Yves Leterme: ‘Mijn leven hing aan een zijden draadje. Op mijn ziekenbed besliste ik: hoe dit ook afloopt, ik blijf niet in de politiek’

Vanuit zijn appartement in Bredene heeft Leterme een verbluffend uitzicht op de duinen en de zee. Hij is hier vaak om zijn moeder en kinderen te zien. De rest van het jaar reist hij de wereld rond, ontspant hij zich in zijn buitenverblijf aan de Franse Côte d’Azur, en vindt hij stabiliteit in zijn stek in Vincennes, vlak bij Parijs, waar zijn Franse vriendin woont en hij anoniem over straat kan lopen.

Leidt u nu een rustiger leven dan als politicus?

Yves Leterme: “Nauwelijks. Het zit in mijn aard om met veel dingen tegelijk bezig te zijn. Toen ik op mijn 52ste de Wetstraat verliet, wilde ik me niet ergens laten benoemen door de partij, maar op eigen kracht een nieuw pad uitstippelen. Eerst werkte ik voor intergouvernementele organisaties zoals de OESO en IDEA, daarna ben ik in de privé gegaan. Zo zat ik vijf jaar lang in een duurzaamheidsraad bij Volkswagen. Nu werk ik als consultant voor bedrijven, en ben ik bestuurslid bij de Club van Madrid, een vereniging van gewezen staatshoofden en regeringsleiders, opgericht door Bill Clinton. Er is altijd wel een tijdzone waar men níét slaapt. Daardoor is het moeilijk om ‘af te schakelen’ en heb ik nog altijd een chronisch slaapgebrek. Elke nacht word ik tussen drie en vijf wakker. Blijkbaar heeft mijn gestel maar vijf uur slaap nodig: vervelend, want ofwel blijf je woelen in bed, ofwel sta je op met het gevoel dat je slecht geslapen hebt.”

U bent voorzitter van de Europese tak van ToJoy, een Chinese holding die wereldwijd investeert in groeibedrijven. Volgens een speciale commissie in het Europees Parlement werkt u mee aan buitenlandse inmenging. De voorzitter, het Franse Europarlementslid Raphaël Glucksmann, noemt u een voorbeeld van hoe de Europese elite al twintig jaar lang verraad pleegt.

Leterme (fijntjes): “De heer Glucksmann is een sociaaldemocraat. In zijn rapport noemt hij namen van ex-politici die zogezegd worden ‘ingekocht’ door buitenlandse regimes, maar ik voel me niet aangesproken.”

U hebt toch geprobeerd om uw naam uit dat rapport te laten schrappen?

Leterme: “Ik heb de rapporteur gemaild dat ik nooit ben benaderd door de Chinese overheid, maar er kwam geen antwoord. Die commissie heeft wel terecht vragen bij de activiteiten van andere voormalige toppolitici. De Duitse ex-bondskanselier Gerhard Schröder stelt zijn expertise al jaren ten dienste van Gazprom en Rosneft, twee Russische gasbedrijven die belangrijk zijn voor het regime van Poetin. Maar dat gebeurde met medeweten van de Duitse regering, die ervoor koos om kerncentrales te sluiten en nog afhankelijker te worden van Russisch gas. Dat breekt hen nu zuur op.”

Waarom is uw job bij ToJoy anders dan wat Schröder doet?

Leterme: “ToJoy is iets tussen Unizo en een investeringsfonds met twee miljoen leden. Die betalen 8 euro lidgeld om hun bedrijf te mogen presenteren aan investeerders op het onlineplatform. De Europese tak is een kleine garnaal, daar ligt het Chinese regime niet wakker van. Wij proberen vooral Europese bedrijven toegang te geven tot de Chinese markt, niet omgekeerd. Wat is het verschil met wat de koning doet op zijn handelsmissies?”

‘Er bestaat een term voor het slag van mensen dat voor geld een spreekbuis wordt van de buitenlandse belangen en propaganda’, sneerde professor Jonathan Holslag op Twitter. Eerder betichtte hij u al van ‘schraapzucht een staatsman onwaardig’.

Leterme: “Mag ik erop wijzen dat ik mijn parlementaire uittredingsvergoeding vrijwillig heb geweigerd? Dat was een pak geld. Ik steek ook veel tijd in vrijwilligerswerk. Zo ben ik voorzitter van het Europees platform ter bestrijding van dakloosheid. Het doel is om de middelen efficiënter in te zetten, te leren van elkaar en lidstaten tot actie te bewegen. De dakloosheid is aan het exploderen in Europa, onder meer door de stijgende armoede en de toenemende migratie. Voor het eerst zijn we aan het tellen om hoeveel mensen het gaat: vroeger dacht men dat Europa 750.000 daklozen had, maar het zijn er veel meer. Finland is erin geslaagd om het probleem uit te bannen door die mensen éérst een dak boven hun hoofd te geven, en dan al hun problemen aan te pakken. In andere landen werken veel diensten nog los van elkaar, wat leidt tot inefficiëntie. Met al dat geld zou je heel veel daklozen logies kunnen bieden.”

Geeft u geld aan daklozen in stations?

Leterme: “Je kunt duizend redenen bedenken om niks te geven – georganiseerde bedelarij, de uitbuiting van vrouwen en kinderen – maar meestal geef ik 2 of 3 euro, in de hoop dat ik die mensen daarmee help.”

JUNGLE

Professor Holslag vindt het naïef om een onderscheid te maken tussen de Chinese zakenwereld en de staat. Alle bedrijven moeten het regime versterken. In De afspraak noemde u dat ‘professorenwijsheid’.

Leterme: “Meneer Holslag heeft gelijk: we mogen niet naïef zijn. Maar hij gebruikt bepaalde feiten om een overdreven vijandbeeld te schilderen. Het beeld van een agressief China dat zich binnenkort ook militair zal roeren en zijn communistisch model aan de rest van de wereld wil opleggen, is onterecht. Oké, de Communistische Partij telt negentig miljoen leden en elk groot Chinees bedrijf heeft een partijafdeling die bij belangrijke bedrijfsbezoeken wordt betrokken. Maar het is niet zo dat elke zet van een Chinees bedrijf past in een groot staatsplan.”

Het Chinese defensiebudget is de voorbije tien jaar verdubbeld en Xi Jinping spreekt dreigende taal tegenover Taiwan. U ziet hem niet in de richting van Poetin evolueren?

Leterme: “Nee. China is een land van 1,4 miljard inwoners: het is normaal dat het zich militair ontwikkelt. Ik herinner mij ook geen oorlog die China de voorbije honderd jaar heeft gevoerd op het Europees continent. Ik herinner me wel conflicten die de Amerikanen op andere continenten zijn gestart, met de steun van Europa.”

U maakt zich geen zorgen over een aanval op Taiwan?

Leterme: “China heeft andere katten te geselen. De economische groei van 2,5 procent is te laag. Om die op te krikken, is er vrede en stabiliteit nodig. Ik beschouw de herintrede van China in de wereldeconomie – naast de Europese integratie – als de grootste verwezenlijking van de 20ste eeuw. Daardoor werden honderden miljoenen Chinezen uit de armoede gesleurd. Ze zijn minder vrij dan wij, maar ze sterven tenminste niet meer van de honger. Ons palmares op het vlak van ontwikkelingssamenwerking is veel minder overtuigend. Zevenhonderd miljoen Chinezen verdienen nu genoeg geld om goed te kunnen leven, de andere helft zit nog altijd in een ontwikkelingsfase. Daarom vind ik het belangrijk dat ToJoy ook in die arme landsdelen actief is. Daar willen de mensen ook graag een huis, een tv en een ijskast. Zolang het regime de levensstandaard van de bevolking blijft verbeteren, zal er weinig protest ontstaan.”

De Amerikanen blijven ook onder president Biden de confrontatie met China zoeken. Hoe moet Europa zich opstellen?

Leterme: “We moeten niet als juniorpartner aan het handje van de Amerikanen blijven lopen. Militair wel, voor de verdediging van West-Europa. Maar in onze relatie met China moeten we een eigen koers varen. Wij leven niet aan de andere kant van de oceaan, maar op een uitstulping van het Euraziatische continent. We hebben alle belang bij een open relatie met China.

“Met sfeerschepping zoals Jonathan Holslag bedrijft, riskeren we dat er een soort racisme ontstaat waarbij ieder Chinees bedrijf verdacht is. Hij noemt de handelsschepen van de Chinese rederij Cosco oorlogsschepen, omdat ze ook tanks kunnen vervoeren. Er was een tijd dat elke Vlaamse minister-president naar Cosco trok om aanvoerlicenties te verkopen voor de Antwerpse haven. En nu hun containerschepen hier belangrijke producten leveren, gaan we dat verdacht maken? Ik vind dat nogal kras. Vrede kun je alleen bewaren door gezamenlijke ontwikkeling. De geschiedenis heeft uitgewezen dat er niet veel opties zijn: ofwel drijf je handel met elkaar, ofwel is het ieder voor zich en stijgt de kans op conflicten.”

De Chinese ambassadeur was niet opgezet met de kritiek van professor Holslag. Hij zei dat we ‘onverantwoorde academici’ moeten weren. Toont dat niet aan dat ze hun model hier willen opleggen?

Leterme: “Vanuit hun perspectief kan ik begrijpen dat ze hem zo noemen. Maar ze zouden beter uitleggen hoe het nu zit met hun handelsschepen. Het gebruik van burgerlijke infrastructuur voor oorlogsdoelen is niet zo gek. Als hier een conflict ontstaat, zullen wij de haven van Antwerpen ook gebruiken.”

Zijn we niet te afhankelijk geworden van China?

Leterme: “Veel belangrijke producten komen van daar, zoals mondmaskers, paracetamol en halfgeleiders. Maar wat heeft ons belet om die zelf te produceren? We hebben onze aanvoerketens zelf naar Azië verlegd om de kosten te drukken. Het is toch raar om dat de Chinezen te verwijten?

“Sommige Europese leiders beweren nu dat wij strategisch onafhankelijk kunnen worden. Ik geloof daar niet in. Europa is mondiaal de grootste markt, maar op het vlak van veiligheid, energie, grondstoffen en export zijn wij het afhankelijkste deel van de wereld. Als hier tegen 2035 alleen nog elektrische voertuigen mogen rondrijden, waar gaan we al die batterijen, grondstoffen en elektriciteit dan halen? Dat lukt niet zonder medewerking van die ‘slechte Chinezen met hun oorlogsschepen’. De economie van de toekomst zal draaien op microchips, batterijen, zonnepanelen en zeldzame metalen. Europa gaat fors investeren om hier zelf chips te maken, maar nu komen die voor 80 procent uit Azië. En waar worden onze zonnepanelen gemaakt? Wij hebben de Chinezen nódig, net zoals zij onze afzetmarkt nodig hebben. Als iedereen zich terugplooit op zichzelf, worden wij de grote verliezer. De Amerikanen hebben betere papieren: zij zijn energie-onafhankelijk, produceren schaliegas en hebben chips, olievelden en mijnen voor zeldzame metalen.”

Mogen we ons dan ook niet bemoeien met interne Chinese kwesties, zoals de mishandeling van de Oeigoeren of een mogelijke annexatie van Taiwan?

Leterme: “We mogen onze eigen waarden en democratische rechtsstaat zeker verdedigen, maar als we kritiek uiten, vergeten we best niet wat we zelf hebben uitgespookt: de kolonisering, de plundering van Afrika, het uitmoorden van de inheemse bevolking in Amerika. Voor ons behoort dat tot het verleden, maar de Chinezen denken op langere termijn. Wij bekritiseren de derde, ongrondwettelijke ambtstermijn van Xi Jinping, maar zij zien dat onze democratie aan metaalmoeheid lijdt, met minderheidskabinetten, bestuurlijke chaos en regeringen die om de haverklap vallen. Het Verenigd Koninkrijk is nu aan zijn vierde premier in vier jaar tijd toe. Wij vinden dat democratie, China ziet vooral instabiliteit en inefficiëntie. Zij beschouwen ons als een stuurloos schip waar geregeld muiterij uitbreekt, terwijl zij hun tanker in rechte lijn op hun doel laten varen. Stabiliteit vinden ze belangrijker dan het grote gelijk van elk individu.”

Josep Borrell, de hoge EU-vertegenwoordiger voor buitenlands beleid, zegt: ‘Europa is een tuin, de rest van de wereld is een jungle.’

Leterme (schudt het hoofd): “Beseft hij welke schade zo’n uitspraak aanricht? Mijn Chinese vrienden waren gechoqueerd. We moeten stoppen met de wereld te bekijken door een superieure westerse bril. In onze tuin vind je óók junglepraktijken. We zouden minstens moeten respecteren dat niet iedereen denkt zoals wij.”

BIJNA DOOD (x3)

U moest als premier de bankencrisis van 2008 oplossen. Ook nu klinken waarschuwingen voor een nieuwe financiële crash, langdurige inflatie en een diepe economische crisis.

Leterme: “De centrale banken hebben jarenlang zoveel goedkoop geld in de economie gepompt dat een grote inflatieopstoot onvermijdelijk was. Maar de meeste analisten verwachten toch dat de inflatie binnenkort afneemt en de economische dip van korte duur zal zijn.”

De schuld van Wallonië bedraagt 240 procent van de inkomsten: dat is slechter dan de financiële toestand van Griekenland. Ook de schuld van de federale overheid en van Brussel loopt op tot ver boven de 100 procent. Hoe gevaarlijk is dat?

Leterme: “Voorlopig ligt de inflatie veel hoger dan de intrest, waardoor een deel van onze schuld wegsmelt. Maar als de inflatie nog lang hoog blijft, zal de rente verder stijgen en wordt die schuld zeer duur. Telkens als de rente met een procent stijgt, moet de federale regering ruim 4 miljard euro extra rentelasten betalen. Zo eet je de beleidsruimte voor de toekomst weg. Om onze welvaart te behouden, moeten we dringend hervormen en investeren. Dat is moeilijk als je zo diep in de schulden zit, niet energie-onafhankelijk bent en nog meer gaat uitgeven aan defensie, pensioenen, gezondheidszorg en klimaatkosten.”

Had de Vivaldi-regering dan meer moeten besparen?

Leterme: “In een crisis is dat niet evident. Helaas besparen we buiten de crisissen óók niet. Zo hebben we een grote budgettaire achterstand opgelopen tegenover Duitsland en Nederland, en die gaan we niet oplossen door veel meer mensen aan de slag te krijgen, want de hervormingen in de arbeidsmarkt en de pensioenen zijn te mager.”

Uw partijgenoot Koen Geens zegt dat je het op federaal niveau nog maar over één ding eens kunt geraken: hogere uitgaven.

Leterme: “Ik heb in 2007 al gezegd dat het Belgisch model op zijn limieten botst. Het is sindsdien zeker niet verbeterd. Als je met zeven partijen een akkoord moet maken, wordt dat een optelsom van oekazes en veto’s, waardoor je te veel geld uitgeeft en te weinig hervormt. Dat ontgoochelt de kiezer, waardoor die voor radicale partijen stemt en er achteraf nog meer partijen nodig zijn om een regering te vormen. Ook elders in Europa zie je dat, maar bij ons is het extremer.”

Ondanks de lege Belgische, Waalse en Brusselse schatkist weigert de PS te hervormen, verdedigt MR-voorzitter Bouchez elke fiscale aftrek voor rijke mensen en wil Ecolo elke jongere 25.000 euro geven. Is dat geen gebrek aan verantwoordelijkheid?

Leterme: “De urgentie om in te grijpen was nog nooit zo groot, zeker na de overstromingen in Wallonië. Dat de Franstaligen dat niet zien, wijt ik aan hun zuiderse cultuur. Ook het cliëntelisme bij de PS en de opkomst van de communistische PTB, voor wie het nooit genoeg is, speelt een rol. In het zuiden heeft men ook een andere kijk op werk. Maar laten we in eigen boezem kijken: de Vlaamse regering is óók te veel een uitdeelregering geworden die om de paar dagen met nieuwe premies en subsidies strooit.”

De balans van cd&v in de regering-De Croo oogt schraal. Vincent Van Peteghem heeft nog lang geen fiscale hervorming op zak, onder Sammy Mahdi en zijn opvolgster Nicole de Moor is de asielcrisis totaal uit de hand gelopen, en de expert die de staatshervorming moest voorbereiden, heeft het kabinet van Annelies Verlinden verlaten omdat de Franstaligen niet wilden meewerken. Wat dóét cd&v nog in die regering?

Leterme: “Ik vreesde vanaf het begin voor dit scenario. We hadden nooit in die regering moeten stappen, tenzij we de leiding hadden kunnen nemen. Wat heeft Koen Geens minder dan Alexander De Croo? Maar het zit dieper dan dat. Ik heb in 2007 mijn partij weer aan de macht gebracht in een kartel met de N-VA, en door nieuwe mensen zoals Inge Vervotte en Kris Peeters aan te trekken. Ik kon toen al voorspellen dat dat nieuwe elan zou doodbloeden als men geen nieuwe verbanden zou zoeken. Helaas besliste de partijtop om terug te plooien op zichzelf en als individuele partij weer naar 20 procent te streven. Ik heb onder vier ogen vaak tegen onze kopstukken gezegd dat die ambitie lovenswaardig was, maar dat het zou eindigen met een verschrompeling van cd&v als centrale machtspartij, zoals elders in Europa ook is gebeurd. Je moest blind zijn om iets anders te geloven.”

Dat Conner Rousseau er wél in slaagt om een traditionele partij weer te doen groeien, biedt u geen hoop?

Leterme: “Dat zijn nog maar peilingen. Een score van 15 procent is ook ver beneden het niveau dat de socialisten ooit haalden. Ik zie geen basis voor een grote revival van een traditionele partij.”

Haalt cd&v in 2024 de kiesdrempel?

Leterme: “Natuurlijk! Zó snel zal het niet gaan, hoor.”

Naar wie moet cd&v kijken voor samenwerking?

Leterme: “Dat weet ik niet. De tijd van de kartels is voorbij. Maar ik heb meermaals tegen Hilde Crevits, Joachim Coens en Sammy Mahdi gezegd dat ze de partij moesten opengooien en mensen van buitenaf betrekken die een belangrijke rol spelen in hun sector. Met hun inbreng kun je een nieuw programma met gedragen standpunten maken. Zo heb ik het in 2004 gedaan, maar nu zijn er andere keuzes gemaakt. So be it.”

Waarom is Joachim Coens mislukt als partijvoorzitter?

Leterme: “Joachim is een sympathieke mens, maar communicatief niet de scherpste. Vanuit zijn ervaring als havenbaas weet hij dat veel dingen complexer zijn dan wat je in een vlotte oneliner kunt vatten. Hij heeft wel sterke nieuwe figuren op de kaart gezet: Vincent Van Peteghem, Annelies Verlinden, Sammy Mahdi. Maar als nieuwe leider moet je de partij ook in een winningmood brengen. Door de coronacrisis kreeg hij daar amper de kans toe. Hij moest zijn macht bovendien delen met de ministers.

“Toen ik de partij in 2003 overnam, schreven de kranten ook al dat het gedaan was met onze partij. ‘Denken ze nu echt dat die grijze boekhouder hen gaat redden?’ Maar ik trok langs de Vlaamse parochiezalen en de mayonaise pakte. Ik had ook het geluk dat ik mijn goesting kon doen als leider van een oppositiepartij, en dat de regering-Verhofstadt stommiteiten beging.”

In zijn eerste speech als partijvoorzitter gaf Sammy Mahdi er zijn coalitiepartners van langs. En in september gijzelde hij drie dagen lang de Vlaamse regering, omdat hij voor de begrotingsonderhandelingen in Facebook-advertenties had beloofd de kinderbijslag weer volledig aan de index te koppelen. Is dat wat cd&v moet doen?

Leterme: “Dat is zeker niet voldoende. Maar Sammy probeert van cd&v wel een communicatieve fighting machine te maken, zoals alle partijen dat nu zijn. Met zijn standpunt over het kindergeld toont hij dat cd&v een gezinspartij is die voor de middenklasse opkomt. Zijn stijl is scherper dan jullie gewoon zijn, maar zijn visie is 100 procent christendemocratisch. Ik vind hem een uitzonderlijk talent.”

Maar ook in de Vlaamse regering zit cd&v niet lekker, met dossiers als Ventilus en stikstof.

Leterme: “De christendemocratie zit goed in haar vel als ze leiding kan geven en het compromis kan uitdragen. Dat is in geen van beide regeringen zo.”

Is het toeval dat Hilde Crevits er net nu onderdoor is gegaan? Ze zei eerder dat het stikstofdossier aan haar vrat en moest na het ontslag van Wouter Beke minister van Welzijn worden, een post die ze bij de start van de regering had geweigerd omdat hij emotioneel zo belastend is.

Leterme: “Ik ben in de zomer nog met haar gaan eten en toen leek ze opgewekt. Maar er rust een enorme druk op toppolitici. Ons politieke systeem maakt het heel moeilijk om beslissingen te nemen: de communautaire hindernissen, de partijpolitieke versnippering, de permanente campagnesfeer, de toegenomen verwachtingen van mensen die vragen dat je elk probleem, elke hindernis op hun pad uit de weg ruimt. ‘En als dat niet lukt, zijn jullie niks waard!’ Zo wordt het heel lastig voor een minister die resultaten moet halen. En achteraf krijg je de ontgoocheling via allerlei kanalen in je gezicht geduwd. A distance de baffe noemen de Fransen dat: politici zijn zo nabij dat je ze in hun gezicht kunt kletsen. Misschien moeten ze weer wat meer afstand creëren en zich beter afschermen voor die hijgerige sfeer.”

In 2008 werd de druk u ook te veel. U werd als premier in het ziekenhuis opgenomen met maagbloedingen.

Leterme: “Ik had 800.000 stemmen gehaald met de belofte van goed bestuur en een staatshervorming. Ik liep mezelf te pletter om dat waar te maken, maar de Franstaligen zeiden non en de mislukking werd volledig op mij geprojecteerd. Die druk vrat me helemaal op. In het ziekenhuis hing mijn leven aan een zijden draadje. Tijdens die week op mijn ziekenbed besliste ik: hoe dit ook afloopt, ik blijf niet in de politiek. Ik wilde niet egoïstisch zijn door meteen op te stappen, maar een paar jaar later heb ik mijn leven weer in handen genomen.”

Klopt het dat u later nog twee keer aan de dood bent ontsnapt?

Leterme: “Ja. In 2013 ben ik tijdens een toespraak bijna gestikt in een stuk vlees. En in 2017 maakte ik een zware aardbeving mee in de Chinese Jiuzhaigou-vallei, een van de mooiste omgevingen die ik ooit heb gezien. Mijn vrouw en ik hadden een namiddag gewandeld langs de azuurblauwe meren van het nationaal park. We lagen net in bed toen de aarde begon te beven. In een reflex trok ik het dekbed omhoog, om ons te beschermen tegen alles wat naar beneden viel. Daarna vluchtte ik naar buiten, in mijn onderbroek en een hemdje, maar zonder broek en schoenen (lacht). Het was een dierlijke reactie: ‘Ik moet hier weg, de boel gaat instorten!’ Mijn vrouw kwam enkele seconden later ook de kamer uit, maar zij had gelukkig wél het verstand om haar sacoche, onze paspoorten en enkele kleren mee te nemen. Aan het einde van de gang was een vluchttrap. Terwijl ik mijn voeten verwondde aan de scherven en steentjes, liep zij op haar slippers naar beneden. We brachten de nacht door op de parking, bij volle maan, tussen de bergen, hopend dat de afbrokkelende rotsen niet tot daar zouden rollen. Er vielen uiteindelijk dertig doden, onder wie enkele mensen in ons hotel.”

ONEETBARE WORST

Is de particratie ook een reden waarom ons politiek systeem vierkant draait?

Leterme: “Vooral de verrommeling van de particratie. Men gooit de keuken en het restaurant door elkaar. Charles de Gaulle zei ooit: ‘De mensen verwachten een goede worst op hun bord, maar die smaakt beter als ze niet weten hoe ze is gemaakt.’ Tegenwoordig staan de koks in een open keuken te ruziën over wat erin moet, en daarna komen ze in het restaurant zeggen dat de worst amper te eten is. Hoe wil je dan dat de klant tevreden naar huis gaat? Men zou beter weer enkele elementaire regels respecteren. Als je in een meerderheid zit, hou je kritiek dan binnenskamers, geef je ministers de ruimte om akkoorden te maken en verdédig die ook.”

‘Als je voorbij het spektakel kijkt, zie je dat deze regering wél hervormt’, zei Frank Vandenbroucke hier vorige week.

Leterme: “Klopt! Frank Vandenbroucke zal ondanks alle herrie doorgaan met zijn hervormingen, net als De Croo en Van Peteghem. Geef die mensen dan ook de kans om dat te doen tot aan de verkiezingen, in plaats van voortdurend tussentijdse scoreborden op te maken, en je te laten opjagen in peilingen. Het is alsof Tadej Pogacar in de Tour na élke kilometer zou proberen om de eerste te zijn.”

Moet er in 2024 een nieuwe staatshervorming komen?

Leterme: “Dat wordt moeilijk, er zijn veel andere prioriteiten. Toch zou men ook de constructiefouten in ons systeem moeten repareren. Brussel is een inefficiënt, duur waterhoofd, Wallonië heeft dringend geld nodig en federaal zit je ook met een staatsschuld die de regering, met haar beperkte fiscale ruimte, niet meer kan oplossen. Ook de blokkeringen tussen de verschillende regeringen moet je aanpakken. Maar zoals de kaarten nu liggen, wordt het bijna onmogelijk om een tweederdemeerderheid te vinden voor een staatshervorming. cd&v wilde die in deze regering voorbereiden, maar wie gaat ze goedkeuren? Je hebt de N-VA óf de PVDA nodig, terwijl er al een grote kloof gaapt tussen wat cd&v en de MR willen. Er is bij sommige partijen een hernieuwd geloof in België. Ik hoor dat ook bij ondernemers: ‘Zorg gewoon dat het werkt.’”

Als uw analyse klopt, dan gaat Vivaldi na de verkiezingen gewoon door, want Bart De Wever wil federaal niet meedoen zonder dat het Belgische systeem op de schop gaat.

Leterme: “Hoe vaak heeft hij dat nu al gezegd? Ik heb veel respect voor De Wever, maar die plaat is grijsgedraaid.”

© Humo