Een reeks megadreigingen brengt onze toekomst in gevaar – niet alleen onze banen, inkomens, rijkdom en de wereldeconomie, maar ook de relatieve vrede, welvaart en vooruitgang van de afgelopen 75 jaar. Gedurende vier decennia na de Tweede Wereldoorlog dacht niemand aan klimaatverandering en banenverplaatsende kunstmatige intelligentie, en termen als “deglobalisering” en “handelsoorlog” lagen op niemands lippen. Wereldwijde pandemieën waren niet eens een bijzaak – de laatste grote pandemie was in 1918. Na de ontspanning tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie in de jaren zeventig en de opening van de VS voor China doofde het toch al geringe risico van een conventionele of nucleaire oorlog tussen grootmachten.

De groei was robuust, de economische cycli werden beheerst en de recessies waren kort en oppervlakkig, behalve tijdens de stagflatoire jaren zeventig; en zelfs toen waren er geen schuldencrises in de geavanceerde economieën, omdat de particuliere en openbare schuldratio’s laag waren. Er was geen impliciete schuld uit pensioenen en gezondheidszorgstelsels omdat het aanbod van jonge werknemers toenam terwijl de vergrijzing matig was. Gezonde regelgeving en kapitaalcontroles temperden de boom-bust cycli en hielden grote financiële crises op afstand. De belangrijkste economieën waren sterke liberale democratieën zonder extreme partijpolarisatie. Populisme en autoritarisme bleven beperkt tot een benepen groepje armere landen.

Nieuwe, extreme megadreigingen die voorheen niemand in de gaten had

Spoel door naar eind 2022, en je zult onmiddellijk merken dat we overspoeld worden door nieuwe, extreme megadreigingen die voorheen niemand in de gaten had. De wereld is terechtgekomen in wat ik een geopolitieke depressie noem, met (ten minste) vier gevaarlijke revisionistische machten – China, Rusland, Iran en Noord-Korea – die de economische, financiële, veiligheids- en geopolitieke orde die de VS en hun bondgenoten na de Tweede Wereldoorlog hebben geschapen, uitdagen.

Het risico van een oorlog tussen de grootmachten, maar ook van een nucleair conflict neemt sterk toe. In het komende jaar zou de Russische aanvalsoorlog in Oekraïne kunnen escaleren tot een onconventioneel conflict waarbij de NAVO rechtstreeks betrokken is. En Israël – en misschien de VS – kunnen besluiten tot een aanval op Iran, dat op weg is naar de bouw van een kernbom.

Chinees-Amerikaanse koude oorlog met de dag kouder

Nu de Chinese president Xi Jinping zijn autoritaire bewind verder consolideert en de VS hun handelsbeperkingen tegen China aanscherpen, wordt de nieuwe Chinees-Amerikaanse koude oorlog met de dag kouder. Erger nog, het zou wel eens heet kunnen worden over de status van Taiwan, dat Xi wil herenigen met het vasteland, en dat de Amerikaanse president Joe Biden blijkbaar wil verdedigen. Ondertussen heeft het nucleair bewapende Noord-Korea opnieuw de aandacht getrokken door raketten af te vuren boven Japan en Zuid-Korea.

De toekomstige milieu-apocalyps: greenwashing, greenwishing en greenflation

Zelfs als we de dreiging van een nucleair conflict buiten beschouwing laten, wordt het risico van een toekomstige milieu-apocalyps steeds groter, vooral omdat het meeste gepraat over net-nul en ESG (environment, social, and governance) beleggen slechts greenwashing – of greenwishing – is. De nieuwe greenflation is al in volle gang, want het blijkt dat het vergaren van de metalen die nodig zijn voor de energietransitie veel dure energie vergt.

Er is ook een groeiend risico van nieuwe pandemieën die nog erger zouden zijn dan bijbelse plagen, vanwege het verband tussen milieuvernietiging en zoönotische ziekten. Wilde dieren die gevaarlijke ziekteverwekkers bij zich dragen, komen steeds vaker in contact met mensen en vee. Dat is de reden waarom we sinds het begin van de jaren tachtig al vaker en virulenter pandemieën en epidemieën hebben meegemaakt (HIV, SARS, MERS, varkensgriep, vogelgriep, Zika, Ebola, COVID-19). Alles wijst erop dat dit probleem in de toekomst nog ernstiger zal worden.

De Grote Stagflatoire Schuldencrisis

De economische situatie is er niet beter op geworden. Voor het eerst sinds de jaren zeventig hebben we te maken met hoge inflatie en het vooruitzicht van een recessie – stagflatie. En als die komt, zal de recessie niet kort en oppervlakkig zijn, maar lang en ernstig, omdat we ook te maken kunnen krijgen met de moeder van alle schuldencrises, als gevolg van de snel stijgende particuliere en overheidsschulden in de afgelopen decennia. Lage schuldratio’s hebben ons dat in de jaren zeventig bespaard. En hoewel we zeker schuldencrises hadden na de crash van 2008 – het resultaat van buitensporige schulden van huishoudens, banken en overheden – hadden we ook deflatie. Dat was een vraagschok en een kredietschaarste die konden worden opgevangen met massale monetaire, fiscale en kredietversoepeling.

Vandaag ervaren we de ergste elementen van zowel de jaren 1970 als 2008. Meerdere, aanhoudende negatieve aanbodschokken vallen samen met schuldratio’s die nog hoger zijn dan tijdens de wereldwijde financiële crisis. Aangezien de inflatiedruk centrale banken dwingt het monetaire beleid te verkrappen, ook al dreigt er een recessie, zullen de kosten van de schuldendienst de pan uit rijzen. En de vergrijzing impliceert ook enorme niet-gefinancierde overheidsverplichtingen – voor pensioenen en gezondheidszorg – die even groot zijn als de expliciete overheidsschuld. Iedereen zou zich moeten voorbereiden op wat herinnerd zal worden als de Grote Stagflatoire Schuldencrisis.

Een economische en financiële crash die politiek onaanvaardbaar wordt

Hoewel de centrale banken zich hebben ingespannen om een havikistische houding aan te nemen, moeten we sceptisch zijn over hun bereidheid om de inflatie koste wat het kost te bestrijden. Als ze eenmaal in een schuldenval zitten, moeten ze met hun ogen knipperen. Met zulke hoge schuldratio’s zal inflatiebestrijding een economische en financiële crash veroorzaken die politiek onaanvaardbaar wordt geacht. De grote centrale banken zullen het gevoel hebben dat ze geen andere keuze hebben dan terug te krabbelen, en de inflatie, de ontwaarding van fiatvaluta’s, boom-bust cycli en financiële crises zullen nog ernstiger en frequenter worden, wat zal leiden tot monetaire en financiële chaos.

Tegelijkertijd zullen geopolitieke conflicten en bezorgdheid over de nationale veiligheid handels-, financiële- en technologieoorlogen blijven aanwakkeren, waardoor het proces van deconcentratie wordt versneld. Door de terugkeer van het protectionisme en de Chinees-Amerikaanse ontkoppeling zullen de wereldeconomie, de toeleveringsketens en de markten gefragmenteerder worden, waardoor een breed scala aan goederen en diensten duurder wordt. “Friend-shoring” en “veilige en eerlijke handel” hebben respectievelijk offshoring en vrije handel vervangen.

Wordt Homo sapiens uiteindelijk overbodig?

Mettertijd zullen door de vooruitgang van AI, robotica en automatisering steeds meer banen verdwijnen, zelfs als beleidsmakers hogere protectionistische muren optrekken in een poging de laatste oorlog te bestrijden. Door immigratie te beperken en meer binnenlandse productie te eisen, zullen vergrijzende geavanceerde economieën een sterkere stimulans creëren voor bedrijven om arbeidsbesparende technologieën toe te passen, die in toenemende mate niet alleen routinematig maar ook cognitief en creatief werk kunnen verrichten. Zelfs Homo sapiens kan uiteindelijk overbodig worden.

Deze megadreigingen zullen verder bijdragen tot de toenemende inkomens- en vermogensongelijkheid, die de liberale democratieën reeds zwaar onder druk heeft gezet (omdat de achterblijvers in opstand komen tegen de elites) en de opkomst van radicale en agressieve populistische regimes overal ter wereld heeft aangewakkerd.

Dat we op dit gevaarlijke punt zijn beland, komt deels doordat we lange tijd onze kop in het zand hebben gestoken. Nu moeten we de verloren tijd inhalen. Als de overheid en de particuliere sector niet doortastend optreden, zowel in eigen land als wereldwijd, zal de komende periode minder lijken op de vier decennia na de Tweede Wereldoorlog dan op de drie decennia tussen 1914 en 1945. Wat begon met de Eerste Wereldoorlog en de grieppandemie maakte plaats voor de crash van Wall Street in 1929 en de Grote Depressie, voor massale handels- en valutaoorlogen, voor inflatie, hyperinflatie en deflatie, en voor financiële en schuldencrises die leidden tot massale ineenstortingen en wanbetalingen. Uiteindelijk ontstonden autoritaire militaristische regimes in Italië, Duitsland, Japan, Spanje en elders, met als hoogtepunt de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust.

Als wij niet klaar zijn voor een soortgelijke reeks rampen, komt dat misschien omdat die al begonnen is.

De auteur Nouriel Roubini is emeritus hoogleraar economie aan de New York University’s Stern School of Business, is hoofdeconoom bij Atlas Capital Team en is de auteur van MegaThreats: Ten Dangerous Trends That Imperil Our Future, and How to Survive Them (Little, Brown and Company, 2022).

© Project Syndicate, 2022.
www.project-syndicate.org