Rapport: Europese regeringen hacken telefoons van burgers en niemand die dat controleert

Spionagesoftware als het van oorsprong Israëlische Pegasus wordt niet alleen ingezet tegen misdadigers of buitenlandse spionnen, maar binnen de EU ook volop tegen journalisten en oppositieleden. “En niet bij toeval of per ongeluk, het is onderdeel van een systeem”, zei de D66-Europarlementariër op een persconferentie.

KIJK. Spionagesoftware plaatsen om journalisten en activisten wereldwijd te kunnen volgen via een telefoon. Het klinkt als een spionagethriller, maar volgens internationale media is het écht gebeurd

In ’t Veld (D66) werd door het Europees Parlement op onderzoek uitgestuurd nadat vorig jaar bleek dat duizenden mensen, onder wie verschillende belangrijke politici zoals Charles Michel en de Franse president Emmanuel Macron, waren afgeluisterd. En ‘afgeluisterd’ is een te ouderwets woord. “Spyware kan worden gebruikt om een smartphone over te nemen en alle inhoud eruit te halen, inclusief documenten, afbeeldingen en berichten”, staat in het rapport. “Toegang tot het systeem van het slachtoffer kan worden gemanipuleerd en gefabriceerde inhoud kan worden geplant. De microfoon en camera kunnen op afstand worden geactiveerd en maken van het apparaat een spion in de kamer. Al die tijd is het slachtoffer zich van niets bewust.”

Het rapport noemt Polen, Hongarije, Cyprus, Griekenland en Spanje als grootgebruikers als het gaat om inzet van deze techniek tegen de eigen burgers. Met name oppositieleden en journalisten zijn slachtoffers, het rapport geeft er talloze voorbeelden van. “Het verkregen materiaal kan niet alleen worden gebruikt om acties te observeren, maar ook om de slachtoffers te chanteren, in diskrediet te brengen, te manipuleren en te intimideren.”

Over België bevat het 159 pagina’s tellende rapport een halve bladzijde. Er staat onder meer te lezen hoe minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open Vld) vorig jaar toegaf dat de Belgische inlichtingendiensten Pegasus legaal kunnen inzetten om smartphones van mensen te bespioneren, zonder te bevestigen of dat ook daadwerkelijk gebeurt.

Het rapport wordt in december in het parlement behandeld. Maar de voorzitter van de parlementscommissie die erover gaat, CDA-Europarlementariër Jeroen Lenaers, zegt nu al dat het rapport meer teweeg moet brengen dan alleen media-aandacht. “Er is Europese wetgeving nodig voor de inzet van spyware door lidstaten. Daarnaast moeten er import- en exportregels ingevoerd worden voor de aankoop van spionagesoftware. Ook is het belangrijk dat we het recht op transparantie vastleggen voor slachtoffers van afluisteroperaties.”

Lenaers gebruikt vergelijkbare woorden als zijn D66-collega: “Het oneigenlijk gebruik van spionagesoftware tegen journalisten, activisten en oppositiepolitici is een rechtstreekse aanval op de rechtsstaat”, zegt hij. “Het wordt dan ook hoog tijd dat de lidstaten en de Europese Commissie eindelijk in gang schieten.”

Samenwerken tussen lidstaten is zeker niet genoeg om dit probleem aan te pakken, lidstaten zijn vaak zelf de overtreders, het moet via de Brusselse instellingen en Europol, schrijft In ’t Veld in haar rapport. De lidstaten weigerden ook aan haar onderzoek mee te werken. Ze zei vanmorgen te verwachten dat het Europees Parlement na behandeling van haar rapport met concrete voorstellen zal komen. Of die dan ook daadwerkelijk worden ingevoerd, is een andere zaak: De Europese Commissie heeft in de EU het recht van initiatief en die loopt, volgens In ’t Veld, te veel aan de leiband van de lidstaten.

Ze was er vanmorgen hard over tijdens haar persconferentie: “Onlangs nam Elon Musk Twitter over. Er is grote bezorgdheid en Eurocommissaris Thierry Breton waarschuwde Musk meteen dat ‘in Europa de vogel volgens onze regels zal vliegen’. De Commissie is vastbesloten om aanvallen op de democratie van buitenaf te bestrijden. Maar als de aanvallen op de democratie van binnenuit komen, zwijgt de Commissie. Dan is de verdediging van de Europese democratie niet langer een Europese aangelegenheid, maar een zaak voor de lidstaten. De Commissie toont spieren aan Musk, maar fluwelen handschoenen aan lidstaten die spyware tegenover burgers gebruiken.” Commissie noch lidstaten hebben op het rapport gereageerd.