Klimaattop in Sharm-el-Sheikh gereanimeerd met nieuw voorstel, onderhandelaars gaan de nacht in

In Sharm-el-Sheikh, waar de 27ste VN-klimaattop plaatsvindt, worden de eetstandjes en paviljoenen afgebroken op de eerste dag van "verlengingen". Maar de onderhandelingen gaan nog altijd voort, en dat is goed nieuws. Eerder had de Europese hoofdonderhandelaar Frans Timmermans er immers mee gedreigd de top te verlaten. "Beter geen akkoord dan een slecht akkoord", zei hij vanmorgen toen de COP27 nog in een impasse zat. De 27e VN-klimaatconferentie dreigde toen zelfs helemaal te mislukken. 

Maar deze namiddag kwam dan toch het nieuws dat er een akkoord in de maak zou zijn over een van de hete hangijzers. Het gaat dan over een fonds dat landen vergoedt die het meest kwetsbaar zijn voor klimaatverandering. Sherry Rehman van de G77-groep zei op Twitter dat "het voorstel dat nu op tafel ligt niet perfect of optimaal is, maar dat er een oplossing mogelijk is." De onderhandelaars zijn intussen de nacht ingegaan, maar het is onduidelijk of (en wanneer) er eventueel een slottekst uit de bus kan komen.

Het is nu afwachten of het nieuwe voorstel over een schadefonds (loss and damage in het jargon) echt een doorbraak kan forceren. En of de EU zich kan verzoenen met het volledige pakket, want het gaat in het totale plaatje ook over het beperken van de klimaatopwarming zelf. Daarover is de Europese frustratie groot. De voorlopige teksten schieten daarin nog veel te kort, zegt de EU. 

Het is zoals in de politiek: er is maar een akkoord als er over alles een akkoord is. Of zoals Timmermans het in een gesprek met VRT NWS zei: "Er is niks beslist tot alles is beslist." Het blijft dus afwachten. Timmermans zei wel dat er "belangrijke vooruitgang" is geboekt op loss and damage (het klimaatrampenfonds), maar hij zei ook dat er nog "een flink aantal uren" onderhandeld moet worden. 

Met wat nu op tafel ligt, kan de anderhalvegraaddoelstelling nooit worden gehaald, zegt ook de Belgische klimaatwetenschapper Jean-Pascal Van Ypersele. "Het is niet ambitieus genoeg. De impuls die hier moet worden gegeven op wereldschaal, is heel belangrijk." 

De EU krijgt in haar vraag voor meer klimaatambitie steun van de zogenoemde "High Ambition Coalition", een coalitie van landen die ver willen gaan met het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen. Zij willen dat er in de slottekst een passage komt dat alle fossiele brandstoffen zullen worden afgebouwd - dus ook olie en gas, en niet enkel steenkool. Maar Rusland en Saudi-Arabië zouden dit laatste blokkeren. 

De coalitie van ambitieuze landen zegt dat vooral de G20, de groep van de 20 grootste economieën, inspanningen moet doen. De lucht- en scheepvaart moeten worden hervormd. Onder meer Antigua en Barbuda, de Marshalleilanden Barbados, Chili, Colombia, Denemarken, Duitsland, Ierland, het Verenigd Koninkrijk en Zweden hebben zich aangesloten. 

Heel wat landen reageren positief op een mogelijke doorbraak voor het rampenfonds. Kunal Satyarthi, onderhandelaar voor India, is er van overtuigd dat het voorstel het zal halen en bedankte andere landen voor hun flexibiliteit. 

Alpha Oumar Kaloga van het West-Afrikaanse land Guinee was in de wolken. "Het is heel opwindend, na 30 jaar geduld, 30 jaar strijd, om erkenning te krijgen en concrete actie voor loss and damage. Dit is een uniek moment." 

Avinash Persaud van Barbados heeft het over een "kleine overwinning voor de mensheid". Het akkoord is volgens hem te danken aan "leiderschap van kleine eilandstaten in combinatie met solidariteit in de rest van de wereld". "Nu moeten we de inspanningen verdubbelen voor een omslag in energie, transport en landbouw die de klimaatimpact in de toekomst moeten verkleinen", verwees hij naar het luik over de uitstoot van broeikasgassen.

China, 's werelds grootste uitstoter van broeikasgassen op dit moment, laat intussen weten dat de samenwerking met de VS tijdens de klimaatgesprekken goed gaat. 

Over het "loss and damage"-fonds is China "optimistisch". Over de vraag wie er precies geld gaat voor betalen en wie er geld uit zal krijgen zei Xi dat "China op vrijwillige basis zou kunnen bijdragen" terwijl het land er eventueel ook geld uit zou kunnen krijgen. "Het fonds moet er zijn voor alle ontwikkelingslanden (China rekent zichzelf daarbij, red.), maar het geld moet vooral gaan naar zij die het het meest nodig hebben," aldus Xi. 

Over grotere klimaatambities en het uitstoten van minder broeikasgassen zei Xi dat "de rijke landen een grotere verantwoordelijkheid hebben". Lees: het land zelf is niet geneigd veel toegevingen te doen en wijst vooral naar het Westen als historische vervuilers. 

Frans Timmermans, die voor de EU de onderhandelingen leidt, luidde deze voormiddag de alarmbel. Voor de verzamelde pers verklaarde de vicevoorzitter van de Europese Commissie dat hij "te weinig" gezien heeft "van de andere kant". 

"Laat me duidelijk zijn aan onze partners: de EU is hier om een zeer goed resultaat te behalen. Maar laat ons ook duidelijk zijn: we hebben liever geen beslissing dan een slechte. En een goede beslissing is (de ambitie om de klimaatopwarming te beperken tot) 1,5 graden Celsius", zei Timmermans. 

Volgens hem lijkt het erop dat die ambitie van 1,5 graden Celsius de slottekst niet zou kunnen halen. Dat zou willen zeggen dat een van de belangrijke verwezenlijkingen van de vorige klimaattop in Glasgow verloren is.

Het is een nogal ongewone situatie voor een VN-klimaattop, zei David Tong van de Nieuw-Zeelandse actiegroep Oil Change International in de Britse krant The Guardian. Hij noemde het uitzonderlijk voor een klimaattop dat een grote speler de onderhandelingstafel dreigt te verlaten, zo dicht bij de deadline. "Nog meer dan anders dreigen de onderhandelingen deze keer te mislukken."

Ondertussen leken de onderhandelende partijen het zelfs niet eens over hoeveel consensus er daadwerkelijk is. 

Exemplarisch was de persconferentie die de voorzitter van de klimaattop deze voormiddag gaf, de Egyptische minister van Buitenlandse Zaken Sameh Shoukry. Hij stelde dat "alle partijen even ontevreden zijn", maar ook dat "de grote meerderheid van de partijen een basis ziet om op verder te bouwen." Volgens hem wordt de doelstelling van de 1,5 graden Celsius overigens wél vermeld in de ontwerptekst, in tegenstelling tot wat de EU zegt.

Dat er zo veel discussie bestaat over wat er in de ontwerptekst staat, komt door de nogal intransparante manier van werken van de Egyptische voorzitters van de klimaattop. Enkel de delegatiehoofden kregen die ontwerptekst te zien - volgens minister Khattabi, die hem ook niet te zien kreeg, werd die geprojecteerd -  en moesten er vervolgens mondeling feedback op geven.

Vrijdag was de laatste officiële dag van de klimaatconferentie in Sharm-el-Sheik, in Egypte. Maar gisterochtend al werd duidelijk dat een akkoord er niet in zat en dat het weekendwerk zou worden. 

Er is onenigheid over twee grote thema's. Ten eerste is er de beperking van de uitstoot van broeikasgassen. Onder andere de EU eisen dat de slottekst van deze klimaattop vermeldt dat de opwarming van de aarde beperkt moet blijven tot 1,5 graden Celsius.  Maar andere landen, waaronder China, vinden het tijd om die doelstelling los te laten.

Het andere knelpunt is de kwestie van loss and damage, waarbij rijkere landen armere landen vergoeden. Daarover gingen al meerdere voorstellen en tegenvoorstellen over en weer. Verschillende partijen houden echter het been stijf. "Wie betaalt en wie krijgt, dat is de grootste discussie", vat journalist Stijn Vercruysse ter plaatse samen. En dan gaat het vooral over China.

"In het klimaatverdrag van Rio in 1992 werd een onderscheid gemaakt tussen ontwikkelde landen en ontwikkelingslanden (groeilanden). Alleen ontwikkelde landen zouden een bijdrage leveren tot een klimaatfonds. Sinds Parijs is die opdeling veranderd en is de visie dat alle landen zouden moeten bijdragen", legt Vercruysse uit. Groeilanden nu zijn van mening dat alleen landen die historisch gezien de meeste broeikasgassen uitstoten, tot het fonds zouden moeten bijdragen.

China beschouwt zichzelf volgens de opdeling van Rio nog altijd als een groeiland, terwijl het land intussen een enorme economische groei doormaakte en een van de grootste uitstoters van broeikasgassen is. China wil met andere woorden niet bijdragen tot het fonds, maar wel ontvangen. "En daar gaat de discussie over", zegt Vercruysse. "China wil niet af van de status van ontwikkelingsland. Een beetje terecht, want het inkomen per hoofd is kleiner dan in de VS en de EU. Dit is heel bepalend voor de komende jaren. Je ziet dat de wereldorde aan het veranderen is."

Europa en de Verenigde Staten kantten zich lang tegen een apart klimaatrampenfonds. Maar gisteravond legde de Europese Unie toch een compromis op tafel. Dat koppelt een fonds aan enkele voorwaarden. Zo geldt het enkel voor de meest kwetsbare landen (dus niet China), moet er een brede basis van betalers zijn (dus ook China en India) en moeten andere landen bereid zijn hun klimaatinspanningen te verhogen.

De EU koppelt de oprichting van een klimaatrampenfonds dus aan dat andere hete hangijzer, het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen. Ook daar liepen de gesprekken tot nu toe voor geen meter. Zo wil Europa in de slottekst een passage laten opnemen over de afbouw van álle fossiele brandstoffen, maar dat is niet naar de zin van iedereen.

Voor Frans Timmermans, de EU-commissaris bevoegd voor klimaat, is het een logisch compromis. "Je kan uiteindelijk nog zo veel doen om kwetsbare landen te helpen, als je niet je uitstoot vermindert en de temperatuur stijgt te veel, dan is geen geld op aarde voldoende om de ellende af te wenden", zei hij gisteren. 

De Verenigde Staten en China moeten nog officieel reageren. "En zonder hen is er geen akkoord", zegt Vercruysse. "Er is bilateraal overleg aan de gang, maar het is niet duidelijk of en wanneer dat iets zal opleveren. China drukt zich voorlopig nogal wollig uit."

Een bijkomende moeilijkheid is dat John Kerry, de klimaatgezant van de Verenigde Staten, positief getest heeft op corona en zich moet isoleren. "Bij de vorige klimaattop in Glasgow speelde hij een cruciale rol door te pendelen tussen de delegaties en zo een akkoord te bewerkstelligen, maar dat is nu niet mogelijk. Hij kan wel onderhandelen vanuit zijn hotel, maar dit kan problemen opleveren", denkt Vercruysse.

Het is koffiedik kijken of en wanneer de deelnemers met een slottekst zullen komen. Egypte, dat de conferentie voorzit, kwam pas vrijdagmorgen met een kladversie van de finale tekst. Het is die tekst waar de belangrijkste resultaten in staan en waar de regeringen mee voort kunnen. "Ze moeten nu heel snel werken, en ik weet niet of dat een positief of een negatief effect zal hebben", zegt Vercruysse.