Haruki Murakami: ‘Het ego is vooral een last voor de mens’

Haruki Murakami, Japans beroemdste schrijver, heeft altijd de publiciteit gemeden. Al veertig jaar leidt hij een leven van zelfopgelegde lockdown, volgt hij een strikte routine van schrijven, langeafstandslopen en vroeg slapen, en produceerde zo zestig bestsellers. Maar terwijl iedereen leed onder de gedwongen afzondering van de pandemie, kwam Murakami tegen alle verwachtingen in uit zijn schulp.

In de afgelopen twee jaar draafde de 73-jarige auteur, die nog nooit een interview in een uitzending toestond, als dj op in een wekelijks radio­programma op Tokyo FM. Ook in de mode werd hij plots actief. Vorig jaar lanceerde hij Murakami-T-shirts met het Japanse kledingmerk Uniqlo. Dit jaar werkte hij opnieuw samen met het merk in een liefdadigheids-T-shirtproject ten voordele van Oekraïense vluchtelingen.

Murakami heeft maar weinig gelijken. Hij publiceerde in meer dan vijftig landen en speelt als auteur in de J.K. Rowling-league. Hij wordt gelezen door bejaarde vrouwen in Tokio en door Braziliaanse tieners en ongeveer iedereen daartussenin. Hij wordt niet alleen intellectueel ernstig genomen en regelmatig als Nobelprijs­favoriet getipt, hij staat er evengoed om bekend dat roem en publiciteit hem maar weinig boeien. Tenminste, tot hij plots zijn naam aan een kledinglijn schonk, waaronder een T-shirt met zijn eigen cartoon van een kat.

“Toen ik dertiger, veertiger en vijftiger was, wilde ik me concentreren op mijn werk en niets anders”, zegt hij daarover. “Maar geleidelijk aan werd het tijd om me genereuzer op te stellen. Ik wilde dat mensen mijn echte persoonlijkheid of mijn visie op de wereld leerden kennen. Nu ik ouder en matuurder ben, kan ik ook meer ontspannen met die aandacht omgaan.”

Pratende kikkers

Murakami’s lezers zijn vertrouwd met de manier waarop hij in zijn verhalen de oppervlakkigheid en nietigheid van het moderne consumentenleven verweeft met grote, donkere thema’s uit de geschiedenis, de politiek en de oorlog. Het typische Murakami-hoofdpersonage is een aandoenlijke, eenzame man, die een comfortabel maar doelloos bestaan ​​leidt in een stad. Een vrouw – altijd mooi, meestal raadselachtig en begeerlijk – verschijnt ten tonele en er rijst een mysterie, waardoor de held een beetje onhandig in een meanderend en irrationeel plot terechtkomt.

Murakami’s proza ​​is doorspekt met merknamen en culturele en intellectuele verwijzingen, van Aristophanes tot Radiohead. Er sluipen altijd wel fantastische elementen in het verhaal: pratende kikkers, dansende dwergen... Onder een oppervlak van vredige verveling vibreren verborgen stromen van gewelddadigheid, geesten van het oorlogsmilitarisme die in het 21ste-eeuwse Japan nog steeds rondspoken.

Opmerkelijker dan zijn verhalen zelf is de wereldwijde populariteit die ze genieten, een fenomeen dat zelfs Murakami niet kan verklaren. “Veel lezers zeggen: ‘Ik begrijp niet hoe jij weet hoe ik denk’”, zegt hij in zijn kantoor boven een café in het Aoyama-district in Tokio. “Voor hen is het een soort mysterie dat een Japanse romanschrijver kan weten hoe mensen in Spanje, in Brazilië, in Rusland of in China zich voelen. Maar we hebben allen iets gemeen, waar we ons ook bevinden op de wereld. Mijn lezers in Israël en mijn lezers in de moslimwereld voelen hetzelfde als ze mijn verhalen lezen. Dat is een goede zaak, denk ik. Ik beschouw het toch als iets wat ik verwezenlijkt heb.”

Zelfdiscipline

Gedeeltelijk als een poging om zijn eigen succes te begrijpen, heeft hij een non-fictiegids geschreven over hoe je een ​​van ’s werelds succesvolste schrijvers wordt. Het dozijn essays in ­Novelist as a Vocation is deels autobiografisch, deels een praktische inleiding in het leven en de stiel van de fictieschrijver. Daarin beweert hij dat ‘iedereen [een roman] kan schrijven als hij of zij er maar zijn of haar zinnen op zet’. De rest van het boek is dan weer een kroniek van de ontberingen, de strijd en de zelfdiscipline waaraan Murakami zich onderwierp.

Hij schreef zijn eerste roman toen hij eind de 20 was, in de vroege uurtjes aan de keukentafel, als de jazzbar die hij samen met zijn vrouw runde gesloten was. Hij weigerde om zich zoals andere succesvolle schrijvers te onderwerpen aan de klassieke plichtplegingen – tv-optredens, deelnemen aan juryprijzen, essays schrijven voor kranten – en maakte zo vijanden in het ­literaire establishment van ­Tokio.

Van Norwegian Wood, zijn vijfde boek, een conventioneel, nogal honingzoet liefdesverhaal dat zich afspeelt in Tokio aan het eind van de jaren 1960 en het begin van de jaren 70, werden in een dag tijd twee miljoen exemplaren verkocht. In Japan alleen al zijn er zelfs meer dan tien miljoen verkocht. Rijkdom en beroemdheid troffen hem als een bliksemschicht; het ergste wat hem – naar eigen zeggen – ooit overkwam. Hij probeerde aan de roem te ontsnappen door in het buitenland te gaan wonen: Griekenland, Italië en de Verenigde Staten.

Zijn ascetische levensstijl staat in behoorlijk schril contrast met de archetypische Japanse romanschrijvers van de 20ste eeuw, Ryunosuke Akutagawa en Osamu Dazai, chaotische figuren die veel dronken, voortdurend achter de vrouwen aanzaten en al op jonge leeftijd zelfmoord pleegden. Murakami is daarentegen al meer dan vijftig jaar getrouwd met Yoko, die hij leerde kennen tijdens zijn studententijd. Ze leest zijn boeken voor en staat hem bij in zijn zakelijk management. Hij schrijft vijf uur per dag en brengt de avond meestal thuis door, waar hij naar muziek luistert. Bovendien staat hij elke ochtend bij het krieken van de dag op om te joggen. Vier decennia lang liep hij jaarlijks een marathon.

Murakami omschrijft zichzelf graag als een lone wolf. “Dertig, veertig jaar lang blijven schrijven is niet makkelijk. Het is heel moeilijk om je kwaliteitsniveau hoog te houden. Ik deed er alles aan om boeken te blijven schrijven en ik offerde er andere dingen voor op. Andere geneugten, zoals het nachtleven. Veel vrienden heb ik niet gemaakt, vooral niet in de literaire wereld. Ik wil die relaties en connecties niet. Ik hou niet van feestelijke etentjes.”

Politieke correctheid

Het is moeilijk om je iemand minder ‘wolf­achtig’ in te beelden dan de kleine, hoffelijke Murakami, die zichzelf omschrijft als “het type dat altijd naar de slechtste tafels in restaurants wordt geleid”. Tijdens een openbaar gesprek met de jonge romanschrijfster Mieko Kawakami – mede dankzij haar boek Breasts and Eggs een rijzende ster in Japan – wees ze Murakami op een ‘hardnekkige trend’ in zijn boeken, namelijk dat hij zijn vrouwelijke personages vaak opoffert ten gunste van de mannelijke hoofdpersonages. Het is een verwijt dat Murakami erkent zonder defensief te worden.

“Ik weet niet meer precies wat ik veertig jaar geleden in die boeken heb geschreven”, zegt hij. “Toen waren het andere tijden dan nu. Ik denk niet dat [wat Kawakami zegt] onjuist is. Op dit moment zou ik het anders neerschrijven. Een nieuw boek schrijven is in veel opzichten een soort upgrade. Politieke correctheid is een van die dingen die om een upgrade vragen. In elk nieuw boek vernieuw ik mezelf, dat is het belangrijkste.”

Inmiddels bouwde hij een gezondere relatie op met wat hem ertoe aanzette om in het buitenland te gaan wonen: zijn eigen roem. De Japanse fans van Murakami, die zichzelf ‘Harukists’ noemen, adoreren hem intens. Er zijn fans die zelfs aan dezelfde marathons deel­nemen.

“Ik probeer me voor te stellen dat er nog een andere Haruki Murakami is”, zegt hij. “Hij is beroemd en populair en heeft veel fans. Maar ik ben een andere Haruki Murakami en ik leef een rustig leven. Meestal vergeet ik dat ik een beroemde schrijver ben. Ik neem de metro of de bus, stap gewoon binnen in een tweedehands- platenzaak of -boekhandel. Tussendoor ben ik gewoon niemand. Als ik fictie schrijf, ben ik iemand anders, maar als ik niet schrijf, voel ik geen ego. Het ego is vooral een last voor de mens, en ik hou niet van dat soort lasten. Ik wil gewoon het lichte leven.”