"Valse" Romeinse gouden munten blijken echt (en redden onbekende keizer Sponsianus van vergetelheid)

Gedurende een groot deel van de Romeinse geschiedenis produceerden de Romeinse munthuizen munten met afbeeldingen van de toenmalige keizers. In 1713 werden naar verluidt een aantal van dergelijke munten ontdekt in Transsylvanië, waarvan er vier een portret droegen met de inscripte IMP (voor imperator, keizer) SPONSIAN, Sponsianus, hoewel er geen andere historische bewijzen zijn dat er ooit een Romeinse keizer bestaan heeft die Sponsianus heette. 

Transsylvanië omvat een groot deel van het noorden en het westen van het huidige Roemenië. De Romeinen veroverden het gebied, waar rijke goudmijnen waren, in 106 n.C. en het bleef tot 271 een Romeinse provincie, Dacië. 

Hoewel de Transsylvanische munten pasten binnen de algemene stijl van Romeinse munten uit het midden van de derde eeuw, hadden ze bepaalde afwijkende stijlkenmerken - de beeltenis op de munten is ruw en slecht afgewerkt, de inscriptie is slordig - en ook de manier waarop ze gemaakt waren, was anders. 

Toen de munten pas opgegraven waren, werden ze beschouwd als echt en geklasseerd bij andere imitaties van Romeinse munten die gemaakt waren buiten de grenzen van het rijk. In het midden van de 19e eeuw veranderde de houding tegenover de munten echter en werden ze, vanwege hun onafgewerkte uitzicht, afgedaan als vervalsingen die gemaakt waren om aan verzamelaars te verkopen.

Dat bleef tot op vandaag de overheersende mening en een aantal van de munten die in het Verenigd Koninkrijk waren terechtgekomen, werden opgeborgen in een kast in het Hunterian Museum van de University of Glasgow. 

Vreemd was wel dat de "vervalsingen" geen munten waren die rond 1713 de interesse van verzamelaars zouden hebben gewekt. Ook het feit dat de naam Sponsianus erop voorkwam, een naam waarvan niet geweten was dat die ooit in het oude Rome gebruikt was, was merkwaardig. 

Om de echtheid van de aurei, de gouden munten, na te gaan, voerden professor Paul Pearson van het University College London en zijn team een diepgaand onderzoek uit van vier van de munten, waaronder ook die met de afbeelding van Sponsianus. Daarnaast bekeek men ter vergelijking ook twee Romeinse gouden munten waarvan de echtheid zeker was. 

Het team onderzocht het oppervlak van de munten met krachtige microscopen in zichtbaar en ultraviolet licht, met een rasterelektronenmicroscoop en met spectroscopische technieken, waarbij men nagaat welke golflengten van het licht geabsorbeerd of weerkaatst worden. 

Het onderzoek toonde een patroon van slijtage en krassen aan dat normaal wordt aangetroffen op munten die lange tijd in circulatie zijn geweest. Daarnaast werden ook mineralen op het oppervlak aangetroffen, die overeenstemden met wat men zou verwachten als de munten lange tijd in de grond zouden zijn begraven geweest en daarna blootgesteld werden aan de lucht. Die mineralen waren aan het oppervlak vastgekleefd door siliciumdioxide, iets wat van nature gebeurt tijdens een lang verblijf in de grond. 

Samen vormen die nieuwe ontdekkingen sterke aanwijzingen dat de munten inderdaad echt zijn. 

"De wetenschappelijke analyse van deze extreem zeldzame munten redt keizer Sponsianus van de vergetelheid", zei Pearson, die ook de eerste auteur is van de studie over de munten. "Onze bevindingen suggereren dat hij heerste over Romeins Dacië, een geïsoleerde buitenpost waar goud werd gemijnd, in een periode waarin het keizerrijk geplaagd werd door burgeroorlogen en waarin de grensgebieden onder de voet werden gelopen door binnenvallende plunderaars." 

Archeologische studies hebben aangetoond dat Dacië rond 260 n.C. afgesneden geraakt is van de rest van het Romeinse keizerrijk. 

Sponsianus kan een plaatselijke bevelhebber zijn geweest die, omringd door vijanden, gedwongen was om het opperbevel op zich te nemen in een periode van burgeroorlog en chaos om de militaire en burgerlijke bevolking te beschermen, tot de orde in Dacië hersteld was en de provincie geëvacueerd werd tussen 271 en 275. 

Het uitgeven van munten is altijd een belangrijk symbool van macht en gezag geweest en het ziet er naar uit dat Sponsianus, die geen officiële munten uit Rome meer kon krijgen, toestemming gegeven heeft om plaatselijk munten te slaan, waarvan er een aantal zijn beeltenis droegen. Op die manier kon hij het functioneren van de economie ondersteunen in zijn geïsoleerde grensgebied. 

In totaal zijn er slechts vier munten bekend met de beeltenis van Sponsianus, die alle vier blijkbaar uit de vondst van 1713 komen. Een van de munten wordt bewaard in het Hunterian Museum van de University of Glasgow, een ander exemplaar in het Nationaal Brukenthal Museum in de Roemeense stad Sibiu. 

Ook die munt is met een krachtige microscoop onderzocht en er zijn dezelfde aanwijzingen gevonden voor de echtheid ervan.

"We hopen dat onze bevindingen een verder debat bevorderen over Sponsianus als een historische figuur, en ook verder onderzoek van de munten die op hem betrekking hebben in andere musea in Europa", zei Jesper Ericsson, het hoofd van de afdeling numismatiek van het Hunterian. 

De interim-manager van het Nationaal Brukenthal Museum noemde de resultaten, als ze erkend worden door de wetenschappelijke gemeenschap, belangrijk voor de geschiedenis van Europa en in het bijzonder voor die van Transsylvanië en Roemenië, omdat ze een belangrijke historische figuur aan de geschiedenis toevoegen. 

Intussen hebben de "vervalsingen" eerherstel gekregen. De vier onderzochte munten, waaronder ook die van Sponsianus, zijn uit de kast gehaald in het Hunterian Museum en worden nu tentoongesteld voor het publiek. Ook de munt met de beeltenis van Sponsianus in het Brukhental Museum wordt nu tentoongesteld. 

De studie van het team van de University of Glasgow en het University College, London, is gepubliceerd in PlosOne. Dit artikel is gebaseerd op persmededelingen van het University College en de Public Library of Science.