Landen bereiken “teleurstellend” slotakkoord op klimaattop: “Dit is een te kleine stap voorwaarts”

De Europese Unie is teleurgesteld in het resultaat van de klimaattop, die onder de vlag van de Verenigde Naties werd georganiseerd, zegt vicevoorzitter van de Europese Commissie Frans Timmermans. Hij dreigde een dag eerder nog op te stappen. “Dit akkoord is een te kleine stap voorwaarts”, aldus de Nederlander, die de deelnemende landen oproept te erkennen dat het akkoord tekortschiet. Volgens hem zijn te veel landen bang om de nodige inspanningen te verrichten om klimaatverandering terug te dringen.

“Wat nu voorligt, is onvoldoende als stap vooruit voor de mensheid en de planeet”, aldus de Europese Unie bij monde van de Europese onderhandelaar. “Er staan onvoldoende bijkomende inspanningen in van de grootste uitstoters om hun uitstoot sneller in te perken.” De EU laat haar ambitieuzere klimaatdoelstellingen echter niet schieten, klinkt het. Ondertussen ondersteunen meer dan 80 landen wereldwijd dat de globale emissies ten laatste in 2025 moeten pieken. “Helaas wordt daar hier geen rekening mee gehouden.”

Ook VN-chef António Guterres is teleurgesteld over de uitkomst. “Onze planeet bevindt zich nog steeds in de eerste hulp. We moeten de uitstoot nu drastisch verminderen en dit is een probleem dat deze COP niet heeft aangepakt”, zei een misnoegde Guterres.

KIJK. VN-chef Guterres teleurgesteld over uitkomst klimaattop

Voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen vindt het betreurenswaardig is dat op de klimaattop geen harde afspraken zijn gemaakt over het afbouwen van het gebruik van fossiele brandstoffen door de landen die het meest uitstoten.

“COP27 is een kleine stap voorwaarts, maar er is nog veel meer nodig voor de planeet”, aldus de Commissievoorzitter. “We hebben een aantal symptomen behandeld, maar de patiënt hebben we niet van zijn koorts genezen.”

Het voorstel dat afgelopen nacht nog werd aangenomen, houdt de oprichting in van een fonds dat ontwikkelingslanden moet helpen bij schade door de gevolgen van klimaatverandering, zoals overstromingen, droogte of extreem weer. Daarmee lijken de armere landen, die het zwaarst te lijden hebben onder de gevolgen van de klimaatverandering, wel een belangrijke slag te hebben thuis gehaald.

Landen die nu al de effecten van de opwarming van de aarde voelen, zoals Pakistan toen het afgelopen jaar overstroomde, wilden al langer zo’n fonds. Volgens COP-voorzitter Sameh Shoukry is het “passend” dat het nu is opgericht tijdens deze klimaattop, die plaatsvond op het Afrikaanse continent. “Dit zal duidelijk niet voldoende zijn, maar het is een broodnodig politiek signaal om het gebroken vertrouwen opnieuw op te bouwen”, zei Guterres. De stemmen van wie zich aan “de frontlijn van de klimaatcrisis” bevindt, moeten gehoord worden.

Lange tijd leek er weinig manoeuvreerruimte te zijn voor de oprichting van het fonds, maar donderdagavond zette Europees onderhandelaar Frans Timmermans de deur op een kier, op voorwaarde dat het enkel bestemd zou zijn voor de meest kwetsbare landen én op voorwaarde dat de ambities om de klimaatopwarming binnen de 1,5 graden Celsius te houden, zouden worden aangescherpt.

Op het vlak van verlies en schade, stond de EU volgens Timmermans voor een “moreel dilemma”. De voorstellen die in Sharm-el-Sheikh op tafel lagen, gingen niet ver genoeg, maar Timmermans stelde dat EU “een fonds waarvoor kwetsbare landen decennialang hebben gevochten”, niet zonder meer wou afschieten. Dat zou een “enorme fout en een grote gemiste kans” geweest zijn.

Hoeveel geld het fonds gaat kosten, wie precies mee moet betalen en welke landen mogelijk geld ontvangen is allemaal nog onduidelijk. Dat wordt in het komende jaar besproken.

KIJK. Fonds verlies en schade krijgt groen licht op klimaattop

Voor veel mensenrechtenorganisaties is het fonds een historisch moment in de geschiedenis van klimaattoppen. Beleidsadviseur Nils Mollema van ActionAid zegt dat het “werkelijk schokkend” is dat het fonds om kwetsbare mensen te helpen zo lang op zich liet wachten. “Dit is een cruciaal startpunt.” Een overgangscomité met vertegenwoordigers van alle onderhandelingsgroepen moet ervoor zorgen dat het fonds operationeel wordt tegen de volgende klimaattop COP28 eind 2023 in de Verenigde Arabische Emiraten.

Officieel moest COP27 vrijdagavond aflopen, maar net als zowat alle vorige VN-klimaatconferenties kwamen er verlengingen aan te pas. COP27-voorzitter Shoukry maakte vrijdagmiddag al bekend dat de top zeker tot vandaag zou uitlopen. Uiteindelijk bereikten de bijna tweehonderd deelnemende landen vanochtend vroeg een slotakkoord.

De EU onderhandelde tijdens de verlenging nog door op enkele belangrijke punten. Zo deden de Europeanen onder meer nog steeds - tevergeefs - hun best in de slottekst niet alleen op te nemen dat het steenkoolgebruik afgebouwd moet worden, maar alle fossiele brandstoffen - ook olie en gas. In Glasgow, op de klimaattop vorig jaar, lukte het niet dit in de slotverklaring te krijgen. Ook dit jaar niet. De slottekst neemt gewoon de reeds in Glasgow aangenomen formulering over, tot groot ongenoegen van de op dit vlak meest vooruitstrevende landen.

Bas Eickhout, delegatieleider van het Europees Parlement op de top, noemde de deal daarom eveneens teleurstellend. “Er werd in de klimaatambitie geen vooruitgang geboekt ten opzichte van vorig jaar", zei hij. “Hiermee is een cruciaal klimaatjaar verloren gegaan.” De wereld heeft al veel tijd verspeeld, besloot ook Timmermans, “maar morgen beginnen we reeds met de voorbereidingen voor COP28".

Frankrijk en Duitsland reageren met gemengde gevoelens.

In Berlijn wordt gesproken over een combinatie van “hoop en frustratie”. “We hebben een doorbraak gerealiseerd op het vlak van klimaatrechtvaardigheid, met een grote coalitie van staten na jaren van stagnatie”, stelde de Duitse minister van Buitenlandse Zaken Annalena Baerbock op Twitter. Maar “de wereld verliest kostbare tijd op het traject” om de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5 graden Celsius door een gebrek aan ambitie om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen.

Ook de Franse minister van Energietransitie Agnès Pannier-Runacher spreekt over “het gebrek aan klimaatambitie”. “Er is geen enkele vooruitgang gerealiseerd in de noodzaak om bijkomende inspanningen te doen om de uitstoot van broeikasgassen te beperken en om uit de fossiele brandstoffen te stappen. Dat is een echte ontgoocheling.” Volgens Pannier-Runacher heeft de klimaattop wel beantwoord “aan de verwachtingen van de meest kwetsbare landen” met de oprichting van het fonds voor verlies en schade.

Ook Greenpeace betreurt het dat de COP27-top “de afspraak voor de exit uit fossiele brandstoffen mist”, meldt de milieuorganisatie. De slottekst pakt de oorzaak van de klimaatcrisis niet aan, luidt de kritiek. “De oliestaten en een klein leger van 600 fossiele brandstoflobbyisten hebben hier verhinderd dat de slottekst het einde van fossiele brandstoffen inluidt”, zegt Yeb Sano, hoofd van de Greenpeace-delegatie in Sharm-el-Sheik.

“Dit is absurd”, klinkt het. “Als we niet snel afstappen van fossiele brandstoffen, zullen we de kritieke drempel van 1,5 graad overschrijden en zal geen enkel bedrag hoog genoeg zijn om de kosten voor verlies en schade te compenseren. Zo eenvoudig is het. Als je badkuip overloopt, draai je de kraan dicht. Je wacht niet rustig af om daarna een grotere dweil te gaan kopen.”

Een lichtpuntje is volgens Greenpeace wel dat de top een “stap vooruitgezet” heeft voor klimaatrechtvaardigheid. “Dit is de start van een nieuw tijdperk voor klimaatrechtvaardigheid”, zegt Sano. “Regeringen hebben hier de basis gelegd voor een nieuw, langverwacht fonds dat cruciale steun biedt aan kwetsbare landen en gemeenschappen die lijden onder de gevolgen van de klimaatcrisis. We moeten er nu voor zorgen dat de landen en bedrijven die het meest verantwoordelijk zijn voor de klimaatcrisis, de grootste bijdrage leveren.”

Ook WWF spaart de kritiek niet. Het fonds voor verlies en schade is een positieve stap, maar “dreigt een fonds voor het einde van de wereld te worden als de landen niet sneller handelen om de uitstoot te verminderen en de opwarming te beperken tot minder dan 1,5 graad Celsius”, zegt Manuel Pulgar-Vidal, wereldwijd hoofd klimaat en energie bij WWF.

Omdat er geen overeenstemming is over ambitieuzere maatregelen om de uitstoot te verminderen, glijdt volgens de milieuorganisatie de doelstelling om de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5 graad immers weg. Zo eindigt de COP27-top voor WWF zonder de noodzakelijke vooruitgang qua klimaatambities. De landen hebben volgens Pulgar-Vidal de kans gemist om de geleidelijke afschaffing van fossiele brandstoffen te versnellen. De wereld blijft hierdoor “op weg naar een klimaatcatastrofe”. “Zonder snelle en diepgaande emissiereducties, zullen we de omvang van de verliezen en de schade niet kunnen beperken.”

Alice Ruhweza, regionaal directeur van WWF voor Afrika, voegt toe dat de “behoeften en prioriteiten van Afrika niet aan bod kwamen” in Sharm-el-Sheikh. “Afrika staat in de frontlinie van de klimaatcrisis en is zeer kwetsbaar voor de gevolgen ervan. We zien nu al vreselijke gevolgen, verliezen en schade in het hele continent.” De vooruitgang voor het schadefonds is welkom, maar onvoldoende.

Oxfam International juicht de oprichting van het fonds toe. “De oprichting van een verlies- en schadefonds is een monumentale overwinning voor kwetsbare landen en gemeenschappen in de frontlinie van de klimaatcrisis”, zegt Gabriela Bucher, de directeur van Oxfam International. “Zij vragen al meer dan 30 jaar om financiering om de verwoestende gevolgen van de klimaatverandering op te vangen.”

Omdat de urgentie hoog is, moet het fonds voor Oxfam zo snel mogelijk operationeel worden. “Rijke landen die grotendeels verantwoordelijk zijn voor de opwarming van onze planeet moeten onmiddellijk aanzienlijke nieuwe en aanvullende middelen vrijmaken om klimaatgerelateerde schade in kwetsbare landen te betalen.”

Net als andere ngo’s, hekelt Oxfam evenwel dat er geen vooruitgang geboekt is voor de uitfasering van fossiele brandstoffen. De organisatie wijst ook op eerdere gebroken beloftes. “Rijke landen hebben hun belofte van 100 miljard dollar voor klimaatfinanciering gebroken en op de COP27 met succes de tekst geblokkeerd die hen zou hebben verplicht eerdere tekorten te compenseren door meer klimaatfinanciering te voorzien de volgende jaren. Er zijn triljoenen aan klimaatfinanciering nodig voor aanpassing en mitigatie”, dixit Gabriela Bucher. De rijke landen hadden minstens “een duidelijk plan kunnen geven over hoe zij de 600 miljard dollar die zij tussen 2020 en 2025 hadden beloofd, kunnen realiseren”.

Federaal klimaatminister Zakia Khattabi (Ecolo) reageert zondagochtend op haar beurt ontgoocheld op de eindtekst van de COP27. “De berg heeft een muis gebaard”, stelt de minister, die voor de Europese Unie de onderhandelingen voerde op het vlak van mitigatie (het tegengaan van klimaatverandering). Khattabi verwelkomt de oprichting van het fonds, maar betreurt dat dat ten koste is gegaan van inspanningen op het vlak van mitigatie, het indammen van de gevolgen van de klimaatverandering door de uitstoot van broeikasgassen te reduceren.

“Voor mij gaan die twee hand in hand, solidariteit is ook alles in het werk stellen om verlies en schade te vermijden”, klinkt het. “Nu hinken we op twee gedachten.” De minister brengt in herinnering dat recente rapporten erop wijzen dat we op weg zijn naar een wereldwijde opwarming van 2,5 graden Celsius. “Dat is een catastrofe voor de mensheid en vooral voor de meest kwetsbare landen.”

De federale klimaatminister schrijft het mislukken van een ambitieuzere tekst toe aan “het gebrek aan vertrouwen” tussen de onderhandelende partijen. “Dit akkoord was het enige mogelijke in deze context.” Al eindigt Khattabi wel met een hoopvolle noot. “Er wordt een nieuw hoofdstuk geopend. De eerste regels moeten bijdragen aan het herstel van het vertrouwen. Dat is een noodzakelijke voorwaarde voor een ambitieuzer akkoord in de toekomst.”

Nog meer teleurstelling bij Groen. “Erg mager” of nog een “gigantisch falen” wegens geen toekomstperspectief in het akkoord, aldus Groen-covoorzitter Nadia Naji. “Hoewel de onderhandelaars op het laatste nippertje een akkoord wisten te sluiten over schade en verlies en er dus meer internationale solidariteit komt bij rampen, draaide deze klimaattop uit op een grote teleurstelling wat betreft het bestrijden van de klimaatcrisis. De limiet van 1,5 graden opwarming is nog lang niet in zicht. Dat maakt mij uiterst bezorgd’, zegt ze.

Indien de landen er niet samen in slagen om fossiele brandstoffen terug te dringen, is het steeds belangrijker dat landen individueel hun klimaatambities opdrijven, aldus Naji. “België, ook Vlaanderen, kan en moet moed tonen en daar mee een voortrekkersrol in opnemen.” Ze hekelt daarbij de rol van de Vlaamse regering. Die sleepte weer met de voeten, ook voor het schadefonds, zo luidt de klacht. “Toekijken, verder afwachten en niets doen, is geen optie”, besluit de covoorzitter.

Een “historische stap”, zo verwijst de Klimaatcoalitie naar het fonds voor verlies en schade voor de bijzonder kwetsbare landen. Dat is een groot politiek signaal naar de meest kwetsbaren, die het minst verantwoordelijk zijn voor de klimaatcrisis, maar wel het zwaarst getroffen zijn door de gevolgen, klinkt het.

Maar qua klimaatambitie is het een “grote teleurstelling”. “De kloof naar 1,5 graden Celsius blijft schrijnend. Terwijl de klok blijft tikken, zorgde deze COP niet voor een nieuwe dynamiek. Urgente actie op grote schaal is noodzakelijk om verdere klimaatontwrichting te voorkomen”, zegt Zanna Vanrenterghem, vicevoorzitster van de Klimaatcoalitie.

De Klimaatcoalitie is een Belgische vzw die meer dan 90 organisaties verenigt rond klimaatrechtvaardigheid. Onder meer Bond Beter Leefmilieu, Unicef België, 11.11.11, de vakbonden, Broederlijk Delen en Bos+ zijn lid.

Lees ook:

Timmermans bezorgd over goede afloop klimaattop: “Liever geen resultaat dan een slecht resultaat”

België ondertekent pleidooi om uitstoot van overheid tot nul te herleiden: “Eindtekst van klimaattop staat echter nog nergens”

REPORTAGE. In Vlaanderen geen dure woorden zoals op de Klimaattop, maar actie: 297 steden en gemeenten ontharden volop en één Grote Markt wordt zelfs een ‘stadsbos’ (+)