Je stressniveau meten met een smartwatch: maakt dat ons leven wel gezonder en relaxter?

Mijn hart lijkt een paar tellen over te slaan. Ik heb het gevoel dat er een rotsblok op mijn borstkas valt en ik hap met enig gevoel voor dramatiek naar adem. Nee, ik sta niet in de voorronde van The Voice van Vlaanderen en ik moet ook geen kritisch publiek toespreken. De waarheid is prozaïscher: het is de dag voor mijn deadline en de persoon die ik zou interviewen, heeft me net laten weten dat hij ziek is. Ons geplande gesprek kan niet doorgaan. Beelden van lege pagina’s spoken door mijn hoofd. Dit is stressen. Denk ik. Want mijn smartwatch, die al enkele dagen mijn stress­niveau registreert, is het daar niet mee eens. Het bolletje blijft koppig in de lichtgroene zone hangen. Met mijn stress, aangeduid op een schaal van donkergroen tot donkeroranje, lijkt het dus wel mee te vallen. Raar, want mijn hoofd en lijf lijken me iets totaal anders te vertellen. En het wordt nog vreemder: wanneer ik in het weekend naar een wedstrijd van mijn favoriete voetbalploeg ga, springt het bolletje naar de licht­oranje zone zodra de spelers de grasmat oplopen. Ik ben gestresseerd zonder het te weten, verdorie. De dag erna heb ik een al even vreemde ervaring: aan de telefoon voer ik een hoogoplopende discussie met een goede vriend, en meteen daarna kleurt het bolletje oranje. Maar ik voel geen stress, hoogstens ben ik wat geïrriteerd. Vreemd.

Twee parameters

Smartphones en ­smartwatches, ze zijn zo handig: we checken ermee of we genoeg stappen zetten, ze houden ons slaappatroon bij, we gebruiken ze wanneer we gaan joggen en ze meten onze hartslag. En sinds enkele jaren is het dus ook mogelijk om er ons stressniveau mee te meten. In tijden waarin stressgerelateerde ziektes steeds vaker tot werkverzuim leiden, lijkt dat gefundenes Fressen voor al wie zicht wil krijgen op zijn of haar stress­peil. Geen wonder dat meer dan één fabrikant er de markt mee wil veroveren. Fitbit is wellicht de bekendste, maar ook onder meer Garmin, Google Wear, Samsung en Apple bieden ze aan. Voor dit artikel liep ik een tijdje rond met de Galaxy Watch 5 van Samsung (vanaf 239 euro), een horloge waarvan installatie en gebruik poepsimpel bleken te zijn. Ook de zo mogelijk nog gebruiksvriendelijkere Apple Watch (Series7, vanaf 429 euro) heb ik uitgetest. Apple is er als de kippen bij om te zeggen dat hun smartwatch niet echt je stressniveau meet, maar via de (betalende) AI Stress-app op de ­iPhone krijg je toch een goede aanduiding van je stresswaarden.

Alleen lijken mijn stresservaringen proefondervindelijk dus niet overeen te stemmen met wat mijn hightech gadget aangeeft. Is mijn horloge fout of ben ik het die mijn stressniveau verkeerd inschat? Nele De Witte, wetenschappelijk onderzoeker bij de Thomas More Hogeschool in de Expertisecel Psychologie, Technologie & Samenleving: “Smartwatches registreren enkel ons hartritme en onze bewegingen, dat zijn bijgevolg de ­enige twee parameters die ze gebruiken”, zegt ze. “Dat is vrij beperkt, want stress is een heel complexe respons die niet alleen invloed heeft op ons hartritme, maar ook op bijvoorbeeld onze zweetproductie. Zo’n wearable meet meestal enkel of je HRV – je hartritmevariabiliteit: de variatie in de tijd tussen je hartslagen – daalt. Zo’n daling, een kortstondige verandering in je hartritme, relateert hij aan je stressniveau en visualieert hij vervolgens als een cijfer of kleurencode.”

Stressdagboek

Het klinkt logisch: daalt mijn HRV, dan ervaar ik volgens mijn smartwatch stress. Helaas is de praktijk veel ingewikkelder. De Witte: “Sommige mensen hebben van nature een lagere HRV dan anderen, wat de metingen zal beïnvloeden. Het werkt dus niet zoals bij je temperatuur, waarbij een hogere waarde betekent dat je ziek bent. Bovendien is er bij je temperatuur, in tegenstelling tot je HRV, een vaste drempelwaarde: vanaf een bepaalde waarde word je als ziek beschouwd. Bij een daling van het HRV kunnen we eigenlijk alleen maar concluderen dat er sprake is van een zekere opwinding in je lichaam. Die kan negatief zijn – je moet bijvoorbeeld spreken voor een groep mensen – maar ook positief, wanneer je bijvoorbeeld zin hebt in een opwindende attractie in een pretpark. Ons autonoom zenuwstelsel maakt immers geen onderscheid tussen leuk en niet leuk.” Anders gezegd: een tijdelijke verlaging van de HRV duidt niet automatisch op stress. Ook tijdens het sporten zal mijn HRV dalen en geeft mijn smartwatch aan dat ik stress heb. Het verklaart waarom het bolletje van mijn smartwatch net voor die bewuste voetbalwedstrijd in de oranje zone stond. Ik was geëxciteerd, maar van negatieve stress was er echt geen sprake.

Het geeft meteen een heel ander beeld van de data op mijn smart­phone, die mijn metingen nauwgezet bijhoudt. Als ik niet beter zou weten, zie ik een grillige lijn van pieken en dalen. Maar het overgrote deel van die pieken kan ik gewoon links laten liggen, aangezien ze simpelweg duiden op leuke spanning. Wat zijn mijn metingen dan nog waard, vraag ik me af. “Wearables zijn zeker geschikt om je stressniveau te bepalen, maar dan wel in combinatie met zelfrapportage”, zegt De Witte. “Fysiologie en zelfrapportage zeggen immers niet nood­zakelijk hetzelfde, je moet ze allebei ter beschikking hebben om een volledig beeld te krijgen.” Lees: de context waarin stress tot stand komt, is belangrijk. Om een accuraat beeld te krijgen van mijn mentale toestand, moet ik dus een stressdagboek bijhouden. En laat ik daar nu geen fan van zijn, wegens behoorlijk tijdrovend. Hoe simpel het op het eerste gezicht ook leek, nu ik weet hoe de vork in de steel zit, heb ik al minder zin om elke dag mijn pieken en dalen te analyseren.

Wie dat wel doet, is Wout Zwaagman (46). “Ik monitor mijn stresswaarden al een jaar of twee”, zegt hij. “Sinds mei van dit jaar draag ik mijn smartwatch ook wanneer ik slaap. Mijn slaapkwaliteit blijkt immers sterk afhankelijk te zijn van mijn stressniveau. Toch heb ik bedenkingen. Toen ik door een spierscheurtje last had van spierpijn, analyseerde mijn smartwatch dat als stress, wat toch een beetje vreemd is. Wanneer ik het echter druk heb op het werk, geeft mijn horloge wel degelijk aan dat mijn stressniveau stijgt. Dan klopt het weer wel. Ik vind het gewoon leuk om mijn stressscore bij te houden, maar ik stel er mijn leven niet op af. Het is een beetje zoals met een weerapp: sommige mensen kijken op hun horloge in plaats van door het raam om te checken wat voor weer het is. Met een stressapp is het net hetzelfde.”

Dat mijn smartwatch toch enkele stresspieken capteert die niet gerelateerd zijn aan leuke ervaringen, doet me nadenken over mijn levensstijl. Ben ik slecht bezig? Dat lijkt wel mee te vallen, zo blijkt. Nele De Witte: “Stress op zich is niet fout: zonder stress zouden studenten nooit het einde van hun examenperiode halen. Wanneer je er op tijd van herstelt, kan je zelfs heel wat aan. Alleen zien we stress­herstel niet weerspiegeld in de meeste van die wearables. Al heeft Garmin wel het concept van de ‘Body Battery’ ontwikkeld, wat gerelateerd wordt aan je lichamelijke veerkracht. Als je veel stressbelasting hebt en je herstelt er niet meteen van, dan heeft dat een slecht effect op je gezondheid. Dat zal de app in kaart brengen en het kan nuttige informatie zijn.”

Nu het toch over stress­herstel gaat: de meeste smartwatches beschikken over een app waarmee je, door ademhalingsoefeningen te doen, weer rustig kan worden. Eerlijk: ik heb het geprobeerd en werd er alleen maar nerveuzer van. Maar wie weet heeft het op andere stresskippen wél een goed effect.

En er is nog een aspect aan de metingen dat net stressverhogend werkt: privacy. De meeste producenten slaan de gegevens van de gebruikers immers op in de cloud en hebben er dus op elk moment toegang toe. “Zolang dat enkel je statistieken zijn, is dat oké,” zegt De Witte, “maar er zijn twijfels gerezen over wat er precies mee gebeurt. Het kan vervelend worden als je stressniveau gekoppeld wordt aan je locatie: dan weet men precies waar en wanneer je ontvankelijk bent voor stress. Of stel dat je op Facebook advertenties ontvangt op basis van de stressinfo die je smartwatch doorstuurt, dan is het maar de vraag of je dat zo fijn zult vinden. En wanneer je er een draagt op het werk, is het maar goed dat je baas die info niet kan gebruiken als evaluatieve tool, net zoals je niet wilt dat je verzekeringsmaatschappij op de hoogte is van je stress­ervaringen. Misschien zouden ze je niet meer willen verzekeren.”

Twee pieken

Hoe leuk ik in het begin ook vond om mijn stress te meten, na goed twee weken ben ik het beu. Omdat de metingen lang niet altijd op stress duiden, maar ook omdat ik echt niet inzie hoe het accuraat bijhouden van mijn stresswaarden mijn leven relaxter zou maken. Het tegendeel blijkt het geval: ik word een beetje nerveus als ik de pieken en dalen op mijn smartphone moet analyseren. Zeker omdat het met de frequentie van wat ik makkelijkheidshalve ‘negatieve stress’ noem al bij al goed meevalt. Twee pieken op achttien dagen, daar kan ik best mee leven. “De smartwatches die nu op de markt zijn, brengen inderdaad niet zoveel inzicht bij”, zegt Nele De Witte. “Het zijn leuke gimmicks, maar ze zijn niet meteen geschikt om je geestelijke gezondheid te verbeteren.” En dus verdwijnt mijn zogenaamde hebbeding weer in zijn hagelwitte doosje.

Mocht u het zich trouwens afvragen: met dat ene artikel is het echt nog wel goedgekomen. Bijgevolg stond het bolletje op mijn smartwatch een uur later weer te blinken in de donkergroene zone. Maar om dat te weten, had ik echt geen duur horloge nodig.