernieuwbare energie. China twijfelt ook of de anderhalve graaddoelstelling overeind moet blijven. Dat bleek op de G20 in Bali in augustus, waar de 20 grootste economieën bijeenkwamen bij wijze van voorbereiding op de COP. 

Er kwam toen geen gezamenlijke slotverklaring uit de bus. Er was onenigheid over de precieze bewoording van de klimaatdoelen, en ook een passage over de oorlog in Oekraïne lag moeilijk. Die werpt ook een schaduw over de Klimaatconferentie in Egypte. Rusland is de op vier na grootste uitstoter ter wereld: hoe vlot zullen zij betrokken kunnen worden in de gesprekken?  

De Britse langeafstandszwemmer en klimaatactivist Lewis Pugh, die in de aanloop naar de COP27 als eerste mens de Rode Zee overzwom om aandacht te vragen voor de klimaatverandering en meer specifiek het afsterven van de koraalriffen, verwoordde het als volgt: "Het grootste gevaar bestaat erin te denken dat iemand anders deze crisis gaat oplossen. Dat een ander land zijn uitstoot gaat verminderen. Dat een ander bedrijf gaat stoppen met het milieu te vervuilen. Dat er iemand met een technologische oplossing gaat komen. Iedereen van ons moet nu in actie schieten." 

Veel landen hebben momenteel andere zorgen door de oorlog in Oekraïne en de energiecrisis. Sommige grijpen zelfs terug naar steenkool wegens de torenhoge gas- en elektriciteitsprijzen. Op korte termijn kan dit slecht nieuws zijn voor het klimaat, maar op de langere termijn zal het ons helpen om sneller onze afhankelijkheid van fossiele brandstoffen zoals olie, steenkool en gas, af te bouwen. Hernieuwbare energie wordt versneld uitgerold. 

Zo heeft Portugal gigantische concessies voor windmolenparken gegeven. Tegen 2026 wil de nieuwe Portugese regering maar liefst 80 procent van de energie die het land aanmaakt, uit hernieuwbare bronnen halen, vier jaar vroeger dan voorzien. 

India zou in de eerste zes maanden van dit jaar dan weer enkel voor hernieuwbare energie hebben gekozen bij het uitbreiden van zijn energiecapaciteit. Geen enkele gas- of steenkoolcentrale erbij dus, maar zo eenvoudig is het helaas niet. Volgens projecties zal de energievraag in India elk jaar met 7 procent stijgen tot 2027, een stijging die dubbel zo groot is als tijdens de voorbije jaren. Daarvoor plant de Indiase regering toch weer extra kolencentrales. Anders halen ze het niet, klinkt het, ondanks massale investeringen in hernieuwbare energie. Het aandeel van energie uit steenkool zou wel onder de 60 procent moeten uitkomen. 

Het goede nieuws voor hernieuwbare energie is dat de technieken er zijn, en dat groene energie zelf steeds goedkoper wordt, zo schetste de VN deze week nog in een nieuw rapport. Maar ook hier is de boodschap dubbel: de technieken zijn er, maar ze moeten op een veel grotere schaal en (nog) veel sneller worden uitgerold. 

Het World Resources Institute kwam in de aanloop naar de COP met een overkoepelend rapport over hoe ver we staan in die omslag naar hernieuwbaar, weg van fossiele brandstoffen. Conclusie: op geen enkele van de 40 concrete parameters die het instituut hanteert, staan we waar we zouden moeten staan. Voor 27 ervan gaan we wel in de goede richting, maar moet het veel sneller. Het tegengaan van de ontbossing zou bijvoorbeeld 2,5 keer sneller moeten om de klimaatdoelen van 2030 te halen, en de financiering van fossiele brandstoffen zou vijf keer zo snel moeten dalen. Voor een handvol andere parameters gaat het dan weer helemaal de verkeerde richting uit en is een bocht van 180 graden nodig. Dat geldt bijvoorbeeld voor het verlies van mangrovebos, en voor het koolstofvrij maken van het productieproces voor staal, naast cement een energievretende en klimaatbelastende sector.  

Het zal in Egypte over veel meer gaan dan enkel de nationale klimaatdoelen en hoe landen hun emissies naar beneden willen krijgen. De klimaatconferentie wordt nu al "Afrika-COP" genoemd omdat het Afrikaanse continent wellicht hard(er) op tafel zal kloppen in kwesties als het klimaatfonds en de loss & damage-kwestie. 

Daarbij gaat het over hoeveel de rijke landen moeten betalen aan de armere landen om de gevolgen van de klimaatverandering te kunnen dragen: om zich beter te wapenen voor de toekomst enerzijds, en om hun te vergoeden voor geleden schade anderzijds. Maar het is nog niet zeker of "loss & damage" een officieel agendapunt wordt of niet. Ook deze kwestie(s) kan (kunnen) spanningen veroorzaken tussen de armere landen en de rijke.  

Arme landen, zoals vele landen op het Afrikaanse continent, hebben in het verleden bijzonder weinig broeikasgassen uitgestoten en dus historisch gezien weinig bijgedragen aan de klimaatopwarming, maar zijn wel bij de eerste slachtoffers. Daarom zullen zij harder op tafel kloppen, en al zeker nu de COP in Egypte plaatsvindt, dat voor het grootste deel in Afrika ligt. De belofte van rijke landen om elk jaar 100 miljard dollar in het klimaatfonds te stoppen, werd tot nu toe nog niet gehaald, zoals onderstaande cijfers van de OESO aantonen.