Merkel in zeldzaam interview: ‘Qua buitenlandbeleid heb ik geen millimeter vooruitgang geboekt’

Voelt ze zich schuldig? Der Spiegel-journalist en Merkel-biograaf Alexander Solvang werpt de vraag op in het meest uitgebreide interview met de voormalige bondskanselier sinds zij vorig jaar aftrad, een reflectie op haar zestien jaar aan de macht. Het is een vraag die velen in Duitsland sindsdien op de lippen ligt, hoe populair Angela Merkel al die jaren ook geweest mag zijn. Want een jaar nadat Merkel aftrad, schrijft Solvang, “staat de wereld in brand, is Rusland Oekraïne binnengevallen, zijn benzine en diesel duur, en vreest Duitsland de winter.”

Het afgelopen jaar liet Merkel nauwelijks van zich horen. In een eerder gesprek met Solvang in juni verdedigde ze grotendeels en vrij opgewekt haar beleid, jarenlang gevoerd met een rotsvaste overtuiging die ook oversloeg naar andere Europese landen. Het kwam haar op veel kritiek te staan. Het afgelopen jaar is immers gebleken: nauwe banden met Rusland garanderen geen vrede. De gaspijpleidingen Nordstream hebben het continent wel degelijk kwetsbaar gemaakt. Merkel was nog niet weg, of de nieuwe Duitse regering zette rigoureuze stappen om het land eindelijk om te vormen naar een volledig groene economie.

Nu ‘het hamsterwiel’ langzaam tot stilstand begint te komen, zegt Merkel meer tijd te hebben voor reflectie. Het artikel van ruim tienduizend woorden meandert vele alinea’s langs Merkels relatie met wijlen de Britse koningin Elizabeth – ook een beetje koel, sarcastisch en met een eigenzinnige echtgenoot – voordat het via Churchill uitkomt bij het thema waar iedereen over wil horen: oorlog.

Navo-lidmaatschap Oekraïne

Merkel verdedigde nogmaals de beruchte Navo-top in Boekarest in 2008, waar zij en toenmalig minister van Buitenlandse Zaken – nu bondspresident – Frank-Walter Steinmeier kandidaat-lidmaatschap van de Navo voor Oekraïne blokkeerden. Daags na de Russische invasie van dat land nodigde president Volodymyr Zelensky beide Duitse politici uit “om te zien wat hun beleid van concessies naar Rusland in veertien jaar heeft aangericht, om met eigen ogen de gemartelde Oekraïense mannen en vrouwen te zien.”

Maar, zegt Merkel: Navo-lidmaatschap had een oorlog met Rusland toen al veel dichterbij kunnen brengen. Daarmee klinkt Boekarest 2008 als München 1938, schrijft Solvang, refererend aan het verdrag dat de annexatie van een deel van Tsjecho-Slowakije door Nazi-Duitsland legitimeerde. Maar Merkel ziet dat anders. Haar positie in 2008 en de met Frankrijk uitgeoefende druk in 2014 om een staakt-het-vuren in Oost-Oekraïne te bewerkstelligen, hebben Oekraïne de tijd gegeven om zich voor te bereiden op de invasie die uiteindelijk in 2022 kwam. “Oekraïne is nu een sterker land”, schrijft Solvang. “Toentertijd, daarvan is zij zeker, zouden Poetins militairen zo over het land heen gewalst zijn.”

Laatste jaar

In de zomer van 2021, na overleg met de Amerikaanse president Joe Biden, heeft Merkel nog geprobeerd een onafhankelijke dialoog op te zetten tussen de Russische president Vladimir Poetin en de Europese Raad. Maar enkele andere Europese landen wilden daar niets van weten, zegt Merkel. “De een zei: dit is te groot voor mij. De ander haalde zijn schouders op: dat moeten de grote landen doen. Ik had niet langer de macht om mijn zin te krijgen, want iedereen wist: in de herfst is ze weg.”

De dialoog kwam er nooit, en toen Merkel in september een afscheidsbezoek bracht aan Poetin, ontving hij haar samen met Lavrov. Eerder spraken ze elkaar altijd onder vier ogen. “Maar Poetin wist: qua machtspolitiek is het afgelopen met je. En voor Poetin telt alleen macht.”

Haar nalatenschap

Ze slaapt goed, zegt Merkel. Ze bezocht Obama en Bush. Ze leest Shakespeare en Schiller, om te begrijpen wat er nu gebeurt. Ook met haar. Haar rol in de grote gebeurtenissen van deze tijd en haar nalatenschap. Soms wordt ze ’s nachts wakker en ‘denkt dan na.’ Merkel: “De geschiedenis herhaalt zichzelf niet, maar patronen herhalen zichzelf wel. Verschrikkingen verdwijnen met de levende getuigen. Maar ook de verzoeningsgeest verdwijnt.” Ze verwijst naar haar naaste medewerker Beate Baumann, ook aanwezig bij het interview: “Ze zegt dat ik sinds het einde van mijn ambtstijd pessimistischer geworden ben.” Baumann voegt toe: “Grimmiger.”

De schuldvraag blijft in de lucht hangen, behalve misschien voor de goede verstaander. Iedereen wil een excuus, vooral voor de Rusland-oorlog, schrijft Solvang. Van CDU-prominent Wolfgang Schäuble tot 86 procent van de lezers van weekkrant Die Zeit in een recente peiling.

Merkel vindt het te vroeg voor een verontschuldiging voor haar Rusland-politiek. Ze hoopt dat op de langere termijn haar beleid gerehabiliteerd wordt. Maar ze besloot zich niet opnieuw verkiesbaar te stellen omdat ze het tijd vond voor een nieuwe stem. Immers, zegt ze in het interview: “Ik heb uiteindelijk geen millimeter vooruitgang geboekt op het gebied van buitenlandbeleid. Niet alleen wat betreft Oekraïne. Ook wat betreft Transnistrië en Moldavië, Georgië en Abchazië, Syrië en Libië. Het was tijd voor een nieuwe benadering.”