Vanaf vandaag zijn we met 8 miljard, is de grens in zicht?
Volgens een schatting van de VN wordt vandaag de 8 miljardste wereldburger geboren. Het nieuwste miljard is er in slechts twaalf jaar bij gekomen. Waar zit de groei precies en wanneer wordt de situatie op aarde penibel?
Hoeveel mensen kan de aarde aan? Nu de VN vandaag ergens op de wereld symbolisch de acht miljardste wereldburger aanwijzen, lijkt die veelgestelde vraag relevanter dan ooit.
“We bereiken vandaag met 8 miljard de ondergrens waar het volgens bevolkingsonderzoekers penibel kan worden”, zegt Harry van Dalen, verbonden aan de Universiteit van Tilburg en het demografisch onderzoeksinstituut Nidi. Lichtpuntje is dat dergelijke schattingen nogal uiteenlopen: “De bovengrens is 12 miljard.”
Samen met Nidi-onderzoeker Kène Henkens peilde Van Dalen twee keer hoe demografen zelf over bevolkingsgroei denken: tien jaar geleden onder bijna duizend onderzoekers wereldwijd en vorig jaar nog eens onder 220 demografen in Europa. Beide keren vreesde 30 procent van de respondenten dat de wereld de bevolkingsomvang van dat moment al niet meer aankon en dacht de rest daar heel anders over. ‘De antwoorden verschillen enorm van karakter.’
Bevolkingstellers waren altijd al te verdelen in pessimisten en optimisten. Antoni van Leeuwenhoek, uitvinder van de microscoop, (over)schatte de wereldbevolking in het jaar 1679 in een opgewekte brief aan de Britse anatoom en botanicus Nehemiah Grew losjes op maar liefst 13 miljard en dat aantal bracht hem allerminst in paniek (fun fact: Van Leeuwenhoek ontdekte twee jaar eerder de mannelijke zaadcel). Toen de Amerikaanse ecoloog Paul Ehrlich een kleine driehonderd jaar later The Population Bomb (1968) schreef, telde de wereldbevolking in werkelijkheid nog maar 3,5 miljard inwoners. Niettemin werd dit onheilsboek een bestseller. Ehrlich richtte vervolgens de ‘Zero Population Growth’-beweging op, die pleitte voor een wereldbevolking van 1,5 miljard inwoners. Hij geldt nu als een voorloper op het rapport Grenzen aan de Groei van de Club van Rome.
Draagkracht van de aarde
Weten we dan gewoon niet wanneer de aarde vol raakt? “De moeilijkheid is dat de draagkracht van de aarde een begrip is met uiteenlopende definities”, zegt Van Dalen. Decennialang ging het daarbij over van alles tegelijk, van de vraag hoeveel we kunnen produceren tot de vraag of we voldoende water en energie hebben. Inmiddels ligt de nadruk op de uitstoot van broeikasgassen: “En qua klimaatverandering zitten we al in de gevarenzone”.
Tot ongeveer het jaar 1800 telde de aarde nog geen miljard inwoners en daarna duurde het nog ruim honderd jaar om het bewonersaantal van 2 miljard te bereiken. Dat de cijfers vervolgens exponentieel stegen komt door de langere levensduur, betere volksgezondheid, voeding, hygiëne en medicijnen, en door de blijvend hoge vruchtbaarheidscijfers in vooral arme delen van de wereld. Tot 2050 zal meer dan de helft van de wereldwijde bevolkingstoename geconcentreerd zijn in slechts acht landen: de Democratische Republiek Congo, Egypte, Ethiopië, India, Nigeria, Pakistan, de Filipijnen en Tanzania.
Levensverwachting
Toch is het volgens de VN allesbehalve raadzaam om in de geest van Ehrlich naar landen met hoge bevolkingstoename te wijzen als schuldig aan klimaatverandering: van grotere invloed is de stijging van het inkomen per hoofd van de bevolking op toegenomen productie, consumptie en de uitstoot van broeikasgassen. “Meer welvarende landen hebben de grootste verantwoordelijkheid om de uitstoot van broeikasgassen snel naar nul te brengen”, schrijven de VN.
Bovendien valt niet te onderschatten hoezeer de bevolkingsgroei is te danken aan onze toegenomen levensverwachting: wereldwijd steeg de gemiddelde levensverwachting bij geboorte tot 72,8 jaar in 2019: dat is 9 jaar meer dan in 1990. In 2050 zal de gemiddelde levensverwachting nog verder gestegen zijn, tot ruim 77 jaar. In de minder welvarende landen blijft de gemiddelde levensverwachting intussen 7 jaar achter bij die in rijke landen.
Rijke landen zullen verder vergrijzen en de komende decennia zal volgens de VN alleen migratie hier nog bijdragen aan bevolkingsgroei. Volgens de VN is er dan ook ‘dringend behoefte’ aan beleid om het welzijn van de groeiende groep ouderen te beschermen. En dan graag zonder de planeet uit te putten.
Volgt na de demografische explosie een afvlakking van de groei?
Dinsdag 15 november wordt de 8 miljardste wereldburger ergens ter wereld geboren. Vorig jaar zijn wereldwijd 367 duizend kinderen per dag geboren (in totaal 134 miljoen) en overleden er dagelijks minder dan 190 duizend personen (zo’n 69 miljoen). Elk uur groeit de wereldbevolking met ruim zevenduizend personen.
Sinds de jaren zeventig komen er elke tien tot vijftien jaar een miljard mensen bij, terwijl de groei van 1 naar 2 miljard nog ruim een eeuw duurde. De sprong van 7 naar 8 miljard duurde twaalf jaar. Maar, voorspellen demografen, vanaf nu vlakt de groei af. Naarmate de levensstandaard stijgt, daalt het gemiddelde geboortecijfer, en anticonceptie is steeds breder beschikbaar. Bevolkingsexperts voorspellen dat de grens van 9 miljard over vijftien jaar wordt bereikt in 2037, en de 10 miljard komt pas ruim twintig jaar daarna in zicht, in 2058.
Hoewel de Verenigde Naties 15 november hebben uitgeroepen tot de ‘Dag van 8 miljard’, is de exacte datum waarop bevolkingsmijlpalen worden gehaald niet bekend. De onzekerheidsmarge in de VN-modellen is ongeveer een jaar, lang niet overal ter wereld is snel bekend met hoeveel de bevolking is gegroeid. Zeker is wel dat de gemiddelde Nederlander (die is nu 43 jaar oud) in een wereld leeft met bijna het dubbele aantal mensen als tijdens zijn of haar geboorte.
Wie zijn de nieuwste wereldburgers?
Azië herbergt ruim de helft van de nieuwste miljard aan wereldburgers. Dat komt niet door snelle groei, maar doordat Azië ook voor 2010 al het continent met de meeste bewoners was. De Aziatische bevolking is met 11,5 procent toegenomen, vergelijkbaar met de groei in Latijns-Amerika. In Afrika is de bevolking met bijna een derde toegenomen, van 1,04 naar 1,38 miljard, en in Oceanië was de groei 20 procent.
De Europese bevolking (inclusief Rusland) is de laatste jaren nauwelijks gegroeid, van 736 miljoen naar 746 miljoen. Daarom is de groei van zeven miljard naar acht miljard inwoners slechts voor een klein deel toe te wijzen aan Europa. Het laatst erbij gekomen miljard mensen telt ongeveer evenveel Europeanen (10 miljoen) als inwoners van het veel dunner bevolkte Oceanië (7,4 miljoen). Papoea-Nieuw-Guinea groeit snel, maar ook in Nieuw-Zeeland en Australië is de bevolkingsgroei met ruim 15 procent veel groter dan in Europese landen.
Waar groeit de bevolking in de 21ste eeuw?
Bijna driekwart van de bevolkingsgroei vindt plaats in lage-inkomenslanden berichten de VN. In Sub-Sahara-Afrika groeit de bevolking met 2,5 procent per jaar, bijna het drievoudige van het wereldwijde gemiddelde. Zo heeft Niger, waar in 2010 evenveel mensen woonden als in Nederland, nu 25 miljoen inwoners. De top-4 van landen met de grootste inwoneraantallen is de laatste twaalf jaar ongewijzigd, achtereenvolgens China, India, de VS en Indonesië. Maar het duurt niet lang meer voor India meer inwoners telt dan China, naar verwachting is dit in 2023 zover.
Verderop in de lijst wordt dikwijls stuivertje gewisseld. De nummer 5 in 1990 – Rusland, met toen nog 148 miljoen inwoners – staat nu op de negende plaats. Pakistan en Nigeria hebben Brazilië ingehaald naar plek 5 en 6 en het duurt niet lang meer voor zij Indonesië qua inwonertal voorbij zijn. Een aantal landen in het Midden-Oosten zag de bevolking de afgelopen jaren ook zeer snel groeien, maar dat komt vooral door een enorme influx aan arbeidsmigranten.
Lees ook
Geselecteerd door de redactie
