Direct naar artikelinhoud
InterviewIraniërs in België

‘Iran is anders dan Syrië of Afghanistan, waar een groot deel van de bevolking wel een islamitisch regime wil’

‘Ik ken geen enkele Iraniër die niet huilt als hij de bloedige beelden ziet: de oproerpolitie knuppelt de betogers gewoon dood.’Beeld Wouter Van Vaerenbergh

De 22-jarige Mahsa Amini liet op 16 september het leven nadat de Iraanse zedenpolitie haar had gearresteerd. Te losse hoofddoek, te bonte kledij: het hoort niet volgens de sharia. Maar sinds haar dood komen miljoenen Iraniërs elke dag op straat om te protesteren tegen het regime van de ayatollahs. Bij de massale protesten vallen nu steeds meer doden: in de Koerdische regio zouden soldaten met automatische wapens op demonstranten schieten. Internationale organisaties noemen de situatie ‘kritiek’ en waarschuwen voor een slachtpartij.

Vier Belgen met Iraanse roots volgen de situatie in hun vaderland van nabij. “Zodra er een nationale staking wordt afgekondigd, zal alles in een stroomversnelling raken.”

Dena Vahdani: ‘Het regime kotsbeu’

‘Iraanse vrouwen zijn de mooiste ter wereld, maar zie mij: de gettoversie van Annemie Turtelboom!’ Aan zelfrelativering had ze geen gebrek toen Humo vorig jaar comedian Dena Vahdani (31) sprak bij haar deelname aan De slimste mens ter wereld. Maar als ze het nu over de protesten in Iran heeft, is ze doodernstig.

Dena Vahdani: “Ik ken geen enkele Iraniër die niet huilt als hij de bloedige beelden ziet: de oproerpolitie knuppelt de betogers gewoon dood. Daarom kijk ik niet meer naar filmpjes op nieuwswebsites vlak voor ik moet spelen, want dan raak ik overstuur.”

Dena Vahdani: ‘Andersgeaarden zoals ik zijn helemaal gezien in Iran. Vroeger werd je ‘maar’ in de gevangenis gegooid, nu word je ter dood veroordeeld.’Beeld Wouter Van Vaerenbergh

Je bent in Brussel geboren. Welke band heb je met Iran?

Vahdani: “Het is meer dan een band, het zit in mijn bloed. Ik zie er Iraans uit, ik luister naar Iraanse muziek, ik hou van de Iraanse literatuur en ik volg het nieuws. Mijn leefwereld is niet alleen Belgisch, maar ook Iraans. En weet je wat het gekke is? Mijn neven en nichten in Iran zijn net zoals jij en ik: jonge mensen die coole dingen doen. Een paar van hen zitten in een rockband, maar ze hebben het niet makkelijk: Iran is een héél conservatief land. Ik weet niet of ze er weg willen, maar ze willen wel in een vrij land leven.”

Nu komen Iraanse jongeren massaal de straat op. Is dat dankzij de sociale media?

Vahdani: “Nee. Ze weten al sinds hun geboorte dat ze onder een abnormaal repressief regime leven. Je vóélt gewoon dat er geen vrijheid is. Ze geloven echt dat er iets kan veranderen, en ze voelen zich gesterkt door de steun van zowel Iraniërs in het buitenland als anderen op sociale media. Dat motiveert hen om verder te protesteren. Ze weten dat de wereld toekijkt, daarom moeten we hun verhalen blijven delen.

“Ze zijn zó moedig. Europese jongeren kunnen veilig betogen voor het klimaat of mensenrechten elders in de wereld. Maar in Iran kun je niet eens opkomen voor je basisrechten zonder het risico te lopen opgepakt, gefolterd of zelfs vermoord te worden. Gisteren zag ik een video van een tienermeisje dat achter een man van het regime aan gaat, de tulband van zijn hoofd slaat en dan snel wegloopt. Kun je je dat voorstellen? Iraanse vrouwen zijn zó sterk. Het zegt ook iets over hoe kotsbeu ze het regime zijn. Het is genoeg geweest.”

Kunnen de protesten in een revolutie uitmonden?

Vahdani: “Ik denk het wel. Er zijn de voorbije decennia al vaker grootschalige protesten geweest, maar het verschil is dat we nu sociale media hebben. Zonder sociale media was er veel minder aandacht geweest voor de dood van George Floyd, of zelfs voor de oorlog in Oekraïne. Hetzelfde geldt voor protesten in Iran. Ook als je nooit naar het journaal kijkt, krijg je mee wat daar gebeurt. Tieners die alleen geïnteresseerd zijn in make-up en popmuziek, horen van Kim Kardashian dat er geprotesteerd wordt.

“Dat de gebeurtenissen nu massaal online gedeeld worden, zet echt iets in gang. Jongeren spelen daar een grote rol in. Wij zijn een heel geëngageerde generatie: we hebben aandacht voor mentaal welzijn, voor het klimaat, we willen voor elkaar zorgen. Als iemand iets kan veranderen, zijn wij het wel.

“Tegelijkertijd voel ik me soms schuldig. Ik zit veilig in België en ik wil wel helpen, maar ik weet niet hoe.”

Voel jij je nog meer betrokken omdat leven in Iran voor jou erg gevaarlijk zou zijn? Je zei eerder ook in Humo: ‘Iemand als ik, een lesbische vrouw, heeft daar geen bestaansrecht.’

Vahdani: “Het is daar nu voor iederéén zo gevaarlijk dat dat amper nog iets uitmaakt, maar andersgeaarden zijn helemaal gezien. Vlak vóór Mahsa Amini is gestorven, zijn twee lesbische vrouwen ter dood veroordeeld. Vroeger werd je daarvoor ‘maar’ in de gevangenis gegooid.”

Waarom zijn Iraniërs plots zo begaan met de vrouwenrechten? Mahsa Amini was niet het eerste slachtoffer van de zedenpolitie.

Vahdani: “Ze strijden voor de vrijheid van de vrouwen omdat, als die knoop ontward is, al de rest zal loskomen. Het hele systeem steunt op onvrijheid. Daarom betogen ook de mannen nu mee.

“Mensen in Iran strijden niet tegen iets of tegen een religie, ze vechten voor vrijheid. In mijn shows maak ik vaak de vergelijking met de mondmaskerplicht. Niemand vond dat toen tof, ook niet wie achter de maatregel stond. Stel je nu diezelfde situatie voor, maar dan voor elk onderdeel van je privéleven. Je kunt al achter de tralies vliegen als de zedenpolitie je jas te fel gekleurd vindt.

“Wist je trouwens dat het in Iran verboden is om een maagd te executeren? Daarom worden vrouwen in de gevangenis verkracht. (Zucht) Het is echt zo fucked up.”

Darya Safai: ‘Het begin van het einde’

Darya Safai (47), tandarts en Kamerlid voor de N-VA, werd tijdens de studentenprotesten in 1999 gearresteerd door de Iraanse geheime politie. Toen ze na 24 dagen vrijkwam, vluchtte ze naar België. Als islamkritische feministe zet ze zich in voor de rechten van vrouwen, in het bijzonder die in haar vaderland.

Darya Safai: “Ik volg het nieuws uit Iran op de voet. Ik ben blij dat het volk voor zichzelf opkomt, maar ik lig elke avond in bed te huilen. De beelden zijn vaak gruwelijk.

Darya Safai: ‘Iran begrijpt maar één taal: die van de macht. Daarom moeten we onze tanden tonen.’Beeld Wouter Van Vaerenbergh

“Mahsa Amini was niet eens een activiste, ze was op familiebezoek in Teheran. Nu moet je weten dat Iraanse vrouwen al jaren een soort burgerlijke ongehoorzaamheid tonen: in grote steden dragen de meesten de verplichte hoofddoek losjes, zodat het haar wel nog te zien is. Toch heeft de zedenpolitie Mahsa opgepakt.

“Mijn dochter is even oud, ik kan me niet voorstellen dat zij naar buiten zou stappen en nooit meer zou terugkeren, alleen maar omdat haar haar niet bedekt is. Dat is toch waanzin in de 21ste eeuw? Mahsa’s dood heeft veel mensen gechoqueerd, omdat het élke vrouw in Iran kan overkomen. Nu zeggen de Iraniërs eindelijk: genoeg is genoeg.”

Er zijn al veel betogingen geweest in Iran.

Safai: “Veel westerlingen zien het als een land van extremisten, waar vrouwen van top tot teen in het zwart zijn gekleed en iedereen knielt voor het vrijdaggebed. Ze schrikken als ze mij zien, met make-up en het haar los, maar ik ben niet anders dan de Iraanse vrouwen. Die willen óók vrij leven, maar zij worden al 43 jaar gegijzeld door extremistische monsters.

“Vóór de Iraanse Revolutie van 1979, toen de mollahs en de ayatollahs de macht grepen en de sharia (islamitische wetten op basis van de Koran, red.) invoerden, was er veel meer vrijheid. Het regime was ook uitgesproken prowesters, en studentes liepen ongesluierd en in korte rokjes door de straten van Teheran – daar bestaan foto’s van. Iran is anders dan Syrië of Afghanistan, waar een groot deel van de bevolking wel een islamitisch regime wil.

“Het doet me pijn als westerlingen hun schouders ophalen en zeggen: ‘Dat is nu eenmaal hun cultuur.’ Dat is helemaal niet zo. Dan sluit je de ogen voor het onrecht dat vrouwen wordt aangedaan.”

Lees ook

Niet religie maar individuele vrijheid is heilig voor jonge Iraanse generatie

Bent u teleurgesteld door de reactie van de Belgische regering?

Safai: “Ja. Ik heb in het parlement om een krachtig signaal van premier De Croo gevraagd, maar veel meer dan holle woorden heb ik niet gehoord. Nochtans is het belangrijk dat de westerse politici de daden van het Iraanse regime veroordelen.

“Het is helemaal geen ver-van-mijn-bedshow: het Westen heeft er heel wat bij te winnen als het Iraanse regime verdwijnt. We zouden niet bang meer moeten zijn voor dat nucleaire programma en de hele regio zou stabieler worden als Iran weer een prowesterse, democratische, seculiere staat is. Ook de dreiging van extremisten in de omringende landen, zoals Hezbollah en Hamas, zou afnemen. Die worden nu immers gesponsord door het Iraanse regime. Het land levert ook drones aan Vladimir Poetin, die ze in Oekraïne gebruikt.

“Daarom blijf ik aandacht voor de Iraanse zaak vragen in het parlement: het gaat niet alleen om mensenrechten. De Iraanse bevolking is een bondgenoot van het Westen. We mogen hen niet in de steek laten.”

Wat vindt u van de solidariteitsactie waarbij vrouwen een lok haar afknippen?

Safai: “Je moet goed beseffen wat haar betekent voor Iraanse vrouwen. Ze hebben bijna allemaal lang haar, dat is hun laatste stukje vrouwelijkheid en dat koesteren ze. Toen ik de beelden zag van jonge vrouwen in Iran die hun haar afknippen uit protest, wist ik dat het menens was. Dat westerse vrouwen ook meedoen om hun steun te betuigen, vind ik hartverwarmend.”

Darya Safai: ‘Toen ik de beelden zag van jonge vrouwen in Iran die hun haar afknipten uit protest, wist ik dat het menens was. Het is hun laatste stukje vrouwelijkheid en dat koesteren ze.’Beeld AFP

Ook u knipte een lok haar af in het parlement, maar u zei in De zevende dag dat zo’n actie alleen zin heeft als ook de banden met het regime worden doorgeknipt.

Safai: “De federale regering blijft de Iran-deal verdedigen (waarbij de veroordeelde terrorist Assadollah Assadi wordt geruild voor de Vlaamse ngo-medewerker Olivier Vandecasteele, red.). Zo blijven onze politici de spelletjes van die schurkenstaat meespelen. Dan geef je de ayatollahs eigenlijk de boodschap: het maakt niet uit hoeveel burgers je vermoordt, we kijken wel de andere kant op.

“Iran begrijpt maar één taal: die van de macht. De ayatollahs zullen nooit laten zien dat ze bang zijn voor het Westen, ook al zijn ze dat wel. Daarom moeten we onze tanden tonen. Er valt simpelweg niet met dat regime te onderhandelen.”

Na de oorlogen in Irak en Afghanistan is het Westen bang om zijn vingers te verbranden in de regio.

Safai: “De terugtrekking uit Afghanistan was een trofee voor Iran. Daardoor ontstond een machtsvacuüm dat meteen is opgevuld door islamisten die door Iran gefinancierd worden.

“De Afghaanse vrouwen hadden het véél beter onder het Amerikaanse bewind. De sharia is onmenselijk, want mannen beslissen gewoon alles voor hun echtgenote: ze mag niet werken of studeren zonder zijn toestemming, en zelfs niet het huis verlaten. Ze mag niet scheiden van haar man, ook niet als hij haar slaat. Een vader mag zelfs zijn dochter vermoorden als zij zich ‘te losbandig’ gedraagt. Hij zal daar niet voor gestraft worden, omdat zij volgens de sharia zijn eigendom is.

“Ik ben nog elke dag blij dat ik hier vrij over straat kan lopen. Als meisje in Iran begreep ik niet waarom ik anders werd behandeld, of waarom ik me moest schamen voor het feit dat ik een vrouw ben. Ik vond het ook vreselijk om op mijn 6de plots een hoofddoek te moeten dragen.”

Denkt u dat de protesten iets zullen uithalen?

Safai: “Ja, want het gaat niet alleen meer om de hoofddoek, maar om de totale vrijheid voor iedereen. Dit is het begin van het einde voor het regime. De geestelijke leiders zullen niet in enkele weken tijd afgezet worden, misschien duurt het nog jaren. Maar de tweede revolutie is begonnen, daar ben ik zeker van. De mensen hebben niets meer te verliezen, daarvoor is hen al te veel afgepakt.”

Kunt u zelf nog naar Iran reizen?

Safai: “Lange tijd was dat te gevaarlijk, omdat ik veroordeeld was voor mijn deelname aan de protesten. Als parlementslid geniet ik nu onschendbaarheid: in theorie zou het veilig zijn, maar de praktijk is een andere zaak. Ik wil er uit principe toch niet meer heen. Zodra ik er van het vliegtuig stap, ben ik verplicht me te bedekken. En ik heb gezworen dat ik dat nooit meer zou doen.”

Nasser Nadjmi: ‘Sancties halen niets uit’

Topdokter Nasser Nadjmi (57) is diensthoofd mond-, kaak- en aangezichtschirurgie aan het UZ Antwerpen en wereldvermaard specialist in hazenlip- en gehemelteoperaties. Met zijn stichting The Nadjmi Foundation heeft hij een centrum in Iran opgericht waar hij de afgelopen jaren talloze kinderen gratis heeft behandeld.

Nasser Nadjmi: “Ik reis nog geregeld naar Iran, maar door de woelige situatie kon ik deze week niet vertrekken. Dat doet me pijn, het voelt alsof ik de mensen daar in de steek laat.”

Nasser Nadjmi: ‘Door de sancties van de VS zit ik tot over mijn oren in de schulden in Iran. Ze straffen er alleen de bevolking mee.’Beeld Wouter Van Vaerenbergh

U wilde dit interview eerst niet toestaan.

Nadjmi: “In ons centrum in Shiraz behandelen we momenteel drieduizend kinderen. Dat zijn dus ook drieduizend gezinnen. Daarom moet ik mijn woorden wikken. Ik kan ter plekke veel meer doen voor de Iraniërs dan wanneer ik hier mijn mening geef.

“(Zucht) Ik ben ook maar een mens, de beelden uit mijn vaderland raken me diep.”

Is uw familie getroffen?

Nadjmi: “Mijn ouders hebben de dubbele nationaliteit en hebben de afgelopen drie jaar in België gewoond, maar ze zijn teruggereisd om voor de zieke zus van mijn moeder te zorgen. Er is geen burgeroorlog aan de gang, dus het is er relatief veilig. Zolang je niet deelneemt aan de betogingen, loop je geen risico.

“Mijn ouders ervaren geen problemen, maar de toegang tot het internet is wel beperkt. De communicatie verloopt daardoor wat stroever, maar we kunnen toch elke dag bellen of whatsappen. Sommige Iraniërs proberen via beveiligde VPN-verbindingen de beperkingen te omzeilen. Mensen vinden altijd wel een manier om contact met de buitenwereld te leggen.”

Op uw 18de vertrok u naar België om te studeren, en daarna zou u naar Iran terugkeren.

Nadjmi: “Ik wilde eigenlijk geneeskunde studeren in Teheran, maar na de revolutie werden de opleidingen geïslamiseerd en kwam er een strenge toelatingsprocedure. Ik viel uit de boot. Toen las ik in de krant dat je met een beurs aan de zeevaartschool in Antwerpen kon studeren. Zo werd ik kapitein op de grote vaart in België. Ik heb dat jaren met plezier gedaan, maar gaandeweg besefte ik dat ik meer met mijn leven wilde doen en begon ik aan de studie geneeskunde. Dat was niet simpel, omdat ik geen woord Nederlands sprak – op de zeevaartschool was het onderwijs in het Engels.

“Het waren lastige jaren, ook omdat ik mijn Iraanse legerdienst niet had vervuld: daardoor kon ik niet meer terug. In tien jaar tijd heb ik mijn vader slechts één keer gezien, en mijn moeder twee keer.

“Met mijn stichting probeer ik nu iets terug te geven aan de Iraanse bevolking, die me destijds mijn studiebeurs heeft gegeven.”

Kan uw stichting nog iets doen in Iran?

Nadjmi: “Voorlopig wel. We hebben de afgelopen jaren Iraanse chirurgen opgeleid, zodat het centrum ook zonder mij kan functioneren. De werf van onze tweede vestiging, in Zahedan, heeft wel stilgelegen toen de protesten begonnen. De bouwvakkers hebben het werk intussen hervat en ik zou er graag naartoe reizen, maar de situatie in die regio is nog te onvoorspelbaar.

“Weet je wat ons werk daar meer belemmert? De sancties van de Verenigde Staten. Ik zit tot over mijn oren in de schulden in Iran voor de bouw van dat centrum en de aankoop van medisch materiaal. Dat is frustrerend, omdat mijn stichting wel het geld heeft, maar ik het door de sancties niet kan overschrijven. Gelukkig krijg ik krediet van de lokale leveranciers, omdat ze mij vertrouwen, en de bank staat mij ook toe om mondjesmaat cash af te halen. Maar als ik telkens met maar een paar duizend euro in mijn koffer naar Iran reis, schiet het niet erg op.

“Sommigen willen nu dat de sancties nog strenger worden, maar die halen niets uit. Je straft er alleen de bevolking mee. Zelfs een schenking van medisch hechtingsmateriaal van een Amerikaans bedrijf werd tegengehouden. Daar kun je toch geen atoombom mee maken?

“De Iraniërs hebben het erg moeilijk. De middenklasse is verdwenen. Ik weet niet of dat een bepalende factor zal zijn in de protesten, maar het speelt zeker een rol. De gewone man heeft weinig meer te verliezen, en dat kan gevaarlijk zijn.”

Elly Mansoury: ‘Stoppen met zakendoen’

Politicologe Elly Mansoury (39) reist niet meer naar haar geboorteland. In De afspraak op Canvas wees ze erop hoe jong de Iraanse bevolking is: maar liefst 60 procent is jonger dan 30 jaar. Dat is niet in het voordeel van de ayatollahs.

Elly Mansoury: “De Iraanse jongeren beseffen meer dan ooit dat het samenlevingsmodel dat het regime hen oplegt, compleet achterhaald is. Die weerstand was er altijd al, maar is generatie na generatie gegroeid. Telkens weer staan jongeren op die betogen voor vrijheid, gelijkheid en democratie.

Elly Mansoury: ‘In Europa denken we graag dat Iran nog in de middeleeuwen leeft, maar dat geldt alleen voor het regime, niet voor het volk.’Beeld Wouter Van Vaerenbergh

“De sociale media zijn een grote katalysator voor de opstand, omdat de beelden wereldwijd gedeeld worden. Dat is een groot verschil met eerdere protesten. Een andere belangrijke factor is de chaos in Iran. Het regime is door en door corrupt en steekt de olie-inkomsten in eigen zak. Machthebbers leven als koningen, terwijl de man in de straat gebukt gaat onder de internationale sancties en de torenhoge inflatie. Een brood kost de ene week 2 euro, en de volgende 10 euro. De regering doet niets om de economie te ondersteunen, verwaarloost de gezondheidszorg en de sociale voorzieningen... De Iraniërs hebben geen enkel houvast en worden geterroriseerd door een repressief regime en de zedenpolitie: dan krijg je een explosieve cocktail.”

Veel mensen zien parallellen met de Iraanse Revolutie van 1979, waarna het islamitische regime werd geïnstalleerd.

Mansoury: “Dat was een gestolen revolutie. Ze hebben de mensen van alles wijsgemaakt, maar toen puntje bij paaltje kwam, kreeg de bevolking niet het regime dat ze wilde. De mensen waren niet op straat gekomen om de sharia te eisen, maar omdat ayatollah Khomeini gratis elektriciteit, water en onderwijs had beloofd.”

Klopt het dat ze nu protesteren omdat ze willen leven zoals in het Westen?

Mansoury (windt zich op): “Maar nee! Mijn bloeddruk stijgt als ik sommige politici dat hoor verkondigen, maar de Iraniërs roepen letterlijk: ‘Vrouwen! Leven! Vrijheid!’ Ze willen een democratische en seculiere samenleving waarin mannen en vrouwen gelijkwaardig zijn, maar geen exacte kopie van een westers land. Ze willen evenmin de hoofddoek afschaffen, wél de keuzevrijheid voor vrouwen om al dan niet een sluier te dragen. De protesten mag je niet verengen tot de hoofddoek, ook niet omdat sommige politici in België die aangrijpen om hier een hoofddoekverbod te bepleiten. Zij maken misbruik van de situatie.”

U stoort zich aan de superieure houding van het Westen als het over vrouwenrechten in het Midden-Oosten gaat.

Mansoury: “Alsof de gelijkwaardigheid van mannen en vrouwen hier in kannen en kruiken is. Tijdens de coronacrisis vervielen we ook in België in het klassieke rollenpatroon: de zorg voor het huishouden en de kinderen kwam op de schouders van de vrouwen terecht. En dan heb ik het nog niet over de hallucinante toename van huiselijk geweld tijdens de lockdowns. En als de abortuskwestie in de Verenigde Staten iets aantoont, is het wel dat ook vrouwenrechten in het Westen allesbehalve voorgoed verworven zijn.

“In Europa denken we graag dat Iran nog in de middeleeuwen leeft, maar dat klopt niet. De Iraanse regering leeft nog in de middeleeuwen, niet het volk.”

Tegelijkertijd durft het Westen amper te reageren op de protesten.

Mansoury: “Ja, omdat de economische belangen primeren op de mensenrechten. Als je met dat soort autoritaire regimes zakendoet, rijd je jezelf vroeg of laat vast. De leiders van de EU houden graag mooie speeches over democratie en mensenrechten, maar drijven wel handel met landen als Saoedi-Arabië en Turkije.”

Wat moet het Westen dan wel doen?

Mansoury: “Het moet de Iraanse bevolking niet alleen met woorden steunen. We kunnen bijvoorbeeld de toegang tot het internet forceren voor hen. En waarom zijn de Iraanse ambassadeurs nog niet op het matje geroepen? We moeten ook stoppen met onderhandelen. Met een overeenkomst zoals de Iran-deal maakt de Belgische regering van het Iraanse regime een volwaardige gesprekspartner. De bevolking in Iran aanvaardt het regime niet, dus moeten wij dat ook niet doen. En laten we alsjeblieft de sancties heroverwegen, want die halen niets uit.”

Lees ook

Protesten tegen regime in Iran blijven duren, maar wil overgrote meerderheid een echte regimewissel?

Hoe ziet u de situatie evolueren?

Mansoury: “Sommigen voorspellen een burgeroorlog, maar laten we hopen dat het niet zover komt. Ik verwacht wel dat het regime implodeert. Er zijn al veel scheuren in het systeem ontstaan, de vraag is alleen wanneer het plafond naar beneden zal komen. Nationale stakingen zijn doorgaans een eerste teken aan de wand: zodra die worden afgekondigd, raakt alles in een stroomversnelling.

“Dit wordt hoe dan ook de volgende revolutie, het is slechts een kwestie van tijd. De Iraniërs hebben niks meer te verliezen, behalve hun leven. En zelfs dat zijn ze nu bereid op te offeren.”

© Humo