De enige stem van queer Qatar verbreekt de zwijgcultuur: ‘Het regime houdt de wereld voor de gek’

Toen arts en lgbtq+-activist Nas Mohamed in 2015 asiel aanvroeg in de Verenigde Staten, wist hij dat hij nooit meer kon terugkeren naar Qatar. “Ik belde mijn moeder om te zeggen dat ik gay ben en niet meer naar huis zou komen. Daarna verslechterde onze relatie snel.”

Mohamed (35), die is opgeleid tot huisarts aan de universiteit van Connecticut en zich in Philadelphia specialiseerde als sportarts, verhuisde naar de roze bubbel van San Francisco. Daar wachtte hij twee jaar in spanning af of hij een verblijfsvergunning zou krijgen.

“De Amerikaanse overheid twijfelde of ik wel echt gevaar liep, omdat er geen bewijs is van geweld tegen lgbtq+’ers in Qatar. Maar ik was inmiddels volledig uit de kast, dus er was voor mij geen weg meer terug. Er gingen soms donkere gedachten door mijn hoofd. Als het erop aan zou komen en ik zou worden teruggestuurd, zou ik liever zelf een einde aan mijn leven maken dan dat ik in Qatar aan de leeuwen werd gevoerd.” Maar de arts kreeg in 2017 asiel en runt nu een eigen kliniek die vooral zorg verleent aan lgbtq+’ers, met veel aandacht voor hun seksuele en mentale gezondheid.

De tweede grote stap zette Mohamed in mei dit jaar, toen hij voor het eerst zijn verhaal deelde met de pers. Hij wist welke gevaren dat met zich meebracht en had daarom strategisch afgewacht tot het WK voetbal dichterbij kwam, toen hij merkte dat journalisten meer aandacht gingen besteden aan de mensenrechten in Qatar.

WK als podium

“De hele wereld kijkt nu toe”, vertelt Mohamed via zoom vanuit San Francisco. Hij geeft momenteel veel interviews aan internationale media en gebruikt dat podium om de schrijnende ervaringen van lgbtq+’ers in Qatar naar buiten te krijgen en hun leed te documenteren. “Lgbtq+’ers in Qatar vertellen me dat ze depressief en verslagen zijn. Ze zien hoe het regime iedereen welkom heet voor het WK. Maar gay Qatarezen leven geïsoleerd in hun eigen land en worden opgejaagd.”

Mohamed is vooralsnog de enige Qatarees die zo publiekelijk uit de kast kwam en zich openlijk uitspreekt over deze thema’s. “Qatarezen mogen geen kritische mening hebben of uiten. Maar het regime houdt de wereld voor de gek over wat ze ons aandoen.” Zijn openheid heeft een prijs. Familie en vrienden van vroeger hebben het contact verbroken. “Ik had liever gehad dat ze boos op me waren geworden, maar ik hoor niets van hen. Ze zijn te bang om met mij te worden geassocieerd, denk ik.”

Hoewel hij blij is met zijn vrije leven in Amerika, neemt hij maatregelen om zichzelf te beschermen. “Ik ben soms wel bang en krijg ook doodsbedreigingen. Maar ik wil doorzetten en ervoor zorgen dat lgbtq+’ers in Qatar daadwerkelijk hulp krijgen.”

Hoe is het om als lgbtq+’er op te groeien in een staat waar homoseksualiteit kan leiden tot een jarenlange gevangenisstraf en waar je onder de sharia zelfs ter dood kunt worden veroordeeld?

“Dat hangt ervan af wie je bent en wat je sociaal-economische klasse is. Als je een rijke familie hebt, kom je met veel weg. Westerse expats worden ook niet vervolgd. Maar lgbtq+’ers uit de regio en gay gastarbeiders lopen veel gevaar. Zij worden vaak meteen het land uitgezet als ze worden betrapt.

“Ik kom zelf uit een modaal en conservatief gezin, en groeide op in een landelijk gebied buiten de grote stad. Dus ik moest alle regels volgen. Ik wilde vooral niet opvallen en durfde daarom geen andere lgbtq+’ers op te zoeken. Die angst hield me lange tijd in de greep, zelfs in de VS. Toen ik daar voor de eerste keer een gaybar bezocht, durfde ik mijn identiteitskaart niet te laten zien, bang dat de Qatarese autoriteiten me zo konden vinden. Ik moest me eerst veilig voelen voordat ik mijn seksuele identiteit kon ontdekken.”

Een Filipijnse gastarbeider die in Qatar woonde, vertelde aan het Britse iNews dat hij via de datingapp Grindr naar een hotel was gelokt voor een date. Daar werd hij door zes agenten opgewacht, mishandeld en verkracht. Het slachtoffer is direct daarna gedeporteerd. Hoe vaak komt dit voor?

“Dat is moeilijk te zeggen, want deze incidenten worden nergens geregistreerd. Maar ik weet uit verhalen dat het geregeld gebeurt. De wetgeving tegen lgbtq+’ers legitimeert chantage, seksueel misbruik en martelpraktijken. Inwoners van Qatar staan voortdurend bloot aan surveillance, zowel online als offline. Agenten in burger hangen rond op openbare plekken en arresteren mannen die er feminien uitzien. Ze gaan undercover op datingapps en spreken af met mannen om ze in de val te lokken. Vervolgens traceren ze via contactgegevens in telefoons andere lgbtq+’ers. Ook worden arrestanten gedwongen te infiltreren bij geheime feesten, in ruil worden ze niet vervolgd. Daarom durven lgbtq+’ers geen community te creëren. Als één iemand wordt opgepakt, lopen anderen ook gevaar.”

Human Rights Watch publiceerde eind oktober een rapport over deze wanpraktijken. De organisatie interviewde zes lgbtq+’ers uit Qatar, onder wie ook queer en transgender vrouwen, die door agenten van de Preventive Security Department waren mishandeld en vernederd. U koppelde vijf van de zes geïnterviewden aan Human Rights Watch. Was dat niet riskant?

“Als enige spreekbuis voor gay Qatarezen hoor ik veel schrijnende verhalen van anderen. Ik wil dat die ervaringen worden gedocumenteerd, als bewijs. Het was een moeilijk proces, want veel mensen zijn uit angst voor vervolging te bang om te praten. Ik ga niet precies vertellen hoe we het hebben gedaan, maar we vonden een manier om de digitale surveillance in Qatar te omzeilen, waardoor mensen veilig met de onderzoekers van Human Rights Watch konden praten.”

Khalid Salman, oud-international en ambassadeur van het WK in Qatar, gooit intussen olie op het vuur. Hij zei dat homoseksualiteit niet alleen ‘haram’ is, een islamitische zonde, maar ook een ‘mentaal defect’. Raakt dat u?

“Veel Qatarezen geloven dat oprecht. Daarom worden lgbtq+’ers door de staat aan conversietherapie onderworpen en onder religieuze en psychologische dwang gehersenspoeld. Het laat zien hoe anders Qatarese lgbtq+’ers worden behandeld dan toeristen en expats uit westerse landen.”

Hoe vrij kunnen lgbtq+-supporters zich tijdens het WK gedragen? Publieke uitingen van affectie en lichamelijk contact zijn bijvoorbeeld verboden.

“Qatar heeft zoveel moeite gedaan om zich te marketen tegenover de rest van de wereld, dus ze kunnen zich geen pr-blunders veroorloven door westerse lgbtq+-supporters te vervolgen. Ik maak me daarom weinig zorgen over de bezoekers, die worden wel met rust gelaten. Maar ik weet dat de gemiddelde Qatarees erg homofoob is, dus ik vraag me af wat de autoriteiten zullen doen om de lokale bevolking in bedwang te houden. En wat zal er gebeuren als het toernooi voorbij is?

“Ik omschrijf de twee gezichten van Qatar vaak als volgt. Stel je een huishouden voor met een gewelddadige vader, die zijn kinderen in de kelder opsluit en ze in elkaar slaat. Omdat papa een belangrijke baan wil, nodigt hij allemaal hoge piefen uit om te komen eten, met hun families. Die kinderen krijgen al het snoep dat ze willen en mogen op de tafels dansen. Zij krijgen niet te zien hoe gewelddadig papa eigenlijk is.”

In 2010 kreeg Qatar het WK toegewezen. De misstanden zijn inmiddels bekend: FIFA-leden zouden zijn omgekocht en migranten uitgebuit om nieuwe stadions te bouwen in de hete woestijn. The Guardian berekende dat er sinds 2010 ruim 6.500 gastarbeiders omgekomen zouden zijn. Qatar spreekt zelf van 37 sterfgevallen tijdens de bouw van stadions. Wat het precieze aantal ook is, iedere dode is er een te veel.

Mohamed heeft die uitbuiting van arbeidsmigranten van dichtbij meegemaakt. “Ik heb van jongs af aan gezien hoe huishoudelijke hulpen en chauffeurs in elkaar werden geslagen. Dat wordt normaal gevonden. Maar dat er arbeiders omkwamen bij de bouw van stadions is echt next level en gaat over alle grenzen.”

Omdat het in de zomer zo heet is in Qatar – het kwik kan er boven de 45 graden stijgen – moest het WK worden verplaatst naar de winter. Voormalige FIFA-baas Sepp Blatter erkende begin november nogmaals dat het WK in Qatar een “foute beslissing” was. Hij zei dat er destijds niet kritisch genoeg is gekeken naar de situatie in de oliestaat en dat de criteria voor gastlanden in 2012 zijn aangescherpt. “Maatschappelijke overwegingen en mensenrechten tellen nu zwaarder mee.”

Tien voetbalfederaties die meedoen aan het WK stelden in een gezamenlijke verklaring dat Qatar juist ‘aanzienlijke vooruitgang heeft geboekt, vooral op het gebied van rechten voor arbeidsmigranten’. Hoe reageren vertegenwoordigers uit het topvoetbal en de FIFA op uw kritiek?

“Niet! Ze negeren me bewust, in de hoop dat mijn stem uitdooft. Maar ze bereiken het tegenovergestelde. De FIFA geeft ook veel tegenstrijdige signalen. Enerzijds quoten ze Nelson Mandela, die zei dat sport de wereld kan veranderen. Daarmee erken je dat dit een wereldwijd evenement is met een grote politieke en economische impact. Maar als je begint over mensenrechten, roepen ze dat het vooral om voetbal moet gaan.”

U wilde ook in discussie gaan met voetbalicoon David Beckham, die naar verluidt vele miljoenen kreeg om het gastland te promoten. In een filmpje noemt hij Qatar een ‘geweldige plek’. U werd eerst door Beckham geblokkeerd op Instagram en daarna weer geaccepteerd. Hebt u hem inmiddels gesproken?

“Nee, hij negeert me, net zoals de FIFA en de Qatarese autoriteiten doen. Ik snap nog altijd niet waarom Beckham smeergeld van Qatar accepteert, terwijl veel mensen onder het regime lijden. Ik wilde hem uitleggen waarom promotie van Qatar niet alleen averechts werkt, maar ook gevaarlijk is. Ik hoopte via hem een groot publiek aan te spreken, maar ik heb zijn platform niet nodig. Zo’n rapport van Human Rights Watch heeft veel meer impact. Nu er eindelijk bewijs is voor geweld en onderdrukking in Qatar, kan niemand meer wegkijken.”

Vorig jaar hebben de nationale voetbalteams van Noorwegen, Duitsland en Nederland op het veld geprotesteerd tegen de situatie in Qatar, met teksten over mensenrechten op hun T-shirt of armband. Hebben zulke acties zin?

“Ik denk van wel, omdat alle ogen op hen zijn gericht. Er ligt veel druk op de spelers, maar de verantwoordelijkheid ligt bij voetbalfederaties. Zij verdienen veel geld aan dit WK en zouden een deel moeten doneren aan organisaties die opkomen voor mensenrechten. We hadden al jaren geleden de daad bij het woord moeten voegen. De vraag is nu: hoe kunnen we werken aan een duurzame oplossing als het WK weer voorbij is? Daarom heb ik een stichting opgericht, de Alwan Foundation. Er was namelijk nog geen belangenorganisatie voor lgbtq+’ers in de Golfstaten.”

Uw doel is om 100.000 dollar op te halen voor de stichting via crowdfunding. U hebt als stunt ook de lgbtq+-supportersclub Proud Maroons opgericht, die het nationale elftal van Qatar steunt. Alleen al lid worden van zo’n fanclub is strafbaar. Wat wilt u bereiken met uw stichting?

“Het belangrijkste is dat er na het rapport van Human Rights Watch meer vervolgonderzoek wordt gedaan en dat er data over misstanden wordt verzameld. Daarmee kunnen we hulp vragen van humanitaire organisaties, zodat ze ingrijpen. Dat is de eerste stap. Als we nog meer fondsen krijgen, kunnen we lgbtq+’ers die gevaar lopen het land proberen uit te krijgen. En als we budget hebben om personeel aan te nemen, kunnen we lobbyen op een hoger niveau. Dat haalt ook wat druk bij mij weg om alles alleen te doen. Ik adviseer dan vooral, terwijl ik me focus op mijn werk als arts.”