Hoofdsponsor Rode Duivels betrokken bij de “drie officiële doden” op het WK in Qatar

De Belgische bouwgroep Besix maakt op 11 oktober 2017 bekend dat het tot en met het WK van 2022 in Qatar één van de hoofdsponsors van de Rode Duivels wordt. Besix zelf noemt de samenwerking met de nationale ploeg “a perfect match”. De Rode Duivels én Besix “delen dezelfde waarden”, stelt toenmalig CEO Rik Vandenberghe in een persbericht: “respect, discipline, passie en vastberadenheid om de eigen grenzen te verleggen”.

Koen De Brabander, toenmalig secretaris-generaal van de Koninklijke Belgische voetbalbond, is verheugd over de nieuwe hoofdsponsor: “We zijn blij dat we een nieuwe Belgische onderneming met een goede naam op internationaal niveau als een van onze sponsors mogen verwelkomen.” 

Besix heeft op dat moment twee projecten lopen in Qatar, in het kader van de aankomende wereldbeker voetbal: de verbouwing van het Khalifa International-stadion en de bouw van het Al Janoub-stadion. Beide projecten worden voor Besix geleid door Six Construct, de entiteit die het in 1967 voor zijn activiteiten in het Midden-Oosten heeft opgericht.

De werken starten in 2014. Twee jaar later, in 2016, brengt Amnesty International een rapport uit over de arbeidsomstandigheden op de werf van het Khalifa International-stadion.

Dat rapport maakt melding van zowat alle mogelijke misbruiken die eigen zijn aan het kafalasysteem dat in de regio van toepassing is: corrupte recruteringsagenten die de arbeiders wurgtarieven aansmeren, leugens over lonen, achterstallige betalingen, in beslag genomen visa en paspoorten, dwangarbeid, bedreigingen en loodzware werkdagen onder een verschroeiend hete zon. Eén arbeider getuigt: “Het lijkt alsof ik in een gevangenis leef. Het werk is zwaar. We werken urenlang onder een hete zon.” Een andere: “Ik heb genoeg van deze plaats. Het werk is hard, ons kamp is smerig en klein en ik ben nog niets betaald”.

Amnesty zelf betitelt de behandelingen van de arbeiders als “afschuwelijk”.

Geconfronteerd met het rapport, antwoordt Six Construct dat het een half jaar eerder al had ingegrepen. Het heeft, naar eigen zeggen, de contracten met de meest malafide onderaannemers opgezegd.

Tussen de publicatie van het rapport van Amnesty International en de bekendmaking van de sponsordeal met de KBVB, vallen er op de WK-werven van Besix in Qatar twee doden.

Op 22 oktober 2016 , zes maanden na de publicatie van het rapport van Amnesty International, wordt de 29-jarige Nepalese bouwvakker Anil Kumar Pasman in het Al Janoubstadion aangereden door een werftruck. Een tragisch werkongeval: Pasman overlijdt aan zijn verwondingen.

Op 19 januari 2017 maakt de veertigjarige Britse steigerbouwer Zachary Cox een dodelijke val. Cox is een stelling aan het bouwen in het Khalifa-stadion, wanneer een takel het plots begeeft. Het platform waarop hij staat, veertig meter hoog, stort in. Zijn veiligheidsgordel en -touw kunnen de schok van de val niet opvangen en knappen. Cox loopt zware borst- en hoofdverwondingen op waaraan hij in het ziekenhuis bezwijkt.

Ruim negen maanden na de overeenkomst met de voetbalbond, sterft een derde arbeider op de WK-werven van Besix. Op 14 augustus 2018 valt  de 23-jarige steigerbouwer Tej Narayan Tharu uit Nepal van een 36 meter hoge loopbrug in het Al Janoub-stadion. Hij heeft niet gezien dat er een plank is weggehaald. 

Besix bevestigt aan VRT NWS dat er drie doden zijn gevallen tijdens de bouwwerken van de twee WK-stadions in Qatar die het bedrijf heeft opgeleverd. Het betreurt elk slachtoffer, maar plaatst in een geschreven reactie het aantal ook in perspectief.  “Er gebeurden helaas drie dodelijke ongevallen tijdens de vijf jaar dat we aan de stadions in Qatar werkten (2014 – 2019). Deze vijf jaar vertegenwoordigen 100 miljoen werkuren voor BESIX en onze onderaannemers. Deze verhouding van 3 dodelijke ongevallen per 100 miljoen werkuren is lager dan de dodelijke ongevallenratio van de bouwsector in het algemeen in België, die 4,6 dodelijke ongevallen per 100 miljoen werkuren bedraagt (de sector telde van 2017 tot 2020 52 dodelijke ongevallen voor meer dan 1,1 miljard werkuren op bouwplaatsen in België).”

In dezelfde reactie wijst Besix erop dat het actief samenwerkt met de lokale overheden. “BESIX Group werkte samen met de Qatarese autoriteiten. Zij evalueerden regelmatig op onafhankelijke basis de werk- en leefomstandigheden van migrerende werknemers op hun grondgebied en rapporteerden hier openlijk over.”

Besix gaat ook uitgebreid in op de arbeidsomstandigheden en geeft mee dat het zowat alle wantoestanden op zijn werven heeft aangepakt en voortdurend blijft werken aan verbeteringen. De groep wijst ook naar overeenkomsten die het heeft gesloten met Building and Woodworkers International (BWI), een internationale federatie van 351 vakbonden uit 127 landen.

Volgens de Qatarese overheid zijn er tijdens de bouw van de acht stadions voor het WK drie doden gevallen. Ook de Wereldvoetbalbond FIFA houdt, bij monde van voorzitter Gianni Infantino, vast aan dat cijfer. Daarmee gaan beide instanties in tegen onderzoek van de Britse krant The Guardian en tegen het officiële cijfer van de ILO, de internationale arbeidsorganisatie van de Verenigde Naties.

Na een grootschalig internationaal onderzoek kwam The Guardian één jaar geleden tot de conclusie dat er tussen 2010 en 2020 zeker 6.500 arbeidsmigranten in Qatar overleden zijn. De ILO, de internationale arbeidsorganisatie van de VN die sinds 2017 in Qatar kantoor houdt, telt 50 overlijdens alleen voor het jaar 2020.

Zijn de drie door de Qatarese overheid en de FIFA erkende dodelijke slachtoffers dezelfde drie slachtoffers die gevallen zijn op de werven van Besix? Gedetailleerd onderzoek van de beschikbare documenten leert van wel.

Het Qatarese organisatiecomité, de Supreme Committee for Delivery & Legacy, publiceert sinds 2015 jaarlijks zogenaamde “Annual Workers’ Welfare Progress Reports”. Dat zijn officiële en publiek beschikbare verslagen van de onderzoeken  van het comité naar incidenten op de acht WK-werven. De rapporten worden telkens ondertekend door Hassan Al Thawadi, de secretaris-generaal van het comité.

In het tweede rapport, uit 2017, worden voor het eerst twee “work-related fatalities” beschreven, op twee verschillende stadionwerven: die van het Al Wakrah-stadion (dat later is herdoopt tot het Al Janoub-stadion), en die van het Kalifah international stadion. De slachtoffers worden niet bij naam genoemd. Hun nationaliteit, hun leeftijd en hun functie worden wel vermeld, en de omstandigheden van hun overlijden.

In het derde rapport, uit 2018, noemt het comité die eerste twee dodelijke slachtoffers wel bij naam. Het maakt ook duidelijk dat dit de eerste twee officiële arbeidsgerelateerde doden zijn sinds het begin van de bouwactiviteiten voor het WK. “Two fatalities have occurred on our sites since construction began – Anil Kumar Pasman in October 2016 and Zachary Cox in January 2017”. 

In het vierde rapport, uit 2019, wordt de derde dode met naam genoemd: “Tej Narayan Tharu”. Het rapport gaat in op de omstandigheden van zijn dood. Ook het stadion wordt genoemd: het Al Wakrah-stadion (later dus herdoopt tot het Al Janoub-stadion).

Het is de laatste officiële en werkgerelateerde dode die vermeld wordt: in de rapporten van 2019, 2020 en 2021 wordt telkens meegegeven dat er nul arbeidsgerelateerde doden zijn.

In de eerste reactie op de overlijdens wijst Besix op “het strenge veiligheids- en gezondheidsbeleid dat we altijd al hebben gevoerd”.

Wanneer VRT NWS Besix confronteert met de vaststelling dat de Qatarese overheid de drie officiële doden op de WK-werven impliciet aan het Belgische bouwbedrijf linkt, luidt het antwoord van Besix: "Het klopt dat er in een periode van 5 jaar helaas 3 ongevallen zijn gebeurd tijdens de bouw en de renovatie van de 2 stadions. Of dit strookt met de aantallen meegegeven door de Qatarese autoriteiten kunnen we niet bevestigen."

Ook de Belgische Voetbalbond is om een reactie gevraagd. "De medewerkers die destijds dit contract met Besix hebben onderhandeld maken geen deel meer uit van onze Federatie", antwoordt de KBVB. "Wel is het zo dat we in 2017 nog niet beschikten over een volwaardig due diligence-systeem zoals we dat nu wel toepassen voor al onze sponsorcontracten. In 2018 werd onze ethische code uitgerold, die alle medewerkers, leveranciers en sponsors van onze federatie dienen te onderschrijven. In 2020 werd er een voltijdse compliance functie gecreëerd, die instaat voor onder andere de screening van onze leveranciers en partners. Wij hebben evenwel geen enkele aanwijzing dat Besix in gebreke zou blijven."