Direct naar artikelinhoud
OpinieLeo Van Broeck

Architect Leo Van Broeck: ‘Absurde grootspraak in aftandse Dubai-stijl: kladje van Libeskind hoort in de prullenmand’

Leo Van Broeck: ‘Het ontwerp van Libeskind maakt de Boerentoren belachelijk.’Beeld Photo News/Belga

Leo Van Broeck is architect, prof aan de KU Leuven en gewezen Vlaams bouwmeester.

Het voorstel van Daniel Libeskind voor de verbouwing van de Boerentoren is niet alleen een schetsmatige haastklus, maar ook een architecturale en stedenbouwkundige misplaatste geste die getuigt van weinig niveau en raffinement.

Versta me niet verkeerd, ik ben een grote voorstander van hoogbouw en van hedendaagse interventies in de historische stad. De transformatie van het Antwerpse Havenhuis door Zaha Hadid is wat mij betreft een geslaagd project. Maar het historische deel van het Havenhuis was geen topmonument, het was bovendien een heropgebouwde kopie van een veel ouder gebouw dat vroeger elders stond. Bovendien was het historisch deel te klein en te zwak om als landmark voor de hele haven te kunnen dienen. Ook het voormalige Steen was een collage van verschillende interventies met slechts een zeer kleine fractie authentieke elementen. Beide gebouwen waren geen topstukken.

De Boerentoren daarentegen is wél een uniek hoogstaand monument, een originele loepzuivere art-deco-hoogbouw die af is. Daar moet geen enkel architecturaal probleem opgelost worden. Het is bovendien een gebouw dat zich makkelijk leent tot een herbestemming en een modernisering van de technieken en de circulatie zonder het gebouw te moeten verkrachten. De Boerentoren is een kleinere versie van torens zoals de Empire State Building of de Chrysler Building. Je moet ’s proberen om een glazen bonbonnière op de top van die laatste twee te plakken, of godbetert, op de Eiffeltoren. Het kot zou direct te klein zijn.

En dat is hier ook het geval. Elke verstandige mens weet dat je bij dergelijke topstukken respectvol moet zijn en er verstandig mee moet omgaan. Het ontwerp van Libeskind doet het tegendeel. De Boerentoren ís al een vooruitstrevend en markant landmark in de stad. Het is niet door een elegante giraf een idiote transparante hoed op zijn hoofd te zetten dat je er een beter of mooier dier van maakt, integendeel.

Daniel Libeskind.Beeld © Stefaan Temmerman

Het ontwerp maakt de Boerentoren belachelijk. De render toont een onhandig gemaakte rommelige kroon. Een kleuter kan zien dat Studio Libeskind nog totaal geen idee heeft hoe men de connectie tussen de bestaande toren en deze absurde gefragmenteerde optopping ooit tot een goed einde kan brengen, als we dat al zouden willen. En dan is er de glazen fallus die als concurrerende antagonist achteraan tegen de Boerentoren wordt geplakt: een oververhitte verticale plantenserre met een airconditioning die door de klimaatverandering energie zal zuipen bij bakken.

Libeskind mispakt zich totaal, hij gedraagt zich – net als bij zijn vervanging van de Twin Towers in New York – alsof er een vliegtuig in de bestaande Boerentoren is gevlogen. Ik treed de huidige Vlaamse bouwmeester Erik Wieërs volledig bij: wat Libeskind maakt is vooral géén vooruitstrevende innovatieve architectuur, het is absurde grootspraak in Dubai-stijl van een paar decennia geleden. Geen enkel zinnig architect komt vandaag nog af met zo’n onverantwoord en totaal niet duurzaam spiegelpaleis.

Wie zich nog meer mispakt dan de architect is de bouwheer. Een dergelijk belangrijk stedelijk project volledig voorbereiden zonder op voorhand breed met alle stakeholders te consulteren is onbegrijpelijk. Het enige wat men gevolgd heeft was de suggestie van Antwerps stadsbouwmeester Christian Rapp om een wedstrijd te organiseren. Maar noch de stadsbouwmeester, noch de Vlaamse bouwmeester, noch de stedelijke of Vlaamse erfgoeddiensten waren op de hoogte van de projecten en waren ook niet betrokken bij de jurering.

Hoe de projectdefinitie tot stand is gekomen is niet duidelijk: wat was de wedstrijdvraag? Waarom weigert een kunstverzamelaar als Fernand Huts om zijn kansen op welslagen te vergroten door een goede voorbereiding van zijn initiatief? Ik maak me ernstig zorgen wanneer neoliberaal kapitalisme leidt tot bulldozergedrag dat niet inzet op een voortraject met aandacht voor coproductie met experts en het creëren van draagvlak.

Huts beweert pas op de persconferentie dat hij ‘een debat’ wil, dus nadat hij zijn beslissing al genomen heeft. En dat is een spijtige patstelling. Want het concept van Libeskind is veel te fout om nog bijgestuurd te kunnen worden. Het is bovendien bij de zwakkere inzendingen.

Ik vraag me echt af waarom bijvoorbeeld een inzending zoals die van Meta het niet gehaald heeft. Het project van dit Antwerpse architectuurbureau grijpt stevig in, maar het behoudt toch de herkenbare krachtlijnen van de toren. Ze zijn een van de weinigen die het meest herkenbare deel van het silhouet, het rechthoekig volume aan de top van de kroon, bewaard hebben en daar geen gepruts meer bovenop hebben gezet. Het toont een zeer intelligente en respectvolle manier om de kwaliteiten van het bestaande te versterken en er tegelijk een innovatief duurzaam hedendaags project van te maken, zonder dwaas getoeter aan de top van de toren.

Huts kan het zich financieel permitteren om Libeskind de laan uit te sturen, maar ik weet niet of hij goesting, tijd en geld genoeg zal hebben om koppig verder te gaan in een totaal foute richting. Ik ga ervan uit dat de tegenkanting terecht enorm zal zijn en jarenlang kan aanslepen.