Pensioenen en snel stijgende overheidsuitgaven: België hoort nu bij ‘Club Med’-landen van Europa. Hoe gaan we die slechte begroting voelen?
Vandaag oordeelt de Europese Commissie over de Belgische begroting. De EU dreigt ermee om één miljard euro beloofde relancesteun niet uit te keren. De bloedrode begrotingscijfers van België dreigen niet zonder gevolgen te blijven. We zouden het zelfs slechter doen dan veel Zuid-Europese landen die smalend ‘Club Med’ worden genoemd. Hoe hakt die slechte begroting erin? Professor openbare financiën Herman Matthijs (UGent) legt uit hoe hard we dit dreigen te voelen.
Vorige week zat het er bovenarms op tussen premier Alexander De Croo en staatssecretaris voor Begroting Eva De Bleeker (beiden Open Vld). In oktober kwam de federale regering overeen dat het Belgische begrotingstekort in 2023 oploopt tot 5,8% van het bruto binnenlands product. Maar De Bleeker diende een begroting in met een nog groter tekort van 6,1%. Omgerekend is dat een jaarlijkse put van 33,5 à 35 miljard euro, twee keer de totale jaarlijkse kostprijs van het Vlaamse onderwijs (17,5 miljard euro). De Bleeker trok aan het kortste eind.
Hoe dan ook, in beide scenario’s jaagt de federale regering de Europese Unie de gordijnen in met bloedrode cijfers. Europa houdt de inkomsten en uitgaven van zijn lidstaten al jaren nauwlettend in de gaten.
Om haar eengemaakte markt en de euro overeind te houden, is de afspraak dat iedereen discipline toont. Een jaarlijks tekort groter dan 3% van het bruto binnenlands product (bbp) is daarom eigenlijk not done, maar België duikt nu dubbel zo diep in het rood. Tijdens de pandemie zag de EU dat even door de vingers, maar aan dat gedoogbeleid komt stilaan een einde.
Onder verscherpt toezicht
Onder de pijngrens van 3% duiken is één ding, maar in 2023 is België hekkensluiter in Europa. Dat werkt als een rode lap op een stier bij de Europese Commissie. Uit de landenrapporten die zij recent publiceerde, blijkt dat de Belgische begroting verder afglijdt van -5,2% in 2022 naar -5,8% in 2023 - een ex aequo voor de rode lantaarn met Slovakije. In 2024 delen we het trieste podium met Hongarije en Polen - twee landen die volop de negatieve effecten van de oorlog in Oekraïne aan hun achterdeur voelen.
Mag België een straf verwachten? Professor openbare financiën Herman Matthijs (UGent) ziet het zo’n vaart niet lopen: “De Europese Unie zal België onder verscherpt budgettair toezicht plaatsen. We krijgen een blaam, maar tot echte sancties of boetes komt het wellicht niet: dan zouden er wel meer lidstaten die moeten krijgen.”
Maar hoe komt het dat we zijn afgedaald tot de slechtste leerling van de klas? In haar rapport wijst de Commissie op de snel stijgende overheidsuitgaven. De federale overheid geeft aan iedereen corona- en energiesteun. Maar het systeem van premies en cheques is te weinig gericht op die bedrijven en gezinnen die het écht nodig hebben waardoor het ook zeer dure maatregelen zijn.
Bovendien wil de EU dringend meer hervormingen op de lange termijn zien, zegt Matthijs: “Iedereen die minder dan 5.200 euro bruto verdient per maand, krijgt deze winter een energiepremie, maar structureel worden er te weinig maatregelen genomen om onze eigen energievoorziening te verzekeren in de toekomst.”
“België telde in 2020 al ruim 2,5 miljoen gepensioneerden die een uitkering krijgen. Dat is een steeds groter wordende groep kiezers die je moeilijk voor het hoofd kunt stoten”
Eén van de grote openliggende werven is de vergrijzingsfactuur. De pensioenhervorming van minister Karine Lalieux (PS) kost meer geld dan ze opbrengt, zo blijkt uit nieuwe berekeningen van haar eigen administratie.
Tegelijk is het moeilijk om te besparen op onze pensioenen, weet Matthijs: “Zo’n pensioenhervorming ligt electoraal moeilijk: België telde in 2020 al ruim 2,5 miljoen gepensioneerden die een uitkering krijgen. Dat is een steeds groter wordende groep kiezers die je moeilijk voor het hoofd kunt stoten, zeker op achttien maanden van de verkiezingen van mei 2024.”
Erger dan ‘Club Med’
Maar dat aanmodderen is een doorn in het oog van de Europese Commissie: die wil nu één miljard euro aan voorziene economische steun uit het corona-herstelfonds toch niet aan België toekennen. Een zoveelste tegenvaller voor onze begroting. Professor Matthijs denkt dat we daarmee stilaan slechter af zijn dan de Zuid-Europese landen: “Spanje en Italië krijgen elk zowat 70 miljard euro van dat fonds. België krijgt maar 4,2 miljard, terwijl we wel jaarlijks 8 miljard in de Europese geldpot leggen.”
Jarenlang grapte men in België over de ‘Club Med’, de groep van Zuid-Europese landen waar de financiële situatie nog erger is. Zelf vergelijken we ons liever met met buurlanden als Nederland en Duitsland. Maar bekijken we de historische schuldenberg per land, dan is België vandaag slechter af dan de ‘Club Med’, zegt de Europese Commissie. Terwijl Griekenland, Spanje, Portugal en Frankrijk hun staatsschuld afbouwen, stijgt die van België de volgende jaren verder door tot 109% van het bbp in 2024. In absolute termen zitten we nog niet aan het niveau van Griekenland (156% van het bbp), maar daar is de trend wel dalend.
Aan die stijgende staatsschuld hangt sinds kort weer een duurder prijskaartje. Doordat de rentetarieven opnieuw in de lift zitten, groeien ook onze interestlasten terug aan. In 2023 betalen we daarvoor ruim 8 miljard en in 2024 stijgt dat verder door naar 9,6 miljard euro. Geld dat niet voor beleid voor de eigen bevolking gebruikt kan worden. Ter vergelijking: het jaarbudget van justitie, politie én defensie samengeteld bedraagt 10 miljard euro. Drie kerntaken van onze federale overheid die smeken om extra geld.
“Als we niet bijsturen, kan België met de huidige recessie en de stijgende rentevoeten in het vizier van de financiële markten belanden”
Professor Matthijs is er niet gerust op: “Als we niet bijsturen, kan België met de huidige recessie en de stijgende rentevoeten in het vizier van de financiële markten belanden: grote beleggers zijn dan minder bereid om nog geld aan ons te lenen. Dat gebeurde al eens in het najaar van 2011, waarna de regeringsvorming plots toch in een stroomversnelling geraakte.”
De federale regering hoopt stilletjes op hogere economische groei om de donkerrode cijfers wat te milderen. Maar volgens de Europese Commissie valt die groei in België stil: van +2,8% in 2022 naar +0,2% in 2023 en +1,5% in 2024. En Premier De Croo kondigde al aan dat de begrotingscontrole in maart 2023 belangrijk wordt om het budget op de sporen proberen te houden.
In tussentijd zal de nieuwbakken staatssecretaris voor Begroting Alexia Bertrand (Open Vld) de tegenwind moeten trotseren in het parlement en de Europese Commissie. Als ze het jaarlijkse begrotingstekort niet snel terugdringt, dan dreigt België geld te mislopen.
Professor Matthijs denkt dat deze situatie niet veel langer houdbaar is: “Tijdens de regeringsonderhandelingen in de zomer van 2024 zal er toch eens een serieus woordje moeten gesproken worden over de belastingdruk en de overheidsuitgaven. Dat zijn twee zaken waarmee België al jarenlang in de mondiale top 3 staat: een kerntakendebat bij de overheid dringt zich op.”