Gecodeerde brief van keizer Karel V na vijf eeuwen eindelijk ontcijferd

Karel V was een van de machtigste mensen van de zestiende eeuw. Hij leidde een gigantisch rijk dat een groot deel van West-Europa en de Nieuwe Wereld besloeg tijdens een regeerperiode van meer dan 40 jaar.

In 1547 stuurde Karel V een brief naar Jean de Saint-Mauris, zijn ambassadeur in Frankrijk. De tumultueuze periode werd gekenmerkt door een opeenvolging van oorlogen en spanningen tussen Spanje en Frankrijk, dat in die tijd bestuurd werd door Frans I.

De brief van Karel V, geschreven in code, werd de voorbije eeuwen bewaard in de Stanislas-bibliotheek in Nancy. Cécile Pierrot, cryptografe van LORIA - het Laboratoire lorrain de recherche en informatique - hoorde voor het eerst over het bestaan van de brief tijdens een diner in 2019. Na veel speurwerk kreeg ze hem in 2021 eindelijk in handen.De brief was ondertekend door Karel V, maar de mysterieuze inhoud ervan was onbegrijpelijk, aldus Pierrot. Een team van LORIA had zes maanden nodig om de brief te ontcijferen.

Met behulp van computers slaagde Pierrot erin om “verschillende families” van zo'n 120 symbolen te onderscheiden die werden gebruikt door Karel V. “Volledige woorden werden gecodeerd met een enkel symbool”, en de keizer verving klinkers die na medeklinkers kwamen door andere tekens. Daarvoor liet hij zich vermoedelijk inspireren door het Arabisch, aldus de cryptografe. Daarnaast gebruikte hij ook betekenisloze symbolen om tegenstanders die de boodschap zouden proberen te ontcijferen, te misleiden.

De echte doorbraak kwam er in juni, toen Pierrot erin slaagde om één zin de brief te ontcijferen. Het team slaagde er vervolgens in om de code te kraken met hulp van historica Camille Desenclos. “Het was nauwgezet en langdurig werk, maar er was echt een doorbraak die in één dag plaatsvond, waarbij we ineens de juiste hypothese hadden,” vertelt ze.

Een andere brief van Jean de Saint-Mauris, waarbij de ontvanger een soort van transcriptiecode in de marge had gekribbeld, hielp ook bij de ontcijfering. Het is “zeldzaam om als historicus een brief te kunnen lezen die niemand in vijf eeuwen heeft kunnen lezen”, zegt Camille Desenclos.

Eenmaal ontcijferd bevestigt de brief de verslechterde betrekkingen tussen Frans I en Karel V in 1547, ondanks het feit dat ze drie jaar eerder een vredesverdrag hadden ondertekend. De twee vorsten bleven erg wantrouwig tegenover elkaar en ondernamen beide meerdere pogingen om elkaar te verzwakken. De brief onthulde ook een gerucht over een moordaanslag die in Frankrijk op Karel V gepland zou worden, aldus Desenclos. Over dat gerucht was tot nu toe weinig bekend, maar de brief illustreert de angst van de vorst.

Onderzoekers hopen nu andere brieven van de keizer en zijn ambassadeur in Europa te kunnen identificeren, om zo een beeld te krijgen van de strategie van Karel V in Europa. “Waarschijnlijk zullen we de komende jaren nog veel meer ontdekkingen doen,” zegt Desenclos.