‘Ik wil me niet onveiliger voelen dan gisteren, zo kan ik niet leven’: in het Poolse dorpje Przewodów

Janusz Myszkowski dacht eerst dat hij de explosie van een graansilo hoorde. ‘Maar dit was anders’, zegt de 56-jarige boer, een besnorde man in een zwart onderhemd met een kruisje aan een kettinkje. In zijn deuropening, op loopafstand van de Oekraïense grens, vertelt hij over de raket die op het naburige dorp Przewodów viel. ‘Het was zo’n enorme knal, het moest iets militairs zijn.’ Hij is nog steeds van slag. ‘Hier waren we bang voor. En nu is het gebeurd.’ Behalve de schok is er verdriet om de twee doden. ‘Een van hen was een vriend van mij’, zegt hij met een trieste blik.

Na drie uur dinsdagmiddag werd Przewodów, een dorp op het oostelijke platteland met amper duizend zielen, opgeschrikt door een explosie. Die werd door velen onmiddellijk in verband gebracht met de massale Russische raketaanvallen op Oekraïne die dag, de meest grootschalige sinds het begin van de invasie. De mogelijkheid dat een van die raketten nu op het grondgebied van Navo-lidstaat Polen belandde, zette de wereld op scherp voor een verdere escalatie van de oorlog in Oekraïne.

Woensdag meldde de Poolse president Andrzej Duda dat de raketinslag geen aanval op Polen was. Het zou gaan om een ‘onfortuinlijk incident’, vermoedelijk door Oekraïens afweergeschut. Duda’s verklaring leidde tot opluchting, maar de schrik is er niet minder om. ‘Een van mijn kinderen belde dat ik moet verhuizen’, zegt de 60-jarige bietenboer Daniel (hij wil geen achternaam in de krant). Zelf woont hij niet in Przewodów, maar verderop in het grensgebied. Hij wijst voorbij de bergjes suikerbieten, voorbij de akkers, naar een bos. ‘Daar is Oekraïne al.’

De oorlog was al dichtbij

De oorlog was altijd al dichtbij in Polen, hoe uitzonderlijk en schokkend de raketinslag in Przewodów ook is. Niet alleen geografisch. Het land telt meer dan een miljoen Oekraïense vluchtelingen en de luchthaven van het zuidoostelijke Rzeszów is het Europese knooppunt voor wapenleveranties aan Oekraïne. Samen met de Baltische landen heeft Polen een voortrekkersrol bij sancties tegen Rusland en steun aan Oekraïne. Totdat Oekraïne de oorlog wint, is de hele wereld een onveilige plek, betoogt Polen. Wat in Przewodów gebeurde, is daar maar al te duidelijk een voorbeeld van.

De dag na de raketinslag is het dorp afgesloten van de buitenwereld. ‘Alleen voor inwoners’, zegt een agent brommend. Maar de dorpelingen zijn nergens te bekennen, wat wellicht te maken heeft met de aanwezige journalisten, die hen in aantal lijken te overtreffen. Of met de laaghangende regenwolken, die alles nat en modderig maken. Het onderzoek loopt nog, diverse instanties zijn aanwezig om bewijsmateriaal te verzamelen. Militaire trucks en politiewagens rijden het dorp in en uit. Over de glooiende akkers lopen kleine groepjes agenten in zwarte poncho’s, van een afstand zijn het net grote kraaien.

De Poolse regering wil zorgvuldig te werk gaan, in nauwe samenwerking met de Navo en de Verenigde Staten. Dat bleek al uit de koelbloedige aanpak – uitzonderlijk voor deze soms onberekenbare regering – toen dinsdag de eerste berichten over een mogelijke Russische raketaanval binnendruppelden. De spaarzame communicatie kwam de regering dinsdagavond op kritiek te staan, maar speculatie en informatiechaos tegengaan was het belangrijkste doel, zei premier Morawiecki na middernacht. Ook op woensdag probeerde Poolse overheid vooral de rust te bewaren. De definitieve uitslag van het onderzoek moet nog komen.

Rust bewaren

Rust bewaren is ook belangrijk voor de goede relatie tussen Polen en Oekraïne, die nu voor het eerst sinds het begin de Russische invasie scheurtjes vertoont. President Zelenski ontkent dat de raket Oekraïens was en wil dat zijn land deelneemt aan het onderzoek. De Poolse regering sluit niet uit dat Rusland bewust provoceerde door extra dicht bij de grens te bombarderen. Hoe dan ook wijst Warschau de Russen als hoofdverantwoordelijke aan: als zij Oekraïne niet waren binnengevallen, was dit nooit gebeurd.

In de tussentijd probeert Przewodów de draad weer op te pakken. Dat zal niet eenvoudig zijn in deze kleine en hechte gemeenschap. ‘De woorden van Duda (over de vergissing, red.) zijn kalmerend, maar voor ons is dit pas het begin,’ zegt Federico Viola, vicevoorzitter van Agrocom, een agrarisch bedrijf op een voormalige collectieve boerderij, vlak buiten Przewodów. De twee slachtoffers, een tractor-chauffeur en een magazijnmedewerker, waren werknemers van Viola. ‘Ze werkten hier 22 jaar.’

De stemming in het kantoor is bedrukt. ‘We hebben nog steeds moeite om het te geloven.’ Komende tijd zal het bedrijf de nabestaanden zo goed mogelijk helpen. Maar onveiliger dan vóór dinsdag wil Viola, die ruim dertig jaar geleden zijn vaderland Italië verruilde voor het Poolse platteland, zich niet voelen. ‘Zo kan ik niet leven.’

Anderen voelen zich wel onveilig, zoals boer Myszkowski. ‘Al sinds het begin van de oorlog.’ Nadat zijn angsten bewaarheid werden, bekroop Myszkowski een gevoel dat miljoenen Oekraïners sinds februari maar al te goed kennen. ‘Op de ene dag ga je naar bed in een vredig land. En op de volgende dag zit je middenin een oorlog.’