‘Wat ben ik blij dat ik van dat smerige Russische eten af ben’: in Cherson, na de bevrijding

Zodra we het monument passeren waarop in grote goudkleurige letters de naam Cherson prijkt, roept Igor Ogniev (54) luid “Hoera!” en omhelst ons, zijn medepassagiers op de achterbank van de auto, met tranen in de ogen.

Het is voor het eerst in maanden dat hij naar de stad terugkeert en zijn moeder en broer terugziet. We rijden met een groep persmensen achter de wagen van de militaire persofficier aan want als journalist mag je nog altijd niet op eigen houtje de pas bevrijde stad van 300.000 inwoners verkennen. Cherson werd op 2 maart door de Russen veroverd en bleef tot 11 november bezet. Sinds de Oekraïense tweekleur weer boven de stad aan de Dnjepr-rivier wappert, verkeren de inwoners in euforische stemming. Als we binnenrijden, zien we nog altijd enthousiastelingen langs de weg zwaaien met de Oekraïense vlag om de schouders, net als ze de eerste dagen deden toen de Oekraïense soldaten binnenreden. Tegelijk staat er een lange file van mensen die de stad verlaten, hun auto’s tot de nok toe gevuld met spullen om de winter door te komen. De laatste paar dagen nemen de beschietingen toe; vanaf de linkeroever van de Dnjepr voeren de Russen constant aanvallen uit. Ook de vooruitzichten van een winter zonder elektriciteit doen heel wat bewoners besluiten hun koffers te pakken en elders te overwinteren.

Generator kost maandloon

“Ga niet naar de oevers van de Dnjepr,” waarschuwt de persofficier ons als we uitstappen op het centrale plein van Cherson. “Er zijn Russische sluipschutters actief aan de andere kant van het water, ze schieten op alles wat beweegt.” Intussen klinken er om de tien minuten loeiharde explosies; van Russische Grad-raketten en granaten die de woonwijken beschieten plus uitgaand vuur van het Oekraïense leger. Op de bewoners lijkt het in eerste instantie weinig vat te hebben. Het centrale plein is druk bevolkt met mensen die in de paar aanwezige tenten hun telefoons opladen, zich opwarmen en intussen gebruikmaken van het internet. Sinds de Russen vertrokken, zitten ze in Cherson zonder elektriciteit, verwarming en stromend water en bij temperaturen van vier graden is dat op zijn zachtst gezegd een behoorlijke beproeving.

Bekijk - Bij een raketaanval op Cherson donderdag zijn minstens vier mensen om het leven gekomen. Tien mensen raakten gewond.

“Mijn dagen bestaan uit boodschappen halen, de generator aanzetten en koffie maken voor de buren die bij ons hun telefoons komen opladen,” zegt Maxim, een kennis van Igor die we op het plein ontmoeten. “We hebben geluk dat we onze generator al hadden want ze zijn onbetaalbaar geworden, ze kosten tegenwoordig een maandloon. Alleen degenen die beter bemiddeld zijn, kunnen zich dat veroorloven.” Hij is dolgelukkig dat de Russen verjaagd zijn, klinkt het. “Maar toch ga ik vertrekken morgen. Ik woon vlak bij de Antonivskybrug, onze wijk wordt zwaar onder vuur genomen door de Russen. Gisteren is mijn buurvrouw overleden door een Grad-raket, er is nog weinig over van het appartement naast ons. Ik wil mijn vrouw en dochtertje beschermen, dus gaan we beter zo snel mogelijk weg.”

Dat hij vreest dat Cherson het nieuwe Mikolaiv zal worden, zegt Igor als we naar de wijk rijden waar we zijn moeder ontmoeten. “Mikolaiv werd constant beschoten omdat de stad de belangrijkste barrière vormde tussen Russisch veroverd gebied en de stad Odessa. Nu is Cherson de nieuwe ‘grensstad’ geworden. Ik denk dat het hier nog maar net begonnen is.” Na de Russische nederlaag liet Poetin verstaan dat hij Cherson zou ‘wegvagen’, net als Marioepol. De komende weken zal blijken in hoeverre hij dat meent.

Zinderend weerzien

In de straat waar we Svetlana Levsievna ontmoeten, Igors 84-jarige moeder, klinken zware explosies als we arriveren. Maar Igor lijkt het niet te horen. Zodra hij de oude dame ziet, springt hij de auto uit en ontrolt zich voor onze ogen een zinderend weerzien. Moeder en zoon houden elkaar minutenlang vast en kijken elkaar aan alsof ze het niet kunnen geloven. Igors oudere broer Oleksander en zijn vrouw staan er een beetje verlegen bij. “Mama houdt zich kranig maar ze is heel bang geweest,” vertelt de oudste zoon. “Ze woont vlak bij de rivier, de meest onrustige wijk van de stad. We hebben haar daar weggehaald en in huis genomen, want er waren elke dag raketinslagen.”

In het begin van de Russische bezetting hielden ze zich schuil in de badkamer, vertelt Oleksander. “Dat was de meest veilige plek, hoorden we. De eerste tijd hadden we nog telefoonconnectie via het Oekraïense netwerk. Toen dat werd afgesloten, maakten we gebruik van onze oude mobiele telefoons waar je met twee simkaarten kan werken. Via het Russische netwerk hadden we verbinding en via de Oekraïense simkaart maakten we gebruik van apps als Viber en Telegram.”

Niemand had werk tijdens de Russische bezetting, vervolgt de broer. “We bleven zo veel mogelijk binnen om confrontaties met de Russen te vermijden. Er deden verhalen de ronde dat hun gemoedstoestand wisselde als het weer; het ene moment waren ze vriendelijk, om je daarna onverwachts de huid vol te schelden. Om van slaan en schoppen nog maar te zwijgen.”

Gestolen boilers

Igor zelf verliet Cherson op 13 april, vertelt hij als we na een warm afscheid van zijn familie naar zijn appartement rijden dat sinds zijn vertrek leegstaat. Als leidinggevende van de technische dienst van de spoorwegen vreesde hij dat de Russen hem zouden ondervragen. Bovendien woont hij aan de westkant van de stad, pal naast een depot waar de Russen hun militaire voertuigen onderbrachten en daarom constant door de Oekraïense strijdkrachten werden beschoten. Zijn moeder wilde niet met hem mee, vertelt Igor. Ook zijn broer besloot in Cherson te blijven, hij zou voor de moeder zorgen. “Maar nu ben ik gerust,” klink het. “Mijn moeder gaat over een paar dagen naar Odessa, ik zal zorgen dat ze geen kou lijdt deze winter.”

In Igors appartement is het koud en vochtig, zoals in de meeste huizen in Cherson. Het gebrek aan verwarming doet de woningen snel achteruitgaan, zegt Oleksander Vitorovitsj, een van Igors oudste en beste vrienden. “Ik heb geluk want mijn huis heeft een eigen verwarmingssysteem dat los staat van het centrale systeem. Ik heb gas maar geen water en elektriciteit. De meeste boilers in de huizen zijn trouwens gestolen door de Russen.”

Oleksander haalt vertwijfeld zijn schouders op als we vragen hoe hij denkt de winter door te komen. “Op het moment speelt de kou mij nog niet zo zwaar parten, ik zit nog altijd in de roes van de vrijheid. Maar nu de beschietingen toenemen, denk ik dat ook ik vertrek.”

Het is een verdomd zware tijd geweest, geeft hij toe. “We leefden in een regime van angst onder de Russen. Het was chaos, niemand kon een normaal leven leiden. We stonden constant onder druk, we durfden nauwelijks met elkaar te praten. Ik was altijd bang dat iemand ons zou verraden als we iets verkeerds zeiden.” Het ergste is dat zijn moeder al die tijd in de Russen bleef geloven, zegt hij op bijna verontschuldigende toon. “Ze is 78 en luisterde naar haar pro-Russische vrienden en naar de Russische tv. Ze vertrok op 21 oktober, drie weken voor de bevrijding. Nu zit ze in Anapa (badplaats aan de Zwarte Zee, JDR) maar ze heeft spijt van haar beslissing. Als ze me belt, vertelt ze huilend dat ze terug wil. Maar ik weet niet hoe ik haar kan helpen.”

Pas in de lente weer school

We hebben nog een laatste afspraak met een van Igors vrienden. Vyacheslav Zorin is leerkracht koken voor het middelbaar onderwijs en staat ons op te wachten aan de ingang van een supermarkt die versierd is met rijen gele en blauwe ballonnen, de nationale kleuren van Oekraïne. “Het was heel duidelijk,” steekt hij van wal. “Toen de Russen vroegen of we wilden overstappen naar hun onderwijssysteem, hebben alle scholen pertinent geweigerd en de deuren gesloten. We hebben dan met zijn allen online les gegeven, dat waren we tenslotte al gewend van de coronaperiode, en dat hebben we al die tijd zo goed en kwaad als het kan volgehouden. Behalve de laatste paar weken, we wachten nu tot de elektriciteit weer is hersteld, maar ik vrees dat we pas in de lente opnieuw les kunnen geven.”

Vijfennegentig procent van de leerkrachten wees het Russische onderwijs af, weet Vyacheslav. “De enkelingen die Rusland wel steunden, zijn aangebleven. Inmiddels zijn ze allemaal gevlucht als dieven in de nacht.”

We worden onderbroken door een groepje luidruchtige bewoners. Ze roepen in koor ‘Leve Oekraïne’ en vertellen ons dat ze nog altijd niet kunnen geloven dat ze werkelijk vrij zijn. “Wat ben ik blij dat ik van dat smerige Russische eten af ben,” zegt een vrouw in roze jas en dito sjaal om haar hoofd. “Hun brood was pure brol, hun worsten en mayonaise waren niet te vreten. En dan die prijzen! We hebben ons blauw betaald. Pepsi was twee keer zo duur als normaal, brood drie keer zo duur. Nu betalen we weer als vanouds, voor 1.000 grivna (zo’n 27 euro, JDR) stappen we met een volle winkelkar buiten. Dat was tijdens de Russen nog niet de helft.” De rijen mensen die we vandaag zagen, stonden er niet voor humanitaire hulp, zegt de vrouw. “Ze stonden er omdat ze eindelijk weer Oekraïens eten kunnen kopen, óns eten.”

Als we terugkeren naar het centrale plein, horen we dat de Russen op verschillende steden kruisraketten hebben afgevuurd waarbij ‘cruciale infrastructuur’ is vernield. Heel Oekraïne is in lockdown. Van de 19 regio’s zijn er 11 volledig in lockdown, in de resterende regio’s is de elektriciteit gedeeltelijk uitgeschakeld.

We arriveren in een pikdonker Odessa waar de tramtoestellen midden op hun route zijn uitgevallen en stilstaan. Achter een van de ramen zien we een oude vrouw zitten bij het licht van een kaars.

“Gelukkig heb ik mijn winterkleren meegenomen uit Cherson,” zegt Igor als hij uitstapt in zijn donkere straat voor zijn nog donkerder appartement. “Al zitten we de hele winter zonder stroom; die klootzakken krijgen ons niet klein.”