Wat na de Russische terugtrekking uit Cherson? ‘Juiste keuze, Dnjepr is uitstekende natuurlijke barrière’

Het was een opvallend moment van broederschap woensdagavond, hoe zowel Wagner-topman Jevgeni Prigozjin als Tsjetsjeens leider Ramzam Kadyrov zich achter de beslissing van generaal Sergej Soerovikin en minister van Defensie Sergej Sjojgoe schaarden om zich terug te trekken uit Cherson. Soerovikin en Kadyrov, twee hardliners van het eerste uur, vinden terugtrekken doorgaans meer iets voor halfslachtige slappelingen. Zelf aarzelen ze niet om voor honderd meter terreinwinst duizenden mensenlevens als kanonnenvoer in de strijd te werpen in de Donbas.

Sjojgoes bevel tot terugtrekking noemden ze echter “een moeilijke maar juiste keuze” die duizenden mensenlevens zou sparen. Toch kunnen zelfs zij niet ontkennen dat dit een gevoelige nederlaag is. Eind september annexeerde Poetin het gebied nog met veel bombarie tijdens een plechtige ceremonie in het Kremlin; voortaan zou Cherson samen met Zaporizja, Donetsk en Loehansk “voor eeuwig” in de veilige schoot van het Russische moederland komen te liggen. Wie de regio's zou aanvallen, zou Russisch grondgebied aanvallen, een dreigement waarbij zelfs werd gevreesd voor vergelding met kernwapens. Nog geen zes weken later trekt het Russische leger zich uit eigen beweging van het westelijk deel van dat ‘eigen grondgebied’ terug, van nucleaire dreiging is geen enkele sprake.

‘Geen goede wil’

Aan Oekraïense zijde heerst voorlopig geen jubelstemming, ondanks de mogelijk nakende bevrijding van 4.600 vierkante kilometer grondgebied. President Volodymyr Zelensky waarschuwde in een televisieboodschap woensdagavond voor al te veel voortijdige euforie. Het is nog altijd niet duidelijk op welke termijn de Russen zich zullen terugtrekken, en op welke manier.

Sinds woensdag volgen de berichten over verlaten dorpen op enkele tientallen kilometers rondom de stad Cherson zich in sneltempo op. Twaalf dorpen zouden al bevrijd zijn, maar nog altijd leeft de vrees dat de stad Cherson zelf niet zonder slag of stoot overgegeven zal worden. “De vijand brengt ons geen cadeaus, doet geen ‘tekenen van goede wil’”, aldus Zelensky. “In een oorlog biedt de vijand bij elke stap weerstand, wat risico's inhoudt voor het leven van onze helden. Daarom moeten we voorzichtig blijven, zonder emoties.”

Ook militair historicus Tom Simoens (KMS Brussel) betwijfelt dat Rusland Cherson van vandaag op morgen zal opgeven. “Sommige locaties zijn al dagenlang verlaten: het vliegveld van Cherson is bijvoorbeeld leeg, in die loopgraven zit geen enkele Rus meer. Maar dat is verre van overal het geval. Het Russische leger zit nog met het trauma van Charkiv van begin september, toen het compleet verrast werd door het Oekraïense tegenoffensief en veel van zijn materieel en munitie in chaos heeft moeten achterlaten. Dat scenario wil het nu absoluut vermijden, de nog aanwezige militairen zullen er alles aan doen de terugtrekking zo ordentelijk mogelijk te laten verlopen en de Oekraïners zo lang mogelijk tegen te houden, misschien zelfs nog enkele weken.”

Mijnen en boobytraps

Woensdag verschenen de eerste beelden van door Russen opgeblazen bruggen over de rivieren op de westelijke oever van de Dnjepr, en meer dan waarschijnlijk zijn veel plaatsen bezaaid met mijnen en boobytraps. Volgens presidentieel adviseur Mychajlo Podoljak wil het Russische leger van Cherson “een stad des doods” maken. “Het leger plaatst overal springstoffen: in appartementen, gebouwen, de riolering.”

Bovendien komt de bevrijding van het gebied met nog een ander risico voor het Oekraïense leger: elke kilometer dichter bij de rivier, is een kilometer dichter binnen het vuurbereik van de Russische artillerie op de oostoever. Dat is ook het argument dat Prigozjin en Kadyrov woensdag bovenhaalden: de terugtrekking is geen overgave, wel “het innemen van voordeligere strategische posities”.

Dat argument op zichzelf klopt wel, zegt Simoens. Hij noemt de beslissing van Rusland “emotioneel de moeilijkste, maar rationeel wel de juiste”. “De Dnjepr vormt na de terugtrekking een uitstekende natuurlijke barrière van honderden meters breed, die ook voor Oekraïne moeilijk te overbruggen valt.”

Nieuwe loopgraven

Satellietbeelden tonen hoe de Russen effectief al wekenlang versterkingen, loopgraven en beschutte artillerieposities uitgraven op de oostelijke oever gericht naar het westen. Volgens Podoljak zullen de Russische kanonnen de komende weken proberen Cherson-stad “tot een ruïne te herschapen”.

Simoens hoopt dat het zover niet hoeft te komen. “De Russen hebben daar wel een reputatie voor, maar dat was tot nu toe bijna altijd in aanloop naar een grondoffensief, om de verdediging van de tegenstander eerst volledig plat te bombarderen. Dat vooruitzicht is er niet meer. Met hun oplopend tekort aan granaten lijkt het logischer dat Rusland zijn munitie spaart voor de offensieven in de Donbas.”

Bevroren front

De kans is groter dat het front in Cherson de komende weken zal bevriezen, met de Dnjepr als scheidslijn en met enkel nog artilleriebeschietingen op posities over en weer. Geen van beide partijen lijkt in staat de rivier snel te overbruggen.

Opvallend in dat opzicht is dat het Russische leger ondertussen ook begonnen is met het aanleggen en renoveren van loopgraven in het noorden van de Krim. Dat schiereiland, dat Rusland al in 2014 annexeerde, wordt op slechts twee plaatsen met het vasteland van Zuid-Oekraïne verbonden, waarvan de westelijke verbindingswegen in theorie binnen het bereik van de Amerikaanse Himars-raketsystemen komen te liggen als heel de westoever van Cherson wordt bevrijd. Het lijkt erop te wijzen dat Rusland rekening houdt dat Oekraïne op termijn tot daar zal doorstoten.

Een snelle doorbraak lijkt op dit moment wel te hoog gegrepen. De Amerikaanse topgeneraal Mark Milley schatte woensdag dat Rusland ongeveer 100.000 gedode of gewonde soldaten telt, maar zei daar meteen bij dat de Oekraïense strijdkrachten waarschijnlijk met “een vergelijkbaar aantal” slachtoffers kampen. “Onderschat die verliezen aan Oekraïense zijde niet. Beide partijen snakken naar rust. De winter staat nu echt voor de deur, met koude, regen, sneeuw en andere miserabele omstandigheden”, zegt Simoens.

Met het opschuiven van het front richting Dnjepr komen er wel andere doelwitten dichterbij voor bijvoorbeeld de M777-houwitsers die Oekraïne van het westen kreeg. De kans is dan ook groot dat het Oekraïense leger zich de komende weken zal beperkten tot het geduldig maar secuur detecteren en uitschakelen van de belangrijkste Russische commandocentra, kazernes, munitieopslagplaatsen en knooppunten op de oostoever. Met een vervolg in de lente van 2023.