Tonen virale video's "betaalde supporters" of "fake fans" in Qatar? De werkelijkheid is complexer 

Er valt niet aan te ontsnappen op TikTok of Instagram: talloze filmpjes van feestende voetbalsupporters op straat in Qatar, uitgedost met vlaggen en truitjes van Argentinië, Brazilië, Portugal en zelfs België. Opvallend daarbij: een grote meerderheid van de fans is van Zuid-Aziatische afkomst.

Een authentieke uiting van voetbalplezier, een week voor het Wereldkampioenschap in Qatar van start gaat? Of een uitgekiend PR-evenement van het gastland, met betaalde acteurs die zich voordoen als voetbalsupporters? Vooral die laatste claim ging het internet rond. Ook media zoals Express in het Verenigd Koninklijk en Stern in Duitsland spreken ronduit van "fake" voetbalsupporters.

En inderdaad, het is vreemd om een video te zien van fans in Belgische truitjes die als hun favoriete Rode Duivel "Vincent Kompany" noemen, de al twee jaar met voetballen gestopte en inmiddels coach geworden voormalige Rode Duivel.

Wat is hier aan de hand?

De verdachtmaking dat het zou gaan om "fake fans" komt niet uit het niets. Het is in Qatar wel vaker voorgekomen dat inwoners - vooral gastarbeiders - betaald werden om zitjes te vullen in stadions die anders leeg zouden blijven. Al in 2015 was er een dergelijk schandaaltje rond "betaalde fans" tijdens een internationaal beachvolleybaltoernooi, zo berichtte de Britse krant The Guardian.

Even controversieel is de praktijk waarbij Qatar bij dit WK voetbal groepen van enkele tientallen supporters uit meer dan 30 landen heeft betaald om af te zakken naar het WK, met gratis vliegtuigreizen, hotelkamers en matchtickets. Recent getuigde een Belgische fan die op deze manier naar Qatar reist, hierover in het Radio 1-programma Het Uur Van De Waarheid.

De Qatarese overheid communiceert openlijk over hoe ze uit 60 landen een 400-tal "Fan Leaders" en influencers gerekruteerd heeft om promotie te maken voor het wereldkampioenschap. Die "Fan Leaders" worden al maanden voorbereid op hun rol.

Dat veel supporters in de video's van Zuid-Aziatische afkomst zijn, hoeft op zich echter niet te verbazen. In de eerste plaats zijn de supporters die daadwerkelijk vanuit Brazilië, Argentinië, of Europese landen hun team zullen komen aanmoedigen in Qatar meestal nog niet in de woestijnstaat aangekomen.

Van de bevolking van Qatar, een land met een kleine 3 miljoen inwoners, hebben slechts ongeveer 380.000 inwoners een Qatarees paspoort. De rest zijn expats en gastarbeiders, waaronder naar schatting 700.000 Indiërs en nog honderdduizenden anderen, vooral uit Bangladesh, Pakistan, het Midden-Oosten en verschillende Afrikaanse landen.

Van een aantal beelden van voetbalsupporters die nu circuleren op sociale media hoef je dan niet te twijfelen dat het gaat om échte fans. Zo steunen de Ghanese gastarbeiders in Qatar logischerwijze hun eigen nationale ploeg, die ook daadwerkelijk gekwalificeerd is voor het WK.

Het overgrote deel van de voetbalfans die in de virale video's opduiken, is echter van Zuid-Aziatische afkomst. Ze trokken massaal door de straten van hoofdstad Doha, uitgedost in de tenues van voetbalnaties als Engeland, Argentinië en zelfs België. Een ware mars van fans schuimde de kustlijn af richting de grote klok die aftelt naar de start van het WK.

Dit kunnen we niet zomaar afschrijven als “nep” of “niet authentiek”. Voetbal is ook in Bangladesh en India - vooral dan de deelstaat Kerala - bijzonder populair. Alleen kende de regio op sportief vlak nog niet veel successen. India, een land met meer dan 1,3 miljard inwoners, wist zich nog nooit te plaatsen voor de eindfase van een wereldbeker. Ook buurlanden als Bangladesh of Pakistan spelen een weinig significante rol op het voetballend wereldtoneel.  

Het hoeft dus niet te verbazen dat veel Indiërs zich vooral richten op Europese competities. De absolute wereldtop speelt bij teams als Manchester City, PSG of Real Madrid en komt in de landencompetities voornamelijk uit voor Zuid-Amerikaanse en Europese landen.

In veel gevallen uit zich dat in een heuse fancultuur rond bepaalde clubs of individuele spelers. De twee bekendste voorbeelden zijn wellicht de Argentijnse Lionel Messi, die speelt voor Paris Saint-Germain, en de Portugese superster Cristiano Ronaldo, sinds vorig seizoen weer aangesloten bij Manchester United. 

In de Indische staat Kerala wordt die strijd zelfs met gigantische borden gevoerd. Vorige week doken er plots drie uit karton uitgesneden versies van Messi, Ronaldo en de Braziliaanse aanvaller Neymar op.

En net zoals diezelfde wereldsterren zich een maand lang in een andere tenue hijsen, verruilen ook hun vele aanhangers vaak club- voor natiekleuren. Weinig verrassend dus dat ook in Zuid-Azië Messi’s Argentinië of Ronaldo’s Portugal in het straatbeeld te zien zullen zijn.

De Zuid-Aziatische supporterscultuur overstijgt bovendien dit WK. Veel fans zijn al jaren aanhanger van een natie die niet de hunne is. Dat kan bijvoorbeeld door de emotionele band met een welbepaalde speler, de herinnering aan een historisch moment of het sportief succes van de ploeg. Landen als Brazilië en Argentinië zijn al decennialang hofleverancier van iconische, veelbesproken en beslissende spelers als Maradona of Pele en hebben dan ook vaste fanbasissen overal ter wereld. 

Van de fans van het Franse elftal die op 11 november in Doha samenkwamen, is bijvoorbeeld bekend dat het gaat om de "Qatarvleugel" van de French Football Fans Club India. Die supportersclub werd al in 2019 gesticht in Kerala.

Andere in Qatar gevestigde supportersclubs, zoals die voor België, Duitsland en Engeland, hebben een veel kortere geschiedenis. De meeste zijn slechts enkele maanden oud, maar beschikken niettemin over professioneel onderhouden sociale media.

Het valt niet uit te sluiten dat deze fanorganisaties ondersteuning krijgen van de Qatarese overheid, of van de "Fan Leaders" die eerder door de organisatie geselecteerd waren.

De toevloed van beelden van supporters op sociale media heeft vooral te maken met een breed aangekondigde parade op 11 november, waarvoor door de verschillende supporterclubs op sociale media veel reclame werd gemaakt. De combinatie met verslaggeving door Qatar betaalde online influencers deed de rest.

Dat de Qatarese autoriteiten doorgaans marsen en groepsbijeenkomsten verbieden, maar deze keer toch een uitzondering maakten, draagt bij tot het niet geheel spontane karakter van de feestviering.

Ook België mag zich sinds een klein decennium rekenen bij de landenteams met internationale fans. Dat Thibaut Courtois het sluitstuk van Real Madrid is en Kevin De Bruyne voor Manchester City het middenveld domineert in de Engelse Premier League, zorgt voor de nodige aandacht van voetbalfans wereldwijd. 

Ook de Belgische Rode Duivels hebben dus fanclubs in het buitenland. Een Facebookgroep van supporters uit de Indiase deelstaat Kerala telt 4.400 leden en organiseert geregeld activiteiten in India.

Dat Qatar als gastland supporters van over de hele wereld betaalt om het WK bij te wonen - en social media influencers om hen in beeld te brengen - is een bekend en bestaand fenomeen. Een collectieve parade van lokale, meestal recent opgerichte supportersclubs op 11 november in Doha was een georganiseerd evenement. Maar de beelden van Zuid-Aziatische fans die supporteren voor verschillende Europese en Zuid-Amerikaanse teams, weerspiegelen ook de voetbalcultuur in die regio.