Er lijkt een grens te bestaan aan hoe zichtbaar queer iemand mag zijn: het verwijt van ‘queerbaiting’ klinkt steeds luider

“Ontsla deze man. Hij geeft de reeks een slechte naam en profiteert van ons.” Daten is nooit eenvoudig, maar de zoektocht naar liefde en genegenheid wordt pas echt moeilijk als je seksuele voorkeur het hoofdonderwerp in talkshows is. Dat ondervond acteur Kit Connor toen hij eind oktober met een vriendin door de straten van Parijs kuierde. De 18-jarige Brit was op dat moment al enkele maanden wereldberoemd dankzij zijn rol in het eerste seizoen van de tedere hitreeks Heartstopper op Netflix. Daarin speelt hij een biseksuele rugbyspeler die voor het eerst op een jongen verliefd wordt.

De serie biedt een platform aan verschillende queer acteurs, die uitgroeiden tot rolmodellen voor de veelal jonge fans. Maar in interviews liet Connor weten dat hij zichzelf (publiekelijk) liever geen label toebedeelde. Zijn geaardheid werd zo al snel voer voor speculatie. Toen paparazzifoto’s toonden hoe hij in Parijs de hand van een vriendin vasthield, zagen velen dat als een signaal dat de ster heteroseksueel is.

Online pesters beschuldigden hem er massaal van een vreemde eend in de bijt te zijn in een reeks die voornamelijk met queer acteurs werkt en vroegen om zijn ontslag. De commotie werd zo groot dat Connor zich genoodzaakt zag zelf te reageren via Twitter. “Ik ben biseksueel. Gefeliciteerd om een 18-jarige te dwingen om zich te outen.”

De acteur reageerde in de eerste plaats omdat hij een groot en terugkerend verwijt uit de wereld wilde helpen. Tegenstanders vonden namelijk dat hij zich schuldig maakt aan ‘queerbaiting’. Die term werd in eerste instantie gebruikt om te verwijzen naar film- en televisiemakers die in hun verhalen naar lgbtq+-thema’s hintten, zonder ze ooit expliciet te benoemen. Door de strikte zedennormen was die subtiliteit in de Verenigde Staten lang een noodzaak, later werd het vooral een manier om een queer publiek aan te spreken en tegelijk conservatievere kijkers aan boord te houden.

De verboden vriendschap tussen twee mannelijke zeemonsters in de Pixar-film Luca voelde voor de recensent van The New York Times zo intens aan dat hij de titel van de film in zijn bespreking tot Calamari by Your Name omdoopte. Een verwijzing naar de beroemde lgbtq+-film Call Me by Your Name, die ook bij de filmstudio niet onopgemerkt bleef. De regisseur van Luca liet in verschillende interviews plots weten dat er zeker geen sprake was van homoseksuele verlangens, waarna de bioscooprelease ook in Qatar behouden bleef. Crisis afgewend.

Beroemdheden

De discussie over verdoken lgbtq+-personages in Hollywood-films doet misschien uitschijnen dat queerbaiting vooral over waarden in fictie gaat, maar volgens professor mediastudies Alexander Dhoest (UAntwerpen) toont het verhaal van Kit Connor aan dat het fenomeen ook een directe impact op de werkelijkheid heeft. “De vroege discussies over queerbaiting gingen over series en films die kijkers lokten met lgbtq+-content zonder die belofte ooit in te lossen. Dat voelde aan als commerciële uitbuiting. Nu is het debat breder en heeft het ook een impact op celebrity’s.”

Steeds vaker krijgen beroemdheden die zichzelf geen label toewijzen en niet volledig aan de geldende normen over gender of seksualiteit beantwoorden namelijk te horen dat ze niet aan queerbaiting mogen doen. Het beroemdste voorbeeld is de Britse popster en acteur Harry Styles. Hij draagt jurken, lakt zijn nagels en geeft in zijn nieuwste film gestalte aan een homoseksuele politieagent. Die vooruitstrevende houding maakt hem populair bij een jonge generatie die gender meer als een continuüm ziet, maar tegelijk oogst hij kritiek omdat hij zichzelf niet expliciet als queer bestempelt.

“Soms zeggen mensen me dat ik alleen nog maar vrouwen datete, maar ik heb nog nooit publiekelijk een relatie gehad”, reageerde Styles in augustus in Rolling Stone na maanden van bagger. “Het is niet omdat er een foto van jou met iemand gemaakt is, dat je plots een openlijke relatie hebt.”

De kritiek rond queerbaiting heeft niet alleen betrekking op de uiterlijke verschijning en de privélevens van beroemdheden, maar ook op de inhoud van hun werk. Popsterren Ariana Grande en Billie Elish lanceerden de voorbije jaren nummers en videoclips waarin ze op avonturen met vrouwen alludeerden. Fans wezen vervolgens fijntjes op het feit dat zij zichzelf nooit publiekelijk als queer identificeerden. “Het zijn dan ook jullie zaken niet”, reageerde Eilish in Elle. Een goed punt, al maakte dat geen einde aan de berichten op sociale media die de zangeressen voorstelden als onoprechte opportunisten.

Grootse statements

Het discours over queerbaiting is vaak erg bits. De vraag is hoe dat precies komt. De manier waarop Styles als artiest zijn androgyne kant omarmt, herinnert aan wat sterren als David Bowie en Prince in de tweede helft van de vorige eeuw al deden. Zij werden echter nooit onder massale druk gezet om grootse statements over hun genderidentiteit te maken.

Een zichzelf respecterende conservatief mompelt bij die vergelijking waarschijnlijk iets over revoluties die hun eigen kinderen opeten en de moderne tijd die minder ruimdenkend is dan ze op het eerste gezicht lijkt, maar dat gaat te kort door de bocht. Die visie houdt geen rekening met hoe de emancipatie van lgbtq+-personen mee tot de huidige gevoeligheden leidde. Steeds vaker merken bedrijven dat ze winst kunnen maken door zich ook tot minderheden te richten, wat tot een spanningsveld tussen identiteit en commerce leidt.

“Elke homoseksueel moet uit de kast komen. Als mensen zich realiseren dat we overal zijn, zullen alle mythes en leugens vernietigd worden. En je zult je veel beter voelen”, zei de Amerikaanse activist Harvey Milk in 1978 tijdens een speech. Vandaag hebben lgbtq+-personen veelal dezelfde rechten als de rest van de bevolking, waardoor de instrumentele rol van een outing kleiner is.

Zowel beroemdheden als ‘gewone’ stervelingen zijn het de samenleving bovendien niet verschuldigd om openlijk over hun genderidentiteit en seksuele voorkeuren te praten, al is het naïef te ontkennen dat de afwezigheid van labels platenmaatschappijen en filmstudio’s ook geld kan opleveren. Het privéleven van Styles botst op die manier met het feit dat hij ook een miljoenenmerk is en weet wat er in de markt leeft.

“Kritiek rond queerbaiting duikt vaak op als iets niet authentiek aanvoelt”, zegt Joppe De Campeneere, content creator bij Wel Jong. “Alsof queer zijn een kostuum is dat je kunt uittrekken en dat geen wortels in de werkelijkheid heeft.”

Gemiste kans

Verschillende activisten vragen beroemdheden daarom om zich expliciet te labelen zodat ze kunnen uitsluiten dat een deel van hun persoonlijkheid louter overgenomen wordt als een marketingtechniek. Sterren die niet openlijk over hun seksualiteit of genderidentiteit praten, kunnen anders meegenieten van de aandacht voor minderheidsgroepen en in een latere fase van hun carrière weer een heteronormatievere weg inslaan. Op die manier veranderen ze weinig voor ‘gewone’ lgbtq+-personen en dat is een gemiste kans.

“In vergelijking met de rest van de bevolking krijgen sterren vaak meer ruimte om hun queerness openlijk te tonen. Als een onbekende gendernon-conforme persoon een jurk draagt, zal die daar sneller op afgerekend worden”, zegt De Campeneere. Het gejuich over Harry Styles die een kleed droeg toen hij in 2020 als eerste solo man in 127 jaar de cover van Vogue mocht sieren, klonk wat minder oorverdovend toen critici na de publicatie van het magazine de vraag stelden waarom hij als cisgender witte man de vruchten kon plukken van een strijd die anderen lang voor hem leverden. Transgender personen van kleur waren pioniers in de strijd voor genderexpressie en lgbtq+-rechten, terwijl de eerste transgender man pas een jaar na Styles op de cover stond.

Het risico bestaat dat beroemdheden plots erkenning en financieel succes overhouden aan het werk van radicalere, onbekende queer personen. Al moet vermeld worden dat bepaalde leden van minderheidsgroepen vandaag pogingen doen om zelf op die ongelijkheid te wijzen en de geschiedenis te herschrijven.

Tijdens zijn recente optreden op de BET Awards kuste de openlijk homoseksuele rapper Lil Nas X zo een van zijn achtergronddansers op de mond. Een duidelijke knipoog naar Madonna die tijdens de Video Music Awards in 2003 met Britney Spears en Christina Aguilera zoende. “#Ididitfirst”, schreef de 64-jarige popdiva trots op Instagram, maar modewaakhond Diet Prada tikte haar prompt op de vingers. “Hun kus was zeker niet zo revolutionair als wanneer een zwarte queer man dat doet. Witte cisgender heteroseksuelen hebben altijd de ruimte gehad om te doen wat ze wilden. Ook queerbaiting.”

‘Girl’

In de discussies over queerbaiting is authenticiteit het sleutelwoord. Na jaren waarin representatie van lgbtq+-personen een synoniem was voor commerciële zelfmoord merken bedrijven opeens dat er wel degelijk een markt voor is. In series en films duiken steeds meer personages uit minderheidsgroepen op. Maar het is niet onlogisch dat queer personen sceptisch zijn tegenover mediamakers die pas aandacht aan hen wilden besteden toen dat commercieel interessant werd.

Lgbtq+-acteurs krijgen ondertussen nog altijd minder kansen om in films of series mee te spelen, waardoor heteroseksuele cisgender artiesten doorgaans hevige kritiek krijgen wanneer ze in de rol van een queer personage kruipen. Mensen uit minderheidsgroepen hebben zo soms het gevoel dat verhalen over hen verteld werden zonder dat ze er zelf bij betrokken worden.

Mediamakers zien soms bepaalde gevoeligheden over het hoofd. Regisseur Lukas Dhont wilde met zijn debuutfilm Girl een lans breken voor trans personen, maar uiteindelijk kreeg hij net kritiek van de groep die hij wilde verdedigen. In de Verenigde Staten verschenen tientallen stukken over de casting van cisgender acteur Victor Polster in de titelrol. Vanity Fair had het over een gevaarlijke film met een “fundamenteel onbegrip van wat trans zijn op medisch of fysiek vlak is”.

De toegenomen aandacht voor lgbtq+-onderwerpen zorgt er ook voor dat een breder publiek in aanraking komt met ideeën en beelden die lang vooral in de marge leefden. Als cisgender en heteroseksuele tienerjongens in TikTok-video’s met nagellak dwepen, is dat het gevolg van de lange strijd rond gendernormen die lang vooral door lgbtq+-personen gevoerd werd.

Die democratisering van de zogenaamde queer code leidt initieel tot een grotere acceptatie van minderheden, al blijft de vraag hoe groot die tolerantie in de praktijk is. Een jongen die in grote mate aan het beeld van traditionele mannelijkheid voldoet, komt misschien weg met wat nagellak, maar ondertussen toont onderzoek wel aan dat gendernon-conforme personen vaker met geweld geconfronteerd worden als ze zich uiten.

Er lijkt zo een grens te bestaan aan hoe zichtbaar queer iemand mag zijn om veilig over straat te lopen. Dat cisgender beroemdheden met die grens flirten zonder zich uit te spreken voor de rechten van lgbtq+-personen die meer van de norm afwijken, veroorzaakt daarom ophef. Op die manier worden er ook geen nieuwe bakens verzet.

In het debat over queerbaiting worden rake vragen over de spanning tussen authenticiteit en commerce gesteld, al blijft de vraag of de radicaliteit op termijn niet tot determinisme kan leiden. Het is immers opvallend dat in een periode waarin hokjesdenken meer dan ooit aan de kaak gesteld wordt, sommigen door lgbtq+-activisten gedwongen worden zichzelf een etiket op te kleven.

Die houding kan wel degelijk littekens nalaten. Niet alleen bij 18-jarige acteurs die na een maandenlange hetze hun seksualiteit op Elon Musks platform moeten bespreken, maar ook bij onbekende mensen die zo mogelijk niet de kans krijgen om hun seksualiteit of genderidentiteit te ontdekken.