Het is "money time" maar de onderhandelingen haperen: wat kunnen we nog verwachten van de klimaattop in Egypte?

De VN-klimaattop gaat vandaag zijn tweede week in. Het einde van de top is voorzien voor vrijdag, maar de kans is klein dat de onderhandelende partijen die deadline halen. De vorige VN-klimaattoppen gingen steeds in verlengingen.

Deze tweede week is het money time. Regeringsleiders en ministers zakken van over de hele wereld af naar Sharm-El-Sheikh om daar de dossiers af te kloppen die de technici vorige week hebben voorbereid. Of er op het einde van deze klimaattop ook een sterke slottekst komt, waarin de wereld bijvoorbeeld het doel herhaalt om de klimaatopwarming te beperken tot 1,5 graden Celsius, zal afhangen van hoeveel succes de onderhandelaars boeken bij het afhandelen van de hoofdpijndossiers.

Maar het ziet er niet al te goed uit. De energiecrisis hangt als een donkere schaduw over de klimaattop en het vertrouwen tussen de rijke en de arme landen zit onder het vriespunt.

Neem nu de grote vraag: hoe zal de wereld de uitstoot van broeikasgassen naar beneden brengen, en welke fossiele brandstoffen moet de wereld daarvoor zo snel mogelijk stoppen met gebruiken?

Op de klimaattop van vorig jaar, die in Glasgow doorging, was dat tot de laatste dag een heikel discussiepunt. Toen slaagden China, India en de VS er in extremis in om uitfasering van steenkool (de meest vervuilende bron van fossiele energie) uit de slottekst te halen. Uiteindelijk klonk het dat het gebruik van steenkool afgebouwd moest worden in plaats van helemaal stopgezet.

Ook nu weer zit steenkool als een kiezelsteentje in de schoenen van de onderhandelaars. India lobbyt ervoor om het in de slottekst enkel in algemene termen over fossiele brandstoffen te hebben, en er geen specifieke verklaringen over enkel steenkool in op te nemen. India is de derde grootste uitstoter van broeikasgassen ter wereld en is erg afhankelijk van steenkool. Het land wekt nu al 44 procent van zijn elektriciteit op met steenkool. Dat aandeel blijft groeien naarmate het elektriciteitsnetwerk in het land verder ontwikkeld wordt.

Daarom hoopt India dat er in de slottekst enkel in algemene termen over fossiele brandstoffen zal worden gesproken. Dat zou betekenen dat er niet enkel naar India wordt gekeken om bijkomende inspanningen te leveren, maar ook naar andere landen en regio’s die nog sterk op fossiele brandstoffen leunen voor hun energievoorziening. Lees: ook Europa, dat momenteel volop op zoek is naar alternatieven voor Russisch gas - bijvoorbeeld in Afrika. 

Elke (ambitieuze) slottekst op welke klimaattop dan ook vergt overeenstemming tussen de twee allergrootste uitstoters van broeikasgassen: China (huidig nummer één) en de VS (huidig nummer twee en de grootste historische vervuiler). Maar de gespannen situatie rond Taiwan heeft de relaties tussen China en de VS deze zomer flink doen bekoelen.

Kunnen die relaties tijdig dooien om op zijn minst eensgezindheid rond een slottekst te bereiken? De Chinese klimaatgezant Xie Zhenzua legde daarvoor de verantwoordelijkheid vorige week bij zijn Amerikaanse collega John Kerry. “Het zijn de Amerikanen die de deur gesloten hebben”, zei hij, en hij riep de VS op om “de obstakels voor gesprekken” weer weg te halen.

Kerry had toen al laten weten dat “we ervoor openstaan om de klimaatgesprekken verder te zetten, en hopen dat we dat zullen kunnen”. Benieuwd wie er eerst knippert met de ogen... als er al geknipperd zal worden.

Maar hét grote hoofdpijndossier is dat van de klimaatfinanciering die de ontwikkelende landen eisen van het Westen. Nog voor de klimaattop van start ging, vreesde de Belgische hoofdonderhandelaar Peter Wittoeck al dat die kwestie alle andere gesprekken wel eens zou kunnen doen blokkeren. En hij lijkt gelijk te krijgen.

De kloof tussen rijke en arme landen is op deze top immers groter dan ze ooit geweest is. Op twee sleuteldossiers is er amper vooruitgang geboekt. 

Neem nu het internationaal klimaatfonds waar de rijke landen jaarlijks 100 miljard dollar in zouden storten om de ontwikkelende landen te helpen om zich aan te passen aan de klimaatverandering. Dat beloofde bedrag wordt tot nu toe niet gehaald, en het ziet er niet naar uit dat dat snel zal gebeuren. Ook op deze klimaattop kwamen er amper nieuwe toezeggingen.

En dan is er nog het dossier van loss and damage, "verlies en schade". De armere landen eisen een mechanisme van herstelbetalingen van het Westen voor de klimaatschade die zij nu al lijden, en waar ze in verhouding amper toe hebben bijgedragen. Ze zijn erin geslaagd het thema op de agenda van de klimaattop te zetten. Er wordt dus over gepraat, hoewel dat vooraf niet zo voorzien was.

Maar het lijkt er stilaan op dat het bij die symbolische overwinning zal blijven. Enkele westerse landen hebben in de marge van de discussie extra geld toegezegd voor loss and damage - België bijvoorbeeld 2,5 miljoen euro voor Mozambique. Maar een omvattend systeem dat zulke betalingen structureel moet regelen, houdt het Westen nog steeds af. Bij veel rijke landen leeft immers de vrees dat arme landen zo’n systeem zouden aangrijpen om herstelbetalingen af te dwingen in de rechtbank.

"Het lijkt erop dat de EU stilaan luistert naar sommige vragen van de ontwikkelingslanden", merkt Greenpeace op, dat ook met een delegatie aanwezig is op de klimaattop. "De VS, Nieuw-Zeeland, Noorwegen en Australië, onder andere, liggen het meest zichtbaar in de weg."

John Kerry liet er geen twijfel over bestaan: een loss and damage-mechanisme dat compensatie of gerechtelijke aansprakelijkheid omvat, "is just not happening" - het gaat niet gebeuren. Maar ook de EU ziet nog geen doorbraak voor vrijdag.

In geen van die netelige dossiers zit er voorlopig veel beweging. Zo weinig zelfs dat de VN-gezant voor klimaat er zenuwachtig van wordt. “Er zijn te veel onopgeloste kwesties”, zei Simon Stiell volgens de BBC vorige week op de klimaattop. “Als we het proces blokkeren, zullen we er niet in slagen om het resultaat af te leveren dat deze crisis verdient.”

En dat zou wel eens verregaande gevolgen kunnen hebben. De doelstelling van 1,5 graden Celsius bijvoorbeeld, die vorig jaar in Glasgow nog bevestigd werd. Toen schaarde de wereld zich nog achter het doel om de opwarming van de aarde te beperken tot die symbolische grens. Zonder akkoord over (een van de) belangrijke deeldossiers, zou het wel eens kunnen dat die doelstelling in de prullenbak verdwijnt, of stilletjes wegdeemstert. 

Misschien kan de komst van de volgende Braziliaanse president deze week iets doen bewegen. Op de klimaattop wordt immers reikhalzend uitgekeken naar wat Lula da Silva te zeggen zal zeggen. Wanneer hij op 1 januari 2023 de eed aflegt als nieuwe president, zal hij daarmee ook de behoeder worden van de longen van de wereld, het Braziliaanse regenwoud. Tijdens zijn campagne al had hij aangekondigd een einde te maken aan de ontbossing van dat regenwoud, die onder zijn voorganger Jair Bolsonaro dramatisch versneld was.

Het is een lichtpuntje dat deze klimaattop maar al te zeer kan gebruiken.