Westerse opiniemakers en ook een groeiende groep uit het Oosten hebben een aantal nagels waarop ze graag slaan. Volgens hen beleven we het einde van het Westen en alles waar het voor staat: democratie, open markten, mensenrechten en persoonlijke vrijheid. Maar deze waarden houden toch stand tegen de aanval van dictaturen, theocratieën, autocratieën en incompetente populisten.

De reden van het scepticisme

Tijdens corona kon de bewondering – ook van uw columnist – voor het autocratische China dat corona kon bannen uit zijn land niet op. Het Middenrijk liet zien dat een centraal gezag ideaal is voor pandemieën. Daarnaast waren heel wat Trump-supporters meegegaan in het idee dat de Amerikaanse verkiezingen vervalst waren. Daar bovenop kwam de oorlog in Oekraïne waar vooral Europa de gevolgen moest dragen op economisch vlak. Het Avondland bleek te afhankelijk van een brute buur die zich kon permitteren om zonder enige reden een oorlog te starten.

De 4 krachten die het Westen onderuit willen halen

Het Westen, dat we meer dan ooit moeten definiëren als Europa en de VS, zitten in de hoek waar de klappen vallen. Vier krachten blijken onwaarschijnlijk sterk:

• het populisme dat het Westen van binnen verteert met exponenten zoals Boris Johnson en Donald Trump. Daar is het altijd de andere die fout is en daarom wordt gepleit voor een terugkeer naar een vellige behouden wereld, zonder migranten en globalisatie. Een utopie die bij heel wat mensen veel bijval kent. 
• de autocratieën met China en Xi Jinping als exponenten zijn ideaal om in een snel veranderende wereld betere beslissingen te kunnen nemen. Een sterke bureaucratie en één beslisser en niet de Toren van Babel zoals de Europese Unie waar 27 leiders door elkaar roepen.
• de theocratieën zoals Qatar en Saudi-Arabië die een ongelooflijke dominante rol spelen op het wereldtoneel, niet omdat ze voor een idee staan, maar omdat ze zwemmen in het geld.
• de dictators met Poetin in Rusland en Loekasjenko in Wit-Rusland als poster boys die afhankelijk van hun humeur, beslissingen nemen die passen in hun verwrongen wereldbeeld.

Kishore Mahbubani, hoogleraar aan de Universiteit in Singapore, stelt onomwonden in zijn bestseller Is het Westen de weg kwijt? dat we ons maar moeten neerleggen bij al die nieuwe regimes want dat het Westen zijn beste tijd heeft gehad.  

De situatie is inderdaad ernstig

Een statistiek van de Freedom House hieronder laat zien dat eigenlijk nog maar 20 procent van de wereldbevolking in een vrije samenleving leeft, tegen 46 procent in 2005. Deze organisatie, opgericht aan het begin van de Tweede Wereldoorlog om op te komen voor vrijheid toen Hitler het grote gevaar was, meet de relatieve vrijheid van elk land in de wereld. Het geeft scherp aan hoe geprivilegieerd we zijn in het Westen. 

Het Westen vecht terug

Het Westen vecht op dit moment terug en dat is fantastisch nieuws. De toekomst oogt zeer mooi voor de westerse democratieën.

• Tijdens de Amerikaanse tussentijdse verkiezingen hebben de veelal incompetente kandidaten die Trump volgden, bijna allemaal het pleit verloren. De nieuwe campagne van Trump, om de volgende president te worden, zal met een sisser aflopen. Niemand in de conservatieve pers steunt hem nog – we spreken over de Wall Street Journal, Fox News en de New York Post die ook luisteren naar hun lezers en kijkers – en zonder hen kan hij NOOIT winnen. De Amerikaanse democratie is veel sterker dan we dachten.

• De Europese Unie wordt elke dag belangrijker en de samenwerking tussen de 27 landen kan je exemplarisch noemen. Terwijl we enkele maanden geleden nog dachten dat we – verstoken van gas en olie – zouden bevriezen, hebben we nu te veel gas. Samenwerken blijkt dan toch efficiënt te kunnen zijn. Men hoeft hiervoor geen dictatuur te zijn.

• De NAVO werkt en blijft onze veiligheidsbuffer. Soms trekken we deze alliantie in vraag maar ze is met voorsprong de meest succesvolle samenwerking tussen Europa en de VS, die dezelfde waarden delen. Zelfs Finland en Zweden willen er nu deel van uitmaken.

• Emmanuel Macron, de meest centristische en Europees gezinde president in de Franse geschiedenis werd herverkozen en ook in Duitsland heerst – ondanks de oorlog naast de deur – een opvallende rust. In Italië is extreemrechts wel aan de macht maar op geen enkele wijze worden onze westerse waarden in vraag gesteld. 

• Groot-Brittannië, de oudste democratie, heeft nog eens laten zien dat je niet met haar kan sollen. Zelfs de meestermanipulator Boris Johnson moest het onderspit delven en Liz Truss, de minst capabele eerste minister in de Britse geschiedenis, mocht haar boeltje pakken.

Wat is er dan veranderd?

De vraag stelt zich wat er de laatste jaren veranderd is. Columnist Janan Ganesh van de FT, maakt een zeer rake opmerking. Hij ziet dat al deze regimes, van Qatar tot China tot Rusland, eigenlijk veel minder competent bleken te zijn dan we wel dachten en de westerse democratieën veel efficiënter zijn dan vermoed. 

• Het WK voetbal is een toonbeeld van hoe het niet moet. Hotels ontbreken, fandorpen zijn niet uitgerust en beslissingen worden genomen zonder enig overleg, zoals het recente verbod op alcohol – de VIP-dorpen uitgezonderd. De hypocrisie voorbij. 

• Poetin beleeft in Oekraïne zijn Waterloo. Zelden in de geschiedenis is een oorlog zo slecht gevoerd. Geen plan, geen gemotiveerde troepen. Het Russische leger is niet enkel incompetent, het staat bol van corruptie.

• De Chinese “zero covid”-strategie loopt helemaal vast. Burgers zitten opgesloten en de vraag is of ze hier nog ooit uit raken. Het plan van Xi Jinping om COVID-19 te bannen, blijkt niet meer te werken.

• Brexit heeft aangetoond dat manipulatoren en volksverlakkers een land enorme schade toebrengen. Dit zullen de Britten nooit meer toelaten. De volgende generaties hebben hun lesje geleerd en een type zoals Boris Johnson zullen ze niet meer verkiezen. 

• Trump zal niet meer terugkomen. Ook Amerikaanse kiezers willen competente leiders, zelfs als ze populistische ideeën hebben, zoals Ron DeSantis. De chaos die heerste in de Angelsaksische democratieën zal zich de volgende jaren niet herhalen.

• De manier waarop de NAVO beheerst reageerde op de vermeende aanval van de Russen op Polen laat ook zien dat dit een geoliede machine is en we niet zomaar in een oorlog zullen terechtkomen. Het geeft ook aan dat Oekraïne niet thuishoort in de Europese Unie, als je ziet hoe Zelensky de waarheid niet onder ogen wil zien.

De 4 waarden die blijven staan

Grote denkers als Adam Smith, Thomas Hobbes en John Locke waren de denkers achter ons zo felbegeerd model: het liberalisme dat finaal zou stoelen op 4 grote en breed gedragen principes: persoonlijke vrijheid, verregaande mensenrechten, een participatieve democratie én een open en vrije markt. Deze waarden blijven ondanks alle tegenwind toch staan.

Laten we niet ten ondergaan in cynisme maar goed beseffen wat we in handen hebben. Ik kan me moeilijk voorstellen dat er veel Belgen in Qatar, Saudi-Arabië, China, Rusland of Turkije willen wonen ondanks al het geklaag dat we dikwijls horen op mediaplatformen.

Xavier Verellen is auteur en ondernemer (www.qelviq.com).